Dây thần kinh số 4: Vị trí, giải phẫu cấu tạo và chức năng

Dây thần kinh số 4 có nhiệm vụ kiểm soát chuyển động của mắt. Vậy dây thần kinh sọ số 4 là gì? Dây thần kinh này có cấu tạo như thế nào? Tổn thương dây thần kinh sọ số 4 gây ra bệnh lý gì?

Dây thần kinh số 4 là gì?

Dây thần kinh số 4 (viết tắt: CN IV) còn gọi là dây thần kinh ròng rọc. Trong hệ thống 12 đôi dây thần kinh sọ, CN IV thuộc nhóm các dây thần kinh vận động. Dây thần kinh này gửi tín hiệu từ não đến cơ chéo trên của mắt, chi phối chuyển động nhìn xuống của mắt. Đây là dây thần kinh sọ não nhỏ nhất (tính theo số lượng sợi trục) nhưng có đường đi nội sọ dài nhất.

Giải phẫu dây thần kinh số 4

1. Vị trí dây thần kinh số 4 nằm ở đâu?

Dây thần kinh sọ số 4 xuất phát từ nhân ròng rọc, nằm trong chất xám quanh cống não của não giữa. Đây là dây thần kinh duy nhất thoát ra từ trung não (não giữa). Qua đó kết nối thân não với đỉnh nhãn cầu. Để đi đến vị trí này, dây thần kinh ròng rọc đi qua các cấu trúc gồm bể chứa xung quanh (ambient cistern), xoang hang (cavernous sinus) và hốc mắt (orbit). (1)

2. Cấu tạo của dây thần kinh số 4

Cấu tạo của dây thần kinh số 4 gồm:

• Các sợi thần kinh ly tâm (sợi thần kinh vận động): chuyển tín hiệu từ hệ thần kinh trung ương đến cơ chéo trên để điều khiển vận động nhìn xuống của mắt.
• Nhân ròng rọc

Nguyên ủy thật (là nơi xuất phát hoặc kết thúc bên trong của dây thần kinh sọ trong hệ thần kinh trung ương, thường ở nhân của não bộ) của CN IV nằm ở nhân vận động và nguyên ủy hư (là vị trí mà dây thần kinh đi ra hoặc đi vào bề mặt của não bộ) nằm ở mặt sau trung não.

Chức năng của dây thần kinh số 4

Dây thần kinh số 4 là một trong những dây thần kinh kiểm soát chuyển động tự nguyện của mắt. Chức năng dây thần kinh số 4 là chi phối chuyển động cơ chéo trên của mắt, cho phép mắt có thể nhìn xuống và di chuyển lại gần hoặc ra xa mũi. (2)

Dây thần kinh sọ số 4 hoạt động như thế nào?

Trong 12 dây thần kinh sọ, dây thần kinh số 4 có đường đi nội sọ dài nhất. Cách thức hoạt động của dây thần kinh này như sau: (3)

• Mỗi dây thần kinh ròng rọc bắt đầu từ một nhân ròng rọc, nằm ở giữa vùng lưng bụng thân não (dorsoventral midbrain).
• Từ nhân, dây thần kinh này di chuyển qua vùng được bao bọc bởi chất xám quanh cống não rồi bắt chéo nhau trước khi đi ra khỏi não giữa và đi về hướng đối diện để chi phối cơ chéo trên của mắt.
• Sau đó, CN IV tiếp tục đi về hướng ngang và ra phía trước xung quanh cầu não. Kế đến chạy về phía trước và phía dưới trong khoang nhện để đi xuyên qua màng cứng liền kề với mỏm lâm sàng xương bướm.
• Cuối cùng, dây thần kinh này di chuyển dọc theo thành ngoài của xoang hang và đi vào ổ mắt để chi phối hoạt động của cơ chéo trên.

Các tình trạng bệnh lý liên quan dây thần kinh số 4 thường gặp

Tổn thương ở dây thần kinh ròng rọc bên trái sẽ ảnh hưởng đến mắt bên phải và ngược lại. Bệnh thường gặp ở dây thần kinh này có thể gồm:

1. Liệt dây thần kinh số 4

Đây là bệnh lý thường xảy ra với dây thần kinh sọ số 4. Bệnh ảnh hưởng đến chuyển động nhìn xuống và khả năng nhìn của mắt. Liệt dây thần kinh số 4 có thể xảy ra ở một hoặc cả hai mắt. Tình trạng này dẫn đến chứng lác mắt (mắt lé) gồm 2 dạng lác trên (Hypertropia) và lác trong (Esotropia). Nguyên nhân gây bệnh chủ yếu do bẩm sinh, di truyền, chấn thương, mắc các bệnh lý như u não, viêm xoang, phình động mạch… (4)

2. Tổn thương dây thần kinh số 4

Dây thần kinh số 4 mỏng manh và có đường đi nội sọ dài nên rất dễ bị tổn thương. Những chấn động mạnh do tai nạn, sinh hoạt hoặc chơi thể thao có thể ảnh hưởng đến chức năng của dây thần kinh này. Hậu quả dẫn đến tình trạng song thị, nhìn mờ, thậm chí liệt dây thần kinh ròng rọc.

Triệu chứng bệnh lý dây thần kinh số 4

Những biểu hiện thường gặp khi dây thần kinh số 4 bị tổn thương gồm:

• Song thị (nhìn đôi)
• Bất đối xứng trên khuôn mặt, phần giữa mặt lõm xuống (midface hypoplasia)
• Người bệnh có xu hướng nghiêng đầu về bên mắt không bị liệt và hạ cằm xuống thấp để bù đắp hạn chế về tầm nhìn. Đối với trẻ em, tình trạng này thường bị nhầm lẫn với chứng vẹo cổ.
• Tròng đen một bên mắt cao hơn hoặc lệch vào bên trong so với mắt còn lại.

Cách chẩn đoán bệnh lý dây thần kinh số 4

Để chẩn đoán bệnh lý của dây thần kinh số 4, bác sĩ sẽ yêu cầu người bệnh tập trung nhìn vào một điểm (có thể là đầu bút) mà không chuyển động đầu. Sau đó, điểm này sẽ được di chuyển theo hình chữ H. Nếu có bất thường nào như nhìn mờ hoặc song thị, người bệnh cần thông báo cho bác sĩ.

Thông thường, dây thần kinh ròng rọc sẽ được kiểm tra cùng dây thần kinh vận nhãn (dây thần kinh số 3) và dây thần kinh vận nhãn ngoài (dây thần kinh số 6) để đánh giá tổng quát về chuyển động mắt. Bên cạnh khám lâm sàng, bác sĩ chuyên khoa mắt có thể chỉ định thực hiện một số chẩn đoán hình ảnh như chụp MRI hoặc chụp CT nhằm xác định chính xác tổn thương trên dây thần kinh.

Tìm hiểu thêm: Khám vận nhãn (dây thần kinh số 3, 4, 6) chi tiết.

Cách chăm sóc sức khỏe thần kinh ròng rọc

Để bảo vệ sức khỏe dây thần kinh số 4, mỗi người nên chủ động thực hiện những biện pháp sau:

• Khám mắt và sức khỏe thần kinh định kỳ 1 – 2 lần mỗi năm, kể cả khi không mắc các bệnh về mắt hay các triệu chứng liên quan, nhằm phát hiện sớm những vấn đề liên quan.
• Đội mũ bảo hiểm hoặc đồ bảo hộ khi đi xe, chơi thể thao và làm việc trong môi trường nguy hiểm để tránh chấn thương đầu.
• Tránh các hoạt động dễ gây té ngã ảnh hưởng đến vùng đầu, đặc biệt với trẻ nhỏ, người cao tuổi và người gặp vấn đề xương khớp.
• Thực hiện chế độ dinh dưỡng khoa học, bổ sung những thực phẩm tốt cho sức khỏe như trái cây rau xanh thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất…
• Tránh tiêu thụ rượu bia, thuốc lá và các chất kích thích.
• Kiểm soát các bệnh lý mạn tính có thể làm tổn thương dây thần kinh như tiểu đường, huyết áp cao.

Để đặt lịch thăm khám tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, vui lòng liên hệ:

Tổn thương dây thần kinh số 4 có thể gây liệt và ảnh hưởng đến chuyển động của mắt. Nếu phát hiện tình trạng bất thường ở một hoặc hai bên mắt, người bệnh nên nhanh chóng đến cơ sở y tế uy tín để được chẩn đoán và phát hiện sớm những vấn đề sức khỏe liên quan.