Bệnh truyền nhiễm có khả năng lây lan qua nhiều con đường khác nhau, ảnh hưởng đến cá nhân lẫn cộng đồng. Vậy bệnh truyền nhiễm là gì? Làm sao để phòng tránh và điều trị bệnh lây nhiễm?
Bệnh truyền nhiễm (còn gọi là bệnh lây nhiễm) là bệnh do các vi sinh vật (mầm bệnh) gây ra. Mầm bệnh gồm vi khuẩn, virus, nấm, ký sinh trùng… Các bệnh truyền nhiễm có khả năng lây từ người sang người, từ động vật sang người hoặc do tiêu thụ thức ăn, nước bị ô nhiễm.
Bệnh lây nhiễm gây ra gánh nặng to lớn trên toàn thế giới. Ví dụ, năm 2013, trên toàn cầu đã ghi nhận hơn 9 triệu ca tử vong do mắc bệnh truyền nhiễm.(1) Năm 2021, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã xếp các bệnh truyền nhiễm gồm COVID-19, nhiễm trùng đường hô hấp dưới và lao phổi vào danh sách 10 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên toàn thế giới. (2)
Sau khi tìm hiểu về định nghĩa bệnh truyền nhiễm, mỗi người cần biết rõ những đặc điểm của bệnh truyền nhiễm, gồm:
Tác nhân gây bệnh truyền nhiễm là virus, vi khuẩn, nấm và ký sinh trùng có khả năng gây bệnh. Những tác nhân này gọi chung là mầm bệnh. Một bệnh có thể do một hoặc nhiều tác nhân gây ra.
Bệnh truyền nhiễm có khả năng lây lan bằng nhiều con đường khác nhau như máu, không khí, vết thương hở… Con đường lây truyền có ảnh hưởng lớn đến tốc độ lây lan bệnh truyền nhiễm nhanh hay chậm.
Thời gian ủ bệnh là giai đoạn người bệnh chưa cảm thấy triệu chứng liên quan. Thời kỳ này dài hay ngắn dựa vào loại bệnh, độc tính của mầm bệnh và sức đề kháng của cơ thể.
Vi khuẩn là những sinh vật đơn bào với kích thước rất nhỏ, thường chỉ từ 0.2-10μm, thuộc loại tế bào nhân sơ. Chúng có mặt ở khắp nơi trên Trái Đất, bao gồm cả cơ thể con người. Nhiều loại vi khuẩn là vô hại hoặc có lợi cho sức khỏe, nhưng cũng có những loại gây bệnh truyền nhiễm và sản sinh ra độc tố như Streptococcus, Chlamydia trachomatis, Bordetella pertussis…
Virus là một loại ký sinh trùng siêu nhỏ không thể nhìn thấy bằng mắt thường và không có cấu trúc tế bào. Thay vào đó là một phần thông tin (DNA hoặc RNA) được bao quanh bởi lớp vỏ protein. Virus không có khả năng tự nhân lên nên phải xâm nhập vào các tế bào sống của vật chủ để sản sinh. Quá trình này sẽ gây tổn hại cho vật chủ, dẫn đến một số bệnh lây nhiễm ở người như COVID-19, cúm, sởi, đậu mùa, AIDS…
Có nhiều dạng nấm khác nhau sống trên và trong cơ thể. Nấm phát triển quá mức hoặc xâm nhập vào cơ thể qua miệng, mũi và vết thương hở trên da có thể gây bệnh truyền nhiễm.
Ký sinh trùng sử dụng cơ thể của sinh vật sống khác (con người, động vật hoặc thực vật) để tồn tại và phát triển. Dù không đe dọa tính mạng của vật chủ nhưng đây chính là nguồn lây lan nhiều bệnh truyền nhiễm ở người. Ký sinh trùng gồm động vật nguyên sinh, giun sán và ngoại ký sinh.
Đây là con đường phát tán nguồn bệnh dễ dàng nhất và rất khó kiểm soát. Giọt bắn chứa mầm bệnh được tạo ra khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện có thể lây nhiễm cho những ai tiếp xúc trong phạm vi dưới 1 mét. Những bệnh lây qua đường tiêu hóa thường gặp gồm cúm A/B, lao phổi, quai bị…
Các bệnh lây qua đường tiêu hóa phát sinh chủ yếu do ăn hoặc uống những thực phẩm chứa vi sinh vật gây hại (mầm bệnh), bị ôi thiu hoặc nhiễm bẩn. Ngoài ra, dùng tay nhiễm bẩn đưa lên miệng cũng tạo điều kiện cho mầm bệnh xâm nhập vào cơ thể. Từ đó, chúng sẽ phát triển và gây tổn thương hệ tiêu hóa, dẫn tới bệnh thương hàn, tả, tiêu chảy cấp, kiết lỵ…
Máu và chất dịch cơ thể của người nhiễm virus, vi khuẩn chứa mầm bệnh. Chúng có thể lây lan qua việc truyền máu, quan hệ tình dục không an toàn hoặc dùng chung kim tiêm, đồ dùng cá nhân. Các bệnh lây qua đường máu phổ biến gồm HIV/AIDS, viêm gan A, B, C, giang mai…
Tiếp xúc trực tiếp với vi khuẩn hoặc virus từ người này sang người khác mà không thông qua các vật trung gian cũng là con đường lây lan bệnh truyền nhiễm.
Động vật trung gian truyền bệnh (hay vật chủ trung gian) mang mầm bệnh, thường là ký sinh trùng và truyền sang con người. Bất cứ loài động vật nào, kể cả thú cưng, đều có thể trở thành vật chủ trung gian lây bệnh thông qua vết cắn, cào hoặc chích.
Mỗi dạng bệnh truyền nhiễm sẽ có những triệu chứng riêng biệt. Bệnh do nhiễm nấm thường gây ra các triệu chứng cục bộ như phát ban và ngứa. Trong khi đó, bệnh do nhiễm vi khuẩn và virus sẽ ảnh hưởng đến nhiều vùng cơ thể với biểu hiện gồm: (3)
Trường hợp các triệu chứng kéo dài hoặc trở nên trầm trọng hơn, người bệnh nên nhanh chóng đến bệnh viện để được bác sĩ kiểm tra, chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Nhóm A gồm các bệnh truyền nhiễm đặc biệt nguy hiểm có khả năng lây lan nhanh, phát tán rộng, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe. Những bệnh thuộc nhóm A gồm cúm A-H5N1, bại liệt, sốt Lassa, bệnh tả, COVID-19…
Đây là nhóm các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm có khả năng lây lan nhanh và có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe. Những bệnh thuộc nhóm B gồm lao phổi, HIV/AIDS, bạch hầu, ho gà, quai bị, thủy đậu, thương hàn…
Nhóm C gồm các bệnh lây nhiễm ít nguy hiểm, khả năng lây lan không nhanh như bệnh lậu, đau mắt hột, viêm họng, bệnh do virus Zika…
Để chẩn đoán chính xác vấn đề sức khỏe đang gặp phải, bác sĩ có thể chỉ định một hoặc nhiều phương pháp gồm:
Tùy vào loại xét nghiệm mà thời gian trả kết quả sẽ nhanh hoặc chậm khác nhau. Để đảm bảo chính xác và an toàn, người bệnh nên lựa chọn thực hiện tại những phòng khám hoặc bệnh viện uy tín, có hệ thống thiết bị chuyên dụng.
Tùy theo mầm bệnh do vi khuẩn, virus, nấm hay ký sinh trùng, bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị thích hợp cho từng trường hợp. Thông thường, bác sĩ sẽ chỉ định sử dụng thuốc để loại bỏ tác nhân gây bệnh. Tuy nhiên, người bệnh không nên tự ý mua thuốc khi chưa được sự hướng dẫn từ bác sĩ nhằm tránh tác dụng ngoài ý muốn. Những loại thuốc có thể được sử dụng điều trị gồm:
Người bệnh nên đến gặp bác sĩ để được khám và chỉ định điều trị phù hợp. Không tự ý mua thuốc sử dụng, tránh để bệnh diễn tiến nặng.
Đây là phương pháp giúp làm giảm và kiểm soát các triệu chứng sốt, ho, đau nhức cơ, đặc biệt với những bệnh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu như sốt xuất huyết. Qua đó hạn chế bệnh diễn tiến nặng và gây ra biến chứng nguy hiểm.
Những phương pháp hỗ trợ cũng góp phần nâng cao hiệu quả điều trị. Người bệnh cần nghỉ ngơi đầy đủ, tránh vận động mạnh, uống nhiều nước, ăn uống khoa học, vệ sinh cơ thể và môi trường sống…
Trong một vài trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định một số phương pháp điều trị đặc biệt như phẫu thuật, xạ trị, hóa trị, ECMO… Điều này phụ thuộc vào loại bệnh và mức độ tổn thương của từng người.
Bất cứ ai cũng có thể mắc bệnh truyền nhiễm. Trong đó, người thuộc các nhóm sau sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn:
Bệnh truyền nhiễm gây ra những biến chứng khác nhau tùy theo mầm bệnh và tình trạng sức khỏe của người bệnh. Một số bệnh có thể ít hoặc không để lại biến chứng. Tuy nhiên, số khác lại dẫn đến tổn thương lâu dài, thậm chí ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe. Những biến chứng nghiêm trọng do bệnh lây nhiễm gây ra gồm:
Để phòng chống bệnh truyền nhiễm, mỗi người có thể áp dụng những biện pháp sau: (3)
Những bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn phổ biến gồm:
Những bệnh lây nhiễm do virus gây ra gồm:
Những bệnh lây truyền do nấm gồm:
Những bệnh truyền nhiễm do ký sinh trùng phổ biến gồm:
Bệnh truyền nhiễm mới nổi (EID) là bệnh vừa xuất hiện trong cộng đồng hoặc bệnh đã tồn tại nhưng có dấu hiệu gia tăng nhanh chóng về số ca mắc hay phạm vi địa lý. Những bệnh EID phổ biến gồm COVID-19, tay chân miệng, sốt xuất huyết, bệnh dại, Ebola… (5)
Người bệnh nên đến gặp bác sĩ ngay khi phát hiện những triệu chứng liên quan hoặc nghi mắc bệnh truyền nhiễm. Đặc biệt là trong trường hợp triệu chứng kéo dài, không biến mất hoặc trầm trọng hơn.
Một số bệnh truyền nhiễm có khả năng tái phát vì nhiều yếu tố như môi trường sống, chế độ ăn uống, hệ miễn dịch suy yếu, chăm sóc sức khỏe không đúng cách… Sau khi điều trị, người bệnh không nên chủ quan. Cần tái khám theo hướng dẫn của bác sĩ, đồng thời chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa để hạn chế tối đa nguy cơ tái phát bệnh.
Sự khác nhau giữa bệnh truyền nhiễm và bệnh không truyền nhiễm dựa trên nguyên nhân gây bệnh và khả năng lây nhiễm.
| Bệnh truyền nhiễm | Bệnh không truyền nhiễm | |
| Nguyên nhân | Do các sinh vật gây hại như vi khuẩn, virus, ký sinh trùng, nấm… xâm nhập vào cơ thể từ bên ngoài | Chủ yếu từ nguyên nhân bên trong cơ thể như di truyền, tuổi tác, sự bất thường về mặt giải phẫu, chế độ dinh dưỡng… hoặc thói quen sinh hoạt, môi trường sống |
| Khả năng lây nhiễm | Có thể lây lan và phát triển thành dịch | Không thể lây lan và bùng phát dịch |
| Bệnh thường gặp | Cúm, sởi, viêm họng liên cầu khuẩn, COVID-19, HIV/AIDS, sởi, quai bị… | Ung thư, tiểu đường, Alzheimer, thoái hóa khớp… |
Để đặt lịch thăm khám tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, vui lòng liên hệ:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Bài viết đã cung cấp các thông tin về bệnh truyền nhiễm là bệnh gì cùng những vấn đề liên quan. Mỗi người cần chủ động thăm khám sức khỏe định kỳ hay khi có các dấu hiệu bất thường để được chẩn đoán và xử trí điều trị sớm, đồng thời cần tiêm vắc xin để phòng ngừa bệnh hiệu quả.
