Buồng trứng đa nang ở tuổi dậy thì: Nguyên nhân, dấu hiệu, chẩn đoán

Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) là tình trạng rối loạn nội tiết và chuyển hóa toàn thân. Bệnh phổ biến ở nữ giới trong độ tuổi sinh sản, tuy nhiên các thống kê cho thấy ngày càng có nhiều trường hợp bệnh khởi phát ở độ tuổi dậy thì. Đâu là những triệu chứng buồng trứng đa nang ở tuổi dậy thì mà cha mẹ cần lưu ý? Có cách nào phòng ngừa PCOS ở bé gái tuổi dậy thì không?

Buồng trứng đa nang ở tuổi dậy thì là gì?

Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) là một dạng rối loạn chuyển hóa và nội tiết toàn thân ở phụ nữ. PCOS tác động lên buồng trứng khiến rối loạn chu kỳ kinh nguyệt, tăng nồng độ hormone nam androgen trong cơ thể, dẫn đến hình thành nhiều nang nhỏ trong buồng trứng.

Buồng trứng đa nang ở tuổi dậy thì là tình trạng bệnh khởi phát từ giai đoạn sớm, trong thời gian trẻ em gái dậy thì. Các thống kê cho thấy đa nang buồng trứng ảnh hưởng khoảng 10-15% phụ nữ độ tuổi sinh sản. Tuy nhiên trong thời gian gần đây, số lượng bé gái mắc buồng trứng đa nang ở tuổi dậy thì có xu hướng gia tăng. Nếu không phát hiện sớm và điều trị kịp thời, bệnh sẽ ảnh hưởng trực tiếp sức khỏe toàn diện, đặc biệt là sức khỏe sinh sản. Tuy nhiên không phải mọi trường hợp trẻ vị thành niên đều phát hiện buồng trứng đa nang ở tuổi dậy thì.

Dậy thì sớm và đa nang buồng trứng có liên quan nhau không?

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng bé gái dậy thì sớm có khả năng bị đa nang buồng trứng cao hơn những trẻ khác. Ở những bé gái dậy thì sớm, các kết quả chẩn đoán cho thấy tuyến thượng thận tăng cường sản xuất androgen khiến nồng độ androgen trong cơ thể cao hơn, thúc đẩy quá trình tăng tiết bã nhờn gây mụn trứng cá. Trong khi đó, nồng độ androgen cao cũng liên quan đến rối loạn phóng noãn. (1)

Ngoài ra, một nghiên cứu khác cũng chỉ ra rằng những bé gái dậy thì sớm có tình trạng kháng insulin quá mức, tương tự hội chứng đa nang buồng trứng (2). Điều này liên quan đến tình trạng béo phì, rối loạn lipid máu.

Nhìn chung, các dữ liệu có chung quan điểm: Trẻ em gái dậy thì sớm có nguy cơ cao mắc PCOS cao hơn trẻ bình thường. Do đó nếu phát hiện bé gái trước 8 tuổi xuất hiện các triệu chứng dậy thì sớm như bắt đầu hành kinh, mọc lông nách, lông mu, ngực phát triển… phụ huynh cần đưa trẻ đến bệnh viện thăm khám, kiểm tra sức khỏe và đánh giá toàn diện.

Nguyên nhân buồng trứng đa nang ở tuổi dậy thì

Nguyên nhân chính xác dẫn đến buồng trứng đa nang ở tuổi dậy thì cũng như phụ nữ ở độ tuổi sinh sản chưa được xác định. Nhìn chung, tình trạng PCOS liên quan đến sự mất cân bằng nồng độ nội tiết tố trong cơ thể.

Ở nữ giới, buồng trứng tạo ra hormone estrogen và progesterone giúp phát triển ngực, điều hòa chu kỳ kinh và hỗ trợ khả năng mang thai. Ngoài ra buồng trứng cùng với tuyến thượng thận ở nữ giới cũng tạo ra hormon androgen.

Ở những bé gái mắc hội chứng buồng trứng đa nang ở tuổi dậy thì, cơ thể sản xuất quá nhiều insulin khiến tăng nhạy cảm thụ thể tại tuyến yên và thụ thể hormon vùng hạ đồi, từ đó tăng sản xuất hormon LH của tuyến yên, gây tăng sản xuất androgen tại buồng trứng, dẫn đến tình trạng dư thừa androgen gây ra các triệu chứng PCOS điển hình (rậm lông, rối loạn chu kỳ, nổi mụn trứng cá…).

Chức năng sản xuất hormone của buồng trứng không ổn định giai đoạn dậy thì cũng có thể là nguyên nhân dẫn đến PCOS. Nếu bé gái gặp tình trạng rối loạn hormon, các nang trứng không thể phát triển bình thường thành trứng trội để trưởng thành và phóng noãn khiến quá trình rụng trứng bị rối loạn.

Di truyền cũng có thể là nguyên nhân dẫn đến buồng trứng đa nang ở tuổi dậy thì. Nếu trong gia đình có người mắc bệnh, các bé gái có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.

Chế độ sinh hoạt thiếu lành mạnh có thể tăng nguy cơ mắc hội chứng đa nang buồng trứng ở bé gái tuổi dậy thì. Những thực phẩm nhiều chất béo bão hòa, được chế biến bằng cách chiên rán nhiều dầu mỡ… làm tăng nguy cơ béo phì. Lượng mỡ thừa trong máu kích thích sản xuất insulin, làm tăng nguy cơ bé gái bị PCOS.

Dấu hiệu buồng trứng đa nang ở tuổi dậy thì

Giai đoạn dậy thì, bé gái sẽ có nhiều thay đổi về mặt sinh lý và tâm lý. Vì vậy việc phát hiện sớm dấu hiệu buồng trứng đa nang ở tuổi dậy thì thường khó khăn. Trong thời gian này, phụ huynh nên dành thời gian để quan sát, theo dõi hoặc tâm sự cùng con để sớm phát hiện các triệu chứng bất thường và có hướng xử trí phù hợp, tránh hệ lụy sức khỏe lâu dài.

Một số triệu chứng đa nang buồng trứng ở tuổi dậy thì phổ biến gồm:

• Rối loạn kinh nguyệt: Chu kỳ kinh nguyệt không đều là dấu hiệu điển hình của hội chứng đa nang buồng trứng ở nữ giới. Tuy nhiên triệu chứng rối loạn kinh nguyệt do PCOS (vô kinh nguyên phát, vô kinh thứ phát, thiểu kinh, kinh thưa, xuất huyết tử cung nhiều) thường không được phát hiện sớm. Giải thích cho vấn đề này, Bác sĩ Huỳnh Kha cho biết vào những năm đầu dậy thì, chu kỳ kinh nguyệt của bé gái chưa ổn định. Quá trình rụng trứng hoặc phóng noãn không diễn ra đúng chu kỳ khiến kinh nguyệt không đều. Trong khi đó, các bé gái bị PCOS cũng có triệu chứng rối loạn chu kỳ kinh nguyệt. Do đó nhiều phụ huynh không nhận ra triệu chứng này.
• Nổi mụn trứng cá, lông mọc nhiều ở một số vùng trên cơ thể: Ở độ tuổi dậy thì, cả bé trai và bé gái đều gặp vấn đề nổi mụn trứng cá, rậm lông. Tuy nhiên ở những bé gái bị PCOS khởi phát trong giai đoạn dậy thì, tình trạng mụn trứng cá có thể nghiêm trọng hơn do nồng độ hormone nam cao. Mụn mọc trên nhiều vùng cơ thể khác nhau như ngực, lưng, cổ… Ngoài ra, cường hormone nam androgen còn dẫn đến tình trạng mọc lông nhiều cùng tay, cánh tay, chân, bụng, lưng…
• Thừa cân, béo phì: Tình trạng béo phì thường gặp ở 50% số bệnh nhân bị PCOS, đặc biệt là béo phì vùng bụng.

Trẻ bị buồng trứng đa nang ở tuổi dậy thì có sao không?

Trẻ em gái bị hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) ở tuổi dậy thì có thể đối mặt với nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Tình trạng này gây rối loạn cân bằng nội tiết tố và chuyển hóa, nếu không được kiểm soát và điều trị sớm, có thể để lại nhiều hệ lụy cho sức khỏe trong tương lai.

Một trong những mối nguy lớn nhất là khả năng sinh sản. PCOS có thể ức chế quá trình trưởng thành và rụng trứng, dẫn đến nguy cơ khó có con hoặc vô sinh khi bước vào độ tuổi sinh sản. Nếu bệnh không được phát hiện và điều trị kịp thời trong giai đoạn dậy thì, đến độ tuổi trưởng thành, nữ giới có thể gặp khó khăn trong việc rụng trứng, thậm chí không rụng trứng. Hiện nay, PCOS được xem là một trong những nguyên nhân phổ biến dẫn đến vô sinh ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, ảnh hưởng từ 10-15%.

>> Xem thêm: Bị đa nang buồng trứng có nguy hiểm không?

Đa nang buồng trứng dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe toàn thân, rối loạn các hoạt động cân bằng nội tiết tố, chuyển hóa. Việc nhận chẩn đoán PCOS có ý nghĩa suốt đời với tăng nguy cơ mắc các rối loạn chuyển hóa, đái tháo đường type 2, có thể mắc bệnh tim mạch và ung thư nội mạc tử cung. Nếu không kiểm soát và điều trị sớm sẽ để lại nhiều hệ lụy cho sức khỏe.

Phương pháp chẩn đoán buồng trứng đa nang tuổi dậy thì

Việc đưa ra kết luận trẻ vị thành viên mắc hội chứng buồng trứng đa nang thường khó khăn so với phụ nữ trưởng thành.

Chẩn đoán hội chứng buồng trứng đa nang ở thanh thiếu niên độ tuổi dậy thì cần áp dụng tiêu chuẩn riêng đồng thuận quốc tế (Bảng 1), không dùng chung với Tiêu chuẩn chẩn đoán của phụ nữ trưởng thành.

Bảng 1: Tiêu chuẩn chẩn đoán PCOS ở nữ vị thành niên

Nhóm đồng thuận kêu gọi cần thận trọng khi chẩn đoán PCOS trên thanh thiếu niên nếu bất thường kinh nguyệt không kéo dài trên 2 năm trở lên. Trước thời điểm này, họ khuyến nghị nên xem những cô gái này là nhóm “có nguy cơ mắc PCOS”. Khoảng 2/3 nữ giới cường androgen có tình trạng rậm lông. Ngược lại, rậm lông có thể không liên quan đến tình trạng tăng cao androgen.

Mụn trứng cá mức độ trung bình hoặc nhiều hơn (> 10 tổn thương mụn ở mặt) trong giai đoạn sớm tuổi dậy thì, mụn trứng cá viêm trung bình hoặc nặng, kéo dài dai dẳng và đáp ứng kém với liệu pháp da liễu tại chỗ được xem là biểu hiện cường androgen.

Rối loạn kinh nguyệt gợi ý mức độ không rụng trứng bất thường ở nữ vị thành niên PCOS bao gồm ít hơn 6 chu kỳ kinh nguyệt mỗi năm trong năm thứ hai sau chu kỳ kinh đầu tiên, ít hơn 9 chu kỳ mỗi năm trong hoặc sau năm thứ 5 tính từ chu kỳ kinh đầu tiên, hoặc chảy máu âm đạo quá nhiều.

Bệnh nhân với các biểu hiện không điển hình như nam hóa, cường androgen bẩm sinh hoặc có yếu tố gia đình không giải thích được, hoặc không đáp ứng với điều trị PCOS chuẩn có thể mắc hội chứng rối loạn nam hóa hơn là mắc hội chứng buồng trứng đa nang.

Sau khi đã chẩn đoán trẻ vị thành viên mắc hội chứng đa nang buồng trứng, điều quan trọng là xác định và theo dõi tình trạng dung nạp glucose bất thường, đái tháo đường type 2 và các triệu chứng hội chứng chuyển hóa.

Buồng trứng đa nang tuổi dậy thì được điều trị như thế nào?

Điều trị hội chứng đa nang buồng trứng ở trẻ vị thành niên tập trung vào điều trị các triệu chứng và quá trình này cần đảm bảo cá thể hóa, phù hợp trên từng tình trạng bệnh. Mục tiêu chung của các biện pháp điều trị PCOS ở tuổi dậy thì nhằm cải thiện các triệu chứng trên da do cường androgen, giảm mức độ nghiêm trọng các hội chứng chuyển hóa. Các biện pháp có thể áp dụng gồm:

• Sử dụng thuốc tránh thai: Đây được xem là điều trị đầu tay đối với trường hợp trẻ vị thành viên bị PCOS. Thuốc có tác dụng điều hòa kinh nguyệt, giảm nguy cơ ung thư nội mạc tử cung, đảm bảo khả năng hoạt động của buồng trứng và cân bằng nồng độ androgen trong máu, góp phần cải thiện tình trạng rậm lông, mụn trứng cá.
• Điều chỉnh lối sống: Thiết lập chế độ ăn uống ít calories và sinh hoạt lành mạnh, tập thể dục thường xuyên với cường độ hợp lý giúp giảm cân là những lưu ý quan trọng. Bác sĩ Huỳnh Kha cho biết điều trị giảm insulin bằng thuốc tăng nhạy cảm insulin hoặc giảm cân có thể điều hòa chu kỳ kinh nguyệt, góp phần giảm triệu chứng cường androgen. Ngoài ra, gia đình có thể cân nhắc sử dụng một số biện pháp điều trị triệt lông để giúp bé thêm tự tin.

Biện pháp phòng ngừa buồng trứng đa nang ở tuổi dậy thì

Hội chứng đa nang buồng trứng (PCOS) là một tình trạng rối loạn nội tiết ảnh hưởng đến sức khỏe toàn diện của phụ nữ. Mặc dù nguyên nhân chính xác gây ra PCOS vẫn chưa được xác định, nhưng các nỗ lực điều chỉnh lối sống khoa học góp phần giảm nguy cơ mắc PCOS được khuyến nghị cũng như kiểm soát hiệu quả các triệu chứng. Các biện pháp bao gồm:

• Thiết lập chế độ dinh dưỡng khoa học: Ở độ tuổi dậy thì, trẻ vị thành viên cần đảm bảo được cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng thiết yếu nhằm đảm bảo cho quá trình phát triển sức khỏe toàn diện. Đồng thời, thực đơn cần hạn chế các thực phẩm không có lợi cho sức khỏe như đồ ăn chiên rán nhiều dầu mỡ hoặc chế biến sẵn, thực phẩm đóng hộp…
• Tạo dựng thói quen tập thể dục mỗi ngày: Tập thể dục đều đặn mỗi 30 phút mỗi ngày giúp cải thiện sức khỏe, tăng cường hệ miễn dịch, góp phần phòng ngừa nhiều loại bệnh.
• Nghỉ ngơi hợp lý: Trẻ vị thành niên cần đảm bảo ngủ đủ 8-10 giờ mỗi ngày. Thời gian học tập cần được sắp xếp hợp lý. Phụ huynh tránh thúc ép học quá sức hoặc gây căng thẳng, áp lực tâm lý cho trẻ.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Cha mẹ nên lưu ý và quan tâm sự phát triển thể chất và tinh thần của con trong giai đoạn dậy thì do cơ thể có nhiều sự thay đổi lớn. Kiểm tra sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm các vấn đề bất thường sức khỏe, có hướng xử trí phù hợp. Đối với những gia đình ghi nhận người thân mắc PCOS, việc thăm khám định kỳ có thể sớm phát hiện PCOS ở trẻ vị thành niên ngay cả khi chưa có các triệu chứng điển hình.

Đưa trẻ đi khám sớm nếu có biểu hiện buồng trứng đa nang tuổi dậy thì

Bác sĩ Huỳnh Kha cho biết nhiều trường hợp phụ nữ mắc hội chứng đa nang buồng trứng từ giai đoạn dậy thì nhưng không được phát hiện sớm. Bệnh chỉ được phát hiện khi phụ nữ gặp khó khăn khi thụ thai tự nhiên. Việc phát hiện muộn khiến quá trình điều trị khó khăn hơn. Do đó, cha mẹ nên theo dõi và chia sẻ nhiều hơn với con để sớm phát hiện các vấn đề bất thường thể chất, tinh thần trong giai đoạn dậy thì. Từ đó có hướng xử trí từ sớm.

Ngoài ra nếu trong gia đình có người thân mắc PCOS, chị em cần đưa con thăm khám định kỳ sớm để bác sĩ kiểm tra, dự phòng hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

1. Triệu chứng buồng trứng đa nang tuổi dậy thì có nghiêm trọng hơn không?

Không có tài liệu cho thấy mức độ triệu chứng buồng trứng đa nang tuổi dậy thì nghiêm trọng hơn so với PCOS ở phụ nữ trưởng thành. Triệu chứng nhẹ hay nặng của hội chứng PCOS phụ thuộc nhiều yếu tố khác nhau. Tuỳ thuộc cơ địa, mức độ các triệu chứng PCOS cũng có sự thay đổi.

Mặc dù vậy, tình trạng đa nang buồng trứng khởi phát ở giai đoạn nào đều ảnh hưởng nghiêm trọng sức khỏe sinh sản của phụ nữ. Đặc biệt, hội chứng này là một trong những nguyên nhân phổ biến gây vô sinh ở nữ giới.

2. Buồng trứng đa nang tuổi dậy thì có ảnh hưởng sức khỏe sinh sản không?

Tương tự với phụ nữ độ tuổi sinh sản, trẻ vị thành niên mắc buồng trứng đa nang tuổi dậy thì có nguy cơ cao vô sinh hoặc hiếm muộn. Điều này do quá trình trưởng thành và rụng trứng ở phụ nữ bị PCOS không diễn ra đều đặn, gây khó khăn trong việc xác định thời gian tối ưu để giao hợp và thụ tinh.

3. Buồng trứng đa nang ở tuổi dậy thì có điều trị khỏi được không?

Hội chứng buồng trứng đa nang tuổi dậy thì không thể điều trị khỏi hoàn toàn, đồng nghĩa trẻ sẽ “sống chung” với căn bệnh này đến cuối đời. Mặc dù vậy, khi phát hiện trẻ vị thành viên mắc PCOS, bác sĩ sẽ chỉ định sử dụng các biện pháp cân bằng nội tiết tố, giảm nguy cơ rối loạn chuyển hóa, hạn chế biến chứng và hệ lụy sức khỏe lâu dài.

Nếu có thắc mắc về hội chứng buồng trứng, khách hàng có thể gửi câu hỏi về Hộp thư tư vấn IVFTA hoặc liên hệ với hệ thống BVĐK Tâm Anh để được đặt lịch khám với các chuyên gia, bác sĩ đầu ngành:

Một bé gái mắc hội chứng buồng trứng đa nang ở tuổi dậy thì là điều không mong muốn với bất kỳ gia đình nào. Mặc dù vậy, khi phát hiện trẻ bị PCOS, cha mẹ cần bình tĩnh và cho con thăm khám, điều trị tại các bệnh viện, phòng khám chuyên khoa uy tín. Phát hiện sớm và điều trị kịp thời giúp kiểm soát hiệu quả các triệu chứng PCOS, giảm nguy cơ hệ lụy sức khỏe lâu dài.