Bí tiểu là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Bí tiểu hay không có khả năng làm trống bàng quang là tình trạng thường gặp ở nam giới, tỷ lệ mắc bệnh tăng dần theo độ tuổi, đặc biệt sau 60 tuổi. Ước tính có khoảng 10% nam giới trong độ tuổi 70 bị bí tiểu.

Bí tiểu là gì?

Bí tiểu là tình trạng người bệnh không thể đi tiểu hoặc không thể làm rỗng bàng quang cho dù luôn có cảm giác mắc tiểu. Bàng quang được xem là bể chứa nước tiểu trong cơ thể, nước tiểu được tạo thành từ nước, chất thải và các khoáng chất dư thừa,… được dự trữ ở bàng quang và chờ để đưa ra khỏi cơ thể.

Bí tiểu không phải là bệnh mà là triệu chứng của bệnh, triệu chứng này có liên quan đến các vấn đề sức khỏe khác, như các vấn đề tuyến tiền liệt ở nam giới hoặc sa bàng quang ở phụ nữ. Bí tiểu có thể là cấp tính hoặc mạn tính, tùy thuộc vào nguyên nhân cụ thể.

Bí tiểu ảnh hưởng đến cả nam và nữ, nhưng xảy ra thường xuyên hơn ở nam giới, đặc biệt là khi lớn tuổi. Những người bị tăng sản tuyến tiền liệt lành tính (BPH) khiến tuyến tiền liệt mở rộng gây chèn ép lên niệu đạo và cổ bàng quang, chặn dòng nước tiểu ra khỏi bàng quang.

Bí tiểu thương được chia làm 2 loại:

1.1 Bí tiểu cấp tính

Bí tiểu cấp tính xảy ra đột ngột và chỉ kéo dài trong khoảng thời gian ngắn. Những người bị bí tiểu cấp tính không thể đi tiểu mặc dù bàng quang đang đầy và có cảm giác buồn tiểu dữ dội. Bí tiểu cấp tính có thể gây đau nghiêm trọng và đe dọa tính mạng người bệnh. Nếu đột nhiên không thể đi tiểu, người bệnh cần đến gặp bác sĩ ngay lập tức.

1.2 Bí tiểu mạn tính

Bí tiểu mạn tính tiến triển theo thời gian. Những người bị bí tiểu mạn tính có thể đi tiểu nhưng không thể làm trống hoàn toàn bàng quang, luôn có cảm giác không thể tiểu hết. Nhiều người bị bí tiểu mạn tính thường không biết vì không gặp phải bất kỳ triệu chứng khó chịu nào.

Triệu chứng của tình trạng bí tiểu

Triệu chứng của tình trạng bí tiểu có thể khác nhau, tùy thuộc vào việc người bệnh bị bí tiểu cấp tính hay mạn tính. (1)

1. Triệu chứng bí tiểu cấp tính

Các triệu chứng của bí tiểu cấp tính gồm:

• Không thể đi tiểu được.
• Cảm giác đau dữ dội ở bụng dưới.
• Nhu cầu đi tiểu gấp.
• Sưng bụng dưới.

2. Triệu chứng bí tiểu mạn tính

Bí tiểu mạn tính phát triển theo thời gian và có thể gây ra ít hoặc không có triệu chứng, khiến người bệnh chủ quan, đôi khi không biết mình đang bị bí tiểu. Nếu có, bí tiểu mạn tính gây ra các triệu chứng như:

• Không có khả năng làm rỗng hoàn toàn bàng quang khi đi tiểu.
• Đi tiểu thường xuyên với lượng nước tiểu ít (tiểu rắt, tiểu lắt nhắt).
• Khó bắt đầu dòng nước tiểu khi đi tiểu.
• Dòng nước tiểu chậm.
• Cảm thấy cần đi tiểu gấp, nhưng không thể đi tiểu được.
• Cảm thấy cần đi tiểu sau khi vừa đi tiểu xong.
• Rò rỉ nước tiểu mà không có bất kỳ cảm giác buồn tiểu nào (són tiểu, tiểu không tự chủ).
• Đau bụng dưới hoặc khó chịu.

Xem thêm: Bí tiểu ở người già là tình trạng gì

Nguyên nhân gây bí tiểu

Các nguyên nhân gây bí tiểu có liên quan đến tắc nghẽn 1 phần hoặc hoàn toàn đường thoát nước tiểu ở cổ bàng quang và niệu đạo hoặc bàng quang không co bóp đủ mạnh để tống hết nước tiểu ra ngoài.

1. Tắc nghẽn hoặc hẹp niệu đạo

Tắc nghẽn đường ra bàng quang, hẹp niệu đạo, hẹp cổ bàng quang có thể là nguyên nhân gây bí tiểu. Để quá trình đi tiểu diễn ra bình thường, tất cả các bộ phận của đường tiết niệu cần phải làm việc cùng nhau theo đúng thứ tự. Nước tiểu sẽ chảy từ thận, qua niệu quản đến bàng quang và đi ra ngoài qua niệu đạo.

Nếu tắc nghẽn hoặc tình trạng hẹp xảy ra ở cổ bàng quang và niệu đạo, người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc đi tiểu và nếu tắc nghẽn nghiêm trọng, có thể gây bí tiểu. Các nguyên nhân gây hẹp niệu đạo và tắc nghẽn cổ bàng quang bao gồm:

• Phì đại tuyến tiền liệt hoặc tăng sản tuyến tiền liệt lành tính (BPH).
• Tắc nghẽn đường ra bàng quang do hẹp niệu đạo hoặc hẹp cổ bàng quang.
• Sa cơ quan vùng chậu, bao gồm sa bàng quang và sa trực tràng.
• Sỏi đường tiết niệu, bao gồm: sỏi bàng quang, sỏi niệu đạo.
• Táo bón.
• Khối u vùng chậu, chẳng hạn như khối u lành tính hoặc ác tính, u xơ, polyp hoặc cục máu đông.
• Cơ sàn chậu suy yếu.
• Chấn thương vùng chậu, niệu đạo hoặc dương vật.

2. Bàng quang hoạt động kém

Nguyên nhân gây bí tiểu có thể liên quan đến bàng quang hoạt động kém. Khi cơ bàng quang không thể co lại với đủ sức mạnh hoặc không co đủ lâu để làm tống hết nước tiểu ra ngoài, làm trống bàng quang hoàn toàn được gọi chung là bàng quang hoạt động kém. Nguyên nhân của bàng quang hoạt động kém bao gồm các vấn đề thần kinh.

Bí tiểu có thể xảy ra khi có vấn đề với hệ thống thần kinh, làm gián đoạn đường truyền tín hiệu từ não đến bàng quang và niệu đạo. Có nhiều nguyên nhân khác nhau của các vấn đề thần kinh này, bao gồm:

• Bệnh Parkinson.
• Bệnh đa xơ cứng.
• Bệnh Alzheimer.
• Chấn thương thần kinh sau đột quỵ.
• Khuyết tật bẩm sinh, như tật nứt đốt sống.
• Bệnh đái tháo đường.
• Chấn thương tủy sống.
• Chấn thương sọ não.
• Chấn thương vùng chậu.
• Sau sinh con bằng đường tự nhiên (sinh thường)
• Hội chứng Guillain-Barré.
• Hội chứng Fowler.
• Ngộ độc kim loại nặng.

3. Vấn đề thần kinh

Não đóng vai trò quan trọng trong việc điều phối quá trình đi tiểu. Khi lượng nước tiểu trong bàng quang đạt đến mức nhất định, não sẽ truyền tín hiệu đến các cơ bàng quang để chúng siết chặt lại, cơ vòng niệu đạo thư giãn và nước tiểu được dẫn ra ngoài.

Nếu có bất kỳ vấn đề nào xảy ra khiến tín hiệu từ não đến bàng quang hoặc niệu đạo bị gián đoạn, quá trình đi tiểu sẽ gặp bất thường, người bệnh thường gặp tình trạng bí tiểu hay rối loạn tống xuất. Người bệnh đang đặt ống thông tiểu, ống thông bàng quang có nguy cơ cao bị bí tiểu do các vấn đề về dẫn truyền thần kinh.

4. Tác dụng phụ của thuốc

Bí tiểu đôi khi có nguyên nhân do tác dụng phụ của một số loại thuốc can thiệp vào tín hiệu thần kinh từ não đến bàng quang, niệu đạo hoặc tuyến tiền liệt. Các loại thuốc này thường bao gồm:

• Thuốc chủ vận alpha-adrenergic.
• Thuốc kháng cholinergic và thuốc chống co thắt.
• Thuốc chống trầm cảm.
• Thuốc kháng histamin và thuốc thông mũi.
• Thuốc chống Parkinson.
• Thuốc chống loạn thần.
• Benzodiazepin.
• Thuốc chẹn kênh canxi.
• Thuốc chống viêm không steroid, như aspirin và ibuprofen.
• Thuốc phiện.
• Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin và noradrenalin.

5. Biến chứng tạm thời hậu phẫu thuật

Người bệnh có thể phát triển các triệu chứng bí tiểu tạm thời ngay sau khi phẫu thuật. Trong quá trình phẫu thuật, người bệnh được truyền thuốc gây mê liên tục, thuốc tê, điều này có thể ngăn người bệnh cảm thấy cần phải đi tiểu, ngay cả khi bàng quang đang đầy. Ngoài ra, sau phẫu thuật, vùng chậu có thể viêm, mô sẹo và chấn thương có thể ngăn chặn 1 phần hoặc toàn bộ dòng chảy nước tiểu ra khỏi bàng quang hoặc niệu đạo.

6. Cơ bàng quang suy yếu

Khi các cơ bàng quang suy yếu có thể không co lại với đủ sức mạnh hoặc đủ lực để làm trống hoàn toàn bàng quang. Nguyên nhân gây yếu cơ bàng quang có thể bao gồm:

• Lão hóa tự nhiên.
• Bàng quang bị căng quá mức khiến các cơ bị tổn thương.
• Mang thai và sinh nở.
• Chấn thương vùng chậu.

Xem thêm: Tìm hiểu về bí tiểu khi mang thai

Những yếu tố nguy cơ gây bí tiểu

Bên cạnh nguyên nhân, những yếu tố nguy cơ dưới đây cũng có thể gây bí tiểu, bao gồm:

• Tuổi tác: bí tiểu ở nam giới phổ biến hơn bí tiểu ở nữ giới, đặc biệt là ở người già.
• Giới tính: nam giới có nhiều khả năng bị bí tiểu hơn, đặc biệt là do các vấn đề về tuyến tiền liệt.
• Phẫu thuật và gây mê: một số ca phẫu thuật, đặc biệt là những ca liên quan đến vùng chậu và việc sử dụng gây mê toàn thân có thể dẫn đến bí tiểu tạm thời.
• Rối loạn chức năng sàn chậu: các vấn đề về cơ sàn chậu có thể góp phần gây bí tiểu.
• Sinh con: sinh con qua ngả âm đạo, đặc biệt là khi cần rạch và khâu tầng sinh môn, có thể gây chấn thương hoặc thương tích niệu đạo dẫn đến bí tiểu.
• Tiền sử phẫu thuật điều trị tiểu không tự chủ trước đó.

Biến chứng của tình trạng bí tiểu

Các biến chứng của tình trạng bí tiểu nếu không được điều trị kịp thời bao gồm:

• Nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI): khi đi tiểu vi khuẩn xâm nhập vào đường tiết niệu sẽ được đẩy ra ngoài. Với tình trạng bí tiểu, không thể làm rỗng bàng quang hoàn toàn, tạo cơ hội cho vi khuẩn sinh sôi và lây nhiễm vào đường tiết niệu. Các vấn đề nghiêm trọng có thể xảy ra nếu nhiễm trùng lan đến thận như viêm đài bể thận, viêm cầu thận.
• Tổn thương bàng quang: tình trạng bí tiểu không được điều trị, bàng quang có thể bị giãn quá mức hoặc bị giãn trong thời gian dài, khiến các cơ trong bàng quang bị tổn thương và không còn hoạt động bình thường nữa.
• Tổn thương thận: khi bị bí tiểu, nước tiểu ứ đọng tại bàng quang có thể trào ngược lên niệu quản, thận, gây thận ứ nước. Thận ứ nước quá nhiều bị sưng lên, đè lên các cơ quan gần đó. Áp lực này có thể gây tổn thương thận và trong một số trường hợp có thể dẫn đến bệnh thận mạn tính (CKD) – làm mất dần chức năng thận và không thể phục hồi.
• Tiểu không tự chủ: khi bàng quang không rỗng hoàn toàn, nó có thể dẫn đến tình trạng rò rỉ nước tiểu hay tiểu không tự chủ do tràn.

Khi nào nên đi gặp bác sĩ?

Nên đi gặp bác sĩ ngay lập tức khi không thể đi tiểu được hoặc bị đau bụng dữ dội, đặc biệt là bụng dưới. Bí tiểu cấp tính có thể đe dọa đến tính mạng người bệnh. Khi có bất kỳ triệu chứng nào của bí tiểu như tiểu rắt, tiểu không tự chủ thường xuyên, có thể là dấu hiệu cảnh báo tình trạng bí tiểu mạn tính, tình trạng này có thể gây các vấn đề sức khỏe, biến chứng nghiêm trọng như nhiễm trùng thận.

Chẩn đoán nguyên nhân bí tiểu như thế nào?

Chẩn đoán nguyên nhân bí tiểu được tiến hành bằng khám lâm sàng, hỏi về bệnh sử, kiểm tra thể chất và đo áp lực bàng quang. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể tiến hành thêm các xét nghiệm khác để xác định nguyên nhân gây tiểu bí bao gồm: (2)

1. Khám lâm sàng và hỏi về bệnh sử

Bác sĩ sẽ kiểm tra xem người bệnh có bị sưng bụng dưới hay không, ấn vào để kiểm tra mức độ căng cứng của bàng quang, sau đó hỏi về:

• Các triệu chứng đường tiết niệu dưới như cảm giác thôi thúc khi đi tiểu, các triệu chứng khác xấu hiện khi đi tiểu như tiểu rắt, tiểu đau, són tiểu, đau bụng dưới,…
• Hỏi về bệnh sử như người bệnh có từng phẫu thuật hoặc có đang sử dụng ống thông tiểu hay không?
• Hỏi về tiền sử mắc các vấn đề về tuyến tiền liệt.
• Tiền sử mang thai và sinh nở.
• Thuốc không kê đơn và thuốc theo toa, nếu đang dùng hãy mang đến cho bác sĩ xem khi đi khám.
• Thói quen ăn uống.
• Thói quen đại tiện, ví dụ như có mắc táo bón mạn tính hay không?

2. Kiểm tra thể chất

Bác sĩ sẽ thực hiện 1 bài kiểm tra thể chất, bao gồm kiểm tra bụng dưới, kiểm tra trực tràng và đánh giá thần kinh. Nếu người bệnh là phụ nữ, bác sĩ có thể thực hiện kiểm tra vùng chậu để xác định xem có hay không tình trạng sa tạng chậu.

3. Xét nghiệm nước tiểu hoặc huyết thanh

Xét nghiệm máu, xét nghiệm nước tiểu có thể giúp xác định nguyên nhân gây bí tiểu, cụ thể:

• Phân tích nước tiểu: được sử dụng để xác định các tình trạng có thể gây bí tiểu như: nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI), vấn đề về thận hoặc bệnh tiểu đường.
• Xét nghiệm huyết thanh (xét nghiệm máu): được sử dụng để xác định các vấn đề với chức năng thận hoặc mất cân bằng các chất trong cơ thể.

4. Chẩn đoán hình ảnh

Các chẩn đoán hình ảnh đường tiết niệu sau đây được dùng để chẩn đoán các nguyên nhân khác có thể gây bí tiểu như:

• Siêu âm: để quan sát các cấu trúc đường tiết niệu, tìm kiếm bất thường có thể gây bí tiểu.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): sử dụng sóng từ trường và sóng radio để khảo sát hệ tiết niệu, tuyến tiền liệt
• Chụp cắt lớp vi tính (CT): sử dụng kết hợp tia X và công nghệ máy tính để tạo ra hình ảnh đường tiết niệu.

5. Niệu động học (urodynamic test)

Đo niệu động học là 1 nhóm các xét nghiệm để xem xét mức độ co bóp bàng quang, cơ vòng niệu đạo trong giai đoạn lưu trữ và giải phóng nước tiểu như thế nào. Bác sĩ có thể sử dụng phương pháp đo niệu động học để xác định liệu có bất thường nào trong cơ chế tống xuất nước tiểu hay các rối loạn tiểu tiện nào khác hay không.

6. Nội soi bàng quang

Nội soi bàng quang là 1 quy trình sử dụng ống soi bàng quang, dài, mỏng để quan sát bên trong niệu đạo và bàng quang. Trong quá trình nội soi, bác sĩ sẽ tìm kiếm dấu hiệu bế tắc đường tiểu dưới gây ra bí tiểu và tầm soát các vấn đề sức khỏe khác tại bàng quang và niệu đạo.

Những cách điều trị bí tiểu

Cách điều trị bí tiểu dựa trên loại bí tiểu là cấp tính hay mạn tính và nguyên nhân gây bệnh.

1. Điều trị bí tiểu cấp tính

Điều trị bí tiểu cấp tính, bác sĩ ngay lập tức đặt ống thông tiểu để rút nước tiểu từ bàng quang ra ngoài. Điều này làm giảm cơn đau và ngăn các tổn thương ở bàng quang tiến triển đến thận. Sau đó, bác sĩ sẽ tiến hành chẩn đoán và xác định nguyên nhân gây bí tiểu, xem xét xem người bệnh có nguy cơ phát triển bí tiểu mạn tính không. Sau đó tiến hành điều trị nguyên nhân gây bí tiểu cấp tính.

Một số người bệnh bị bí tiểu cấp tính có thể cần đặt ống thông tiểu trong vài ngày hoặc lâu hơn, cho đến khi nguyên nhân được xác định và khắc phục. Ống thông sẽ được rút ra khi người bệnh có thể đi tiểu được bình thường. Trong số hiếm trường hợp, người bệnh cần được đặt ống thông tiểu không liên tục (Catheter) bác sĩ sẽ hướng dẫn người bệnh phải sử dụng và vệ sinh ống thông như thế nào.

2. Điều trị bí tiểu mãn tính

Điều trị bí tiểu mạn tính sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân, bao gồm các lựa chọn điều trị sau:

• Dùng thuốc.
• Phẫu thuật.
• Các điều trị khác không phẫu thuật.

Đôi khi, điều trị bí tiểu mạn tính bằng biện pháp sử dụng ống thông tại nhà, đặc biệt là nếu bí tiểu có liên quan đến các vấn đề thần kinh.

3. Dùng thuốc

Bác sĩ có thể kê đơn thuốc giúp điều trị tình trạng bí tiểu mạn tính, tùy thuộc vào nguyên nhân. Các nhóm thuốc này có thể bao gồm:

• Thuốc ức chế 5-alpha-reductase: giúp ngăn chặn sự phát triển hoặc thu nhỏ tuyến tiền liệt, có thể cải thiện lưu lượng nước tiểu. Loại thuốc cụ thể căn cứ vào từng thể trạng người bệnh, ví dụ như: dutasteride và finasteride.
• Thuốc chẹn alpha: điều trị các triệu chứng phì đại tuyến tiền liệt (phì đại tuyến tiền liệt lành tính) bằng cách làm giãn các cơ ở cổ bàng quang và tuyến tiền liệt, giúp đi tiểu dễ dàng hơn. Ví dụ bao gồm: alfuzosin, doxazosin, prazosin, silodosin.
• Sự kết hợp giữa thuốc ức chế 5-alpha-reductase và thuốc chẹn alpha: như finasteride và doxazosin hoặc dutasteride và tamsulosin, có thể hiệu quả hơn so với dùng riêng từng loại thuốc.
• Thuốc kháng sinh: điều trị các bệnh nhiễm trùng có thể gây bí tiểu, như nhiễm trùng đường tiết niệu và viêm tuyến tiền liệt.

Việc sử dụng thuốc điều trị bí tiểu cần tuân thủ chỉ định của bác sĩ vì một số loại thuốc có thể gây tác dụng phụ, thậm chí là ung thư.

4. Phẫu thuật

Trường hợp các phương pháp điều trị như dùng thuốc, không xâm lấn khác không có hiệu quả để điều trị bí tiểu, bác sĩ có thể tiến hành phẫu thuật để giải quyết triệt để nguyên nhân. Tùy vào nguyên nhân mà các bác sĩ sẽ có các biện pháp điều trị cụ thể.

Xem thêm: Các cách chữa bí tiểu tại nhà

Cách phòng ngừa tình trạng bí tiểu

Không có cách nào có thể phòng ngừa tình trạng bí tiểu, nhưng một số phương pháp dưới đây có thể giúp giảm nguy cơ bị bí tiểu, bao gồm:

• Không nhịn tiểu, nên đi vệ sinh ngay khi có nhu cầu đi tiểu.
• Chú ý đến thói quen đi tiểu, nếu có bất thường nên đến gặp bác sĩ để được thăm khám, xác định nguyên nhân.
• Chế độ dinh dưỡng cân bằng, duy trì cân nặng phù hợp với sức khỏe và uống nhiều nước.
• Dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ để điều trị tăng sản tuyến tiền liệt lành tính.
• Dùng các loại thuốc khác theo chỉ định để tránh tác dụng phụ không mong muốn như bí tiểu. Nếu phải sử dụng các loại thuốc có thể gây bí tiểu, nếu bị bí tiểu cần báo với bác sĩ để được giảm liều, đổi thuốc hoặc có các phương án điều trị khác phù hợp hơn.
• Tập luyện các bài tập sàn chậu (bài tập Kegel) có thể làm cho cơ sàn chậu mạnh hơn, cải thiện chức năng bàng quang và ruột.

Xem thêm: Bí tiểu uống gì để cải thiện

Bất kỳ sự thay đổi nào trong thói quen đi tiểu đều là dấu hiệu cảnh báo các bất thường trong sức khỏe đường tiết niệu. Trong đó, bí tiểu được xem là dấu hiệu cảnh báo nghiêm trọng nhất, cần được can thiệp điều trị kịp thời, vì tình trạng này tiềm ẩn nguy cơ biến chứng nguy hiểm.

Chẩn đoán và điều trị bí tiểu, các vấn đề về rối loạn tiểu tiện, sức khỏe tiết niệu tại khoa Tiết niệu, Trung tâm Tiết niệu – Thận học – Nam khoa, BVĐK Tâm Anh TP.HCM và Đơn vị Tiết niệu, Trung tâm Khám chữa bệnh Tâm Anh Quận 7. Tại đây có đội ngũ bác sĩ là những chuyên gia hàng đầu trong chẩn đoán xác định nguyên nhân gây bí tiểu, công nghệ chẩn đoán hiện đại với kết quả chẩn xác cao, giúp nhanh chóng xác định nguyên nhân và tiến hành điều trị bí tiểu kịp thời, nhanh chóng cho cả trường hợp bí tiểu cấp – mạn tính.

Hy vọng với những thông tin bài viết vừa chia sẻ đã giúp bạn biết thêm các thông tin hữu ích về nguyên nhân, triệu chứng, các chẩn đoán, phòng ngừa tình trạng bí tiểu cấp và mạn tính.