Dây thần kinh số 2: Vị trí, giải phẫu cấu tạo và chức năng

Dây thần kinh số 2 đóng vai trò quan trọng trong việc dẫn truyền tín hiệu từ mắt đến não. Vậy dây thần kinh sọ số 2 nằm ở đâu, cấu tạo và chức năng như thế nào?

Dây thần kinh số 2 là gì?

Dây thần kinh số 2 (viết tắt: CN II) là dây thần kinh thị giác (Optic Nerve), làm nhiệm vụ truyền tải thông tin thị giác từ mắt đến não. Trong 12 đôi dây thần kinh sọ, CN II là dây thần kinh sọ duy nhất thuộc hệ thống thần kinh trung ương (CNS) .

Dây thần kinh thị giác chứa các sợi thần kinh hướng tâm (sợi thần kinh cảm giác). Tổn thương dây thần kinh thị giác sẽ ảnh hưởng đến khả năng nhìn của một hoặc hai mắt, thậm chí làm mất thị lực hoàn toàn. (1)

Giải phẫu dây thần kinh số 2

1. Vị trí dây thần kinh số 2 nằm ở đâu?

Dây thần kinh số 2 nằm ở phía sau mắt và kết nối trực tiếp với não. Để đi đến não, CN II rời khỏi hốc mắt đi qua ống thị giác cùng động mạch mắt. Tại giao thoa thị giác, các dây thần kinh thị giác của 2 mắt gặp nhau và tạo thành các đường dẫn thị giác (optic tract). Từ đây, tín hiệu được dẫn truyền đến các cấu trúc trong não (như thể gối ngoài) và vỏ não thị giác (thùy chẩm), nơi diễn ra phần lớn quá trình xử lý hình ảnh. (2)

2. Cấu tạo của dây thần kinh số 2

Cấu tạo của dây thần kinh sọ số 2 bao gồm:

• Sợi trục thần kinh: Gồm sợi trục tế bào hạch võng mạc và tế bào thần kinh đệm. Mỗi dây thần kinh thị giác chứa 770.000 – 1,7 triệu sợi thần kinh, chủ yếu là sợi trục của tế bào hạch võng mạc.
• Lớp màng não: Gồm 3 lớp màng cứng, màng nhện và màng mềm, làm nhiệm vụ bao bọc dây thần kinh.
• Bao myelin: Đảm nhận chức năng dẫn truyền tín hiệu điện dọc theo các sợi trục, đồng thời bảo vệ sợi trục.
• Mạch máu: Cung cấp máu qua động mạch trung tâm võng mạc và các mạch máu quanh dây thần kinh.

Dây thần kinh thị giác được chia thành 4 đoạn:

• Đoạn trong nhãn cầu
• Đoạn nằm trong hốc mắt
• Đoạn trong ống thị giác
• Đoạn nội sọ

Chức năng của dây thần kinh số 2

Dây thần kinh số 2 giữ chức năng truyền tải những thông tin liên quan đến thị giác gồm ánh sáng, màu sắc và hình ảnh. Đồng thời, CN II còn đảm nhận nhiệm vụ dẫn truyền các xung động thị giác cho 2 phản xạ thần kinh quan trọng: (3)

• Phản xạ đồng tử: Cho phép đồng tử tự co lại hoặc mở rộng để nhận ít hoặc nhiều ánh sáng chiếu vào.
• Phản xạ điều tiết: Giúp mắt tập trung nhìn vào vật ở gần hoặc xa.

Dây thần kinh sọ số 2 hoạt động như thế nào?

Cách hoạt động của dây thần kinh số 2: (4)

• Các sợi trục của tế bào hạch võng mạc hội tụ tại đĩa thị tạo thành dây thần kinh thị giác. Các sợi thần kinh đi ra khỏi mắt qua lỗ hổng bên trong củng mạc.
• Cùng động mạch mắt, dây thần kinh thị giác đi vào hộp sọ qua lỗ thị, di chuyển trong ống thị để đến hố sọ giữa, đi về giao thoa thị giác và bắt chéo nhau.
• Sau đó, các sợi thần kinh thị giác di chuyển theo đường dẫn thị giác đến các phần khác nhau của não.
• Hầu hết các sợi trục của thần kinh thị giác kết thúc ở nhân gối ngoài và truyền thông tin trực tiếp đến vỏ não thị giác. Một số khác kết thúc ở vùng trước mái và tham gia vào các chuyển động phản xạ của mắt. Các sợi trục khác kết thúc ở nhân trên giao thoa thị giác và tham gia điều chỉnh chu kỳ sinh học (ngủ – thức) của mắt.

Các tình trạng bệnh lý liên quan dây thần kinh số 2 thường gặp

Tổn thương dây thần kinh thị giác có thể ảnh hưởng đến khả năng nhìn của một hoặc hai mắt. Những bệnh lý thường gặp liên quan đến dây thần kinh số 2 gồm: (5)

1. Viêm dây thần kinh thị giác

Viêm dây thần kinh thị giác (ON) là tình trạng dây thần kinh bị viêm, khiến hoạt động truyền tín hiệu từ mắt đến não bị gián đoạn. Có 2 dạng ON gồm:

• Điển hình (Typical): Thường chỉ ảnh hưởng đến một mắt và có thể hết trong vài ngày ngay cả khi không điều trị.
• Không điển hình (Atypical): Ảnh hưởng đến 2 mắt, thời gian hồi phục tương đối lâu. Bệnh có liên quan đến các dạng rối loạn thần kinh phức tạp.

Viêm dây thần kinh thị giác gây ra những triệu chứng điển hình như đau mắt, suy giảm thị lực, thị trường của mắt bị thu hẹp hoặc lệch sang một bên, không phân biệt được màu sắc chính xác…

2. Teo dây thần kinh thị giác

Đây là tình trạng tổn thương ở các sợi thần kinh thị giác, khiến thị lực suy giảm. Teo dây thần kinh thị giác do nhiều nguyên nhân như thiếu máu, di truyền, viêm dây thần kinh thị giác, chấn thương vùng mắt, khối u chèn ép mắt, mắc bệnh tăng nhãn áp… Tùy theo nguyên nhân gây bệnh mà có phương án điều trị tương ứng. Tuy nhiên, nếu không xử lý kịp thời và đúng cách, người bệnh có thể bị mất thị lực hoàn toàn.

3. Mất thị lực ngoại vi

Mất thị lực ngoại vi là tình trạng tổn thương dây thần kinh số 2 do những nguyên nhân như bệnh tăng nhãn áp, đột quỵ mắt, viêm võng mạc sắc tố, bong võng mạc, chấn thương đầu… Bệnh ảnh hưởng đến tầm nhìn ngoại vi (khả năng nhìn xung quanh mà không cần quay đầu). Người bệnh sẽ cảm thấy như đang nhìn mọi vật qua một đường ống hẹp. Vì vậy, bệnh còn được gọi là thị trường hình ống hay thị trường đường hầm.

4. Bệnh thần kinh thị giác di truyền Leber

Đây là bệnh di truyền từ mẹ sang con và ảnh hưởng đến tầm nhìn trung tâm. Tình trạng mất thị lực sẽ xuất hiện ở một bên mắt và lan sang mắt còn lại trong vòng vài tháng sau. Bệnh thường xuất hiện ở độ tuổi 15 – 35.

5. Phù gai thị

Đây là tình trạng 1 hoặc 2 đĩa thị bị sưng phù do tăng áp lực nội sọ hoặc tổn thương chèn ép dây thần kinh thị giác. Phù gai thị thường xảy ra ở nữ giới, đặc biệt là phụ nữ sau sinh. Người mắc bệnh thường nằm trong độ tuổi 20 – 44 và có khả năng bị thừa cân hoặc béo phì.

6. Những triệu chứng của tổn thương dây thần kinh thị giác

Các bệnh lý liên quan đến dây thần kinh sọ số 2 thường gây  ra những triệu chứng điển hình như:

• Nhìn mờ
• Suy giảm/mất thị lực một hoặc hai bên mắt
• Song thị
• Quáng gà
• Mù màu
• Khuyết tật thị trường

Cách chẩn đoán bệnh lý dây thần kinh số 2

Sau khi khám lâm sàng, bác sĩ sẽ chỉ định một hoặc kết hợp nhiều phương pháp để chẩn đoán bệnh lý liên quan đến dây thần kinh sọ số 2. Những cách chẩn đoán phổ biến gồm: (6)

• Soi đáy mắt: Bác sĩ chiếu một luồng sáng mạnh vào mắt để kiểm tra các cấu trúc sau mắt như đĩa thị, võng mạc và mạch máu. Qua đó chẩn đoán những bệnh lý liên quan như phù gai thị.
• Kiểm tra phản xạ đồng tử: Bác sĩ di chuyển đèn pin qua mắt để đánh giá phản ứng của đồng tử với ánh sáng mạnh.
• Đo thị trường: Kiểm tra thị lực ngoại vi của mỗi mắt, qua đó đánh giá chức năng của võng mạc, đường thị giác và các vấn đề khác liên quan đến thị lực.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Cho thấy hình ảnh rõ nét về các cơ quan bên trong mắt để đánh giá mức độ viêm, tổn thương và chèn ép dây thần kinh thị giác.
• Chụp cắt lớp võng mạc mắt (OCT): Đo độ dày của lớp võng mạc mắt, qua đó xác định tình trạng viêm dây thần kinh thị giác cùng những bệnh lý về mắt khác.
• Điện thế gợi (VER): Kiểm tra tín hiệu dẫn truyền từ mắt đến não liên quan đến dây thần kinh thị giác có hoạt động bình thường hay không.
• Xét nghiệm máu: Kiểm tra tình trạng nhiễm trùng hoặc các rối loạn chuyển hóa.

Cách chăm sóc sức khỏe dây thần kinh thị giác

Tổn thương dây thần kinh số 2 rất khó phục hồi. Dù vậy, vẫn có nhiều phương pháp điều trị hỗ trợ kiểm soát triệu chứng. Mặt khác, để hạn chế nguy cơ mắc bệnh, nên chủ động chăm sóc sức khỏe dây thần kinh thị giác bằng cách:

• Khám mắt định kỳ 1 – 2 lần mỗi năm, kể cả khi không mắc các bệnh về mắt, nhằm phát hiện sớm và phòng tránh các yếu tố gây bệnh.
• Duy trì chế độ ăn uống khoa học, bổ sung những dưỡng chất tốt cho mắt như kẽm, axit béo omega-3, vitamin A, B1, C, E…
• Đeo kính râm hoặc kính bảo hộ khi ra ngoài, làm việc trong môi trường tiếp xúc với ánh sáng mạnh.
• Hạn chế sử dụng thuốc lá, rượu bia và các loại đồ uống có cồn.

Để đặt lịch thăm khám tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, vui lòng liên hệ:

Dây thần kinh số 2 không chỉ dẫn truyền tín hiệu thị giác đến não mà còn tham gia vào một số phản xạ của mắt. Tổn thương dây thần kinh thị giác có thể ảnh hưởng đến khả năng nhìn của mắt và gây ra nhiều bệnh lý khác nhau. Nếu phát hiện tình trạng bất thường ở một hoặc hai bên mắt, nên nhanh chóng đến cơ sở y tế uy tín để thăm khám và phát hiện những vấn đề liên quan.