Hóa trị giúp tiêu diệt tế bào ung thư đồng thời cũng làm tổn hại đến các tế bào bình thường và gây tác dụng phụ. Vậy tác dụng phụ của hóa trị có nhiều không? Bài viết sau của Bác sĩ Kim Thị Bé Diệp, khoa Ung Bướu, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM sẽ giải đáp chi tiết.
Hóa trị gây tác dụng phụ vì thuốc, hóa chất không thể phân biệt tế bào ung thư (có tốc độ tăng trưởng nhanh) và tế bào khỏe mạnh cũng có tốc độ tăng trưởng nhanh (như tế bào tủy xương, tế bào niêm mạc ruột, tế bào nang tóc). Phương pháp này sử dụng các loại thuốc, hóa chất để tiêu diệt hoặc làm chậm sự phát triển của tế bào ung thư. Các loại thuốc này có thể được đưa vào cơ thể qua đường tiêm tĩnh mạch, uống hoặc tiêm trực tiếp vào khối u.
Các tế bào ung thư thường phát triển và phân chia nhanh hơn so với tế bào bình thường. Cơ chế của hóa trị như sau:
Nhiều tác dụng phụ của hoá trị ung thư có thể điều trị hoặc phòng ngừa. Hầu hết tác dụng phụ sẽ hết sau khi người bệnh ngừng điều trị, bao gồm: (1)
Mệt mỏi là 1 trong những tác dụng phụ của hóa trị phổ biến nhất. Người bệnh có thể cảm thấy mệt mỏi khi thực hiện các công việc hàng ngày. Một số cách có thể giúp giảm mệt mỏi như:
Tìm hiểu thêm: Truyền hóa chất có mệt không? Nguyên nhân và cách giảm mệt mỏi.
Một số loại thuốc hóa trị kích thích trung tâm nôn ở não, gây cảm giác buồn nôn và nôn. Người bệnh sẽ được đánh giá nguy cơ buồn nôn theo từng loại phác đồ hóa trị. Từ đó, bác sĩ có thể đưa ra những phương án dự phòng hiệu quả để cải thiện triệu chứng này.
Hóa trị ảnh hưởng đến các nang tóc, gây rụng tóc tạm thời. Tóc có thể mọc lại sau khi hóa trị kết thúc. Rụng tóc là tác dụng phụ của hóa trị phổ biến nhưng không phải người bệnh nào cũng mắc phải. Tình trạng này thường bắt đầu trong vòng vài tuần sau lần điều trị đầu tiên.
Có thể giảm nguy cơ rụng tóc bằng cách đội mũ lạnh trong thời gian hóa trị. Mũ lạnh trông giống như mũ bảo hiểm xe đạp và được thiết kế để làm lạnh da đầu trong quá trình điều trị. Nhờ đó giảm lưu lượng máu đến da đầu, hạn chế lượng thuốc tiếp cận da đầu và ngừa rụng tóc. Người bệnh nên sử dụng mũ lạnh hay không tùy thuộc vào loại ung thư. Mũ lạnh cũng có tác dụng tốt hơn với một số loại thuốc hóa trị nhất định và không phải lúc nào cũng có tác dụng.
Tìm hiểu thêm: Hóa trị có rụng tóc không? Truyền hóa trị bao lâu thì rụng tóc?
Hóa trị làm suy giảm hệ miễn dịch, khiến người bệnh dễ bị nhiễm trùng hơn do bạch cầu giảm. Người bệnh nên thực hiện các biện pháp phòng ngừa để bảo vệ bản thân khỏi nhiễm trùng, cụ thể:
Hóa trị làm giảm số lượng hồng cầu, tế bào có chức năng vận chuyển oxy đi khắp cơ thể. Nếu số lượng hồng cầu giảm quá thấp, người bệnh sẽ bị thiếu máu. Các triệu chứng như:
Phòng ngừa thiếu máu bằng cách bổ sung thực phẩm có hàm lượng sắt cao (trái cây, các loại ngũ cốc, rau lá xanh, các loại đậu, thịt đỏ, hạt bí ngô…) vào chế độ ăn uống để giảm nguy cơ thiếu máu vì sắt giúp cơ thể sản xuất hồng cầu.
Hóa trị có thể làm giảm số lượng tế bào tiểu cầu trong máu. Loại tế bào này giúp ngăn chảy máu nghiêm trọng khi đứt tay hoặc bị thương. Nếu có số lượng tiểu cầu thấp, người bệnh có thể gặp phải các tác dụng phụ của hóa trị sau:
Đôi khi hóa trị có thể làm niêm mạc miệng bị đau và kích ứng (viêm niêm mạc miệng). Các triệu chứng tồn tại vài ngày sau khi bắt đầu điều trị, bao gồm:
Bác sĩ có thể kê đơn thuốc giảm đau hoặc nước súc miệng dành cho người bệnh hóa trị. Người bệnh nên tránh thức ăn cay, mặn. Viêm niêm mạc thường sẽ cải thiện sau khi kết thúc hóa trị vài tuần.
Người bệnh có thể mất cảm giác thèm ăn khi đang điều trị hóa trị, nhưng nên cố gắng uống nhiều nước và ăn những gì có thể. Cách giảm chán ăn bao gồm:
Một số loại thuốc hóa trị có thể gây những thay đổi tạm thời ở da:
Bác sĩ có thể tư vấn một số loại kem chuyên dụng và cách bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời.
Hóa trị cũng có thể khiến móng tay trở nên giòn hoặc bong tróc và xuất hiện các đường trắng trên móng. Tác dụng phụ của hóa trị này sẽ trở lại bình thường sau khi quá trình điều trị kết thúc.
Sử dụng kem dưỡng ẩm cho móng tay hoặc dùng sơn móng tay để che móng trong quá trình điều trị. Tránh sử dụng sơn móng tay khô nhanh hoặc móng giả vì những loại này có nguy cơ gây nhiễm trùng cao.
Một số người gặp vấn đề về trí nhớ ngắn hạn, ảnh hưởng đến khả năng tập trung và chú ý trong quá trình hóa trị. Người bệnh có thể thấy các công việc thường ngày mất nhiều thời gian hơn bình thường. Hiện vẫn chưa rõ nguyên nhân của các tình trạng này, có thể do tâm lý lo lắng và mệt mỏi gây ra, nhưng các triệu chứng thường cải thiện sau khi quá trình điều trị kết thúc.
Người bệnh có thể sử dụng danh sách, ghi chú, lịch và điện thoại di động để nhắc nhở các việc cần làm. Một số bài tập trí não, ăn uống lành mạnh và nghỉ ngơi đầy đủ cũng có thể hữu ích.
Người bệnh đang hóa trị có thể bị mất ngủ hoặc thức dậy giữa đêm và không thể ngủ lại được. Cách cải thiện như sau:
Nhiều người bệnh mất hứng thú tạm thời với tình dục trong quá trình hóa trị. Ham muốn tình dục sẽ dần trở lại sau khi quá trình điều trị kết thúc. Một số loại thuốc hóa trị cũng có thể làm giảm khả năng sinh sản ở nam giới và phụ nữ. Điều này thường tạm thời nhưng trong một số trường hợp có thể vĩnh viễn.
Trước khi bắt đầu điều trị, người bệnh nên hỏi bác sĩ về khả năng sinh sản có bị ảnh hưởng không. Nếu có nguy cơ vô sinh, bác sĩ sẽ tư vấn các lựa chọn điều trị và bảo tồn khả năng sinh sản.
Tránh mang thai trong quá trình điều trị và chờ thêm một khoảng thời gian sau khi kết thúc hóa trị (khoảng thời gian dài hay ngắn phụ thuộc vào loại thuốc và liều lượng điều trị) vì thuốc hóa trị có thể gây hại cho thai nhi. Cần trao đổi với bác sĩ điều trị và bác sĩ Sản phụ khoa để chọn phương pháp tránh thai phù hợp và hiệu quả.
Có thể bạn quan tâm: Truyền hóa trị có sinh con được không? Các yếu tố ảnh hưởng.
Người bệnh có thể bị tiêu chảy hoặc táo bón vài ngày sau khi bắt đầu hóa trị. Bác sĩ có thể đề xuất các loại thuốc phù hợp và hướng dẫn điều chỉnh chế độ ăn uống.
Hóa trị có thể gây ức chế, căng thẳng. Người bệnh thường cảm thấy lo lắng và tự hỏi liệu quá trình điều trị có thành công hay không. Căng thẳng và lo lắng cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh trầm cảm.
Nếu đang gặp khó khăn trong việc ổn định về mặt cảm xúc, người bệnh có thể hỏi ý kiến bác sĩ về các phương pháp giảm căng thẳng hoặc tìm đến sự hỗ trợ của bác sĩ tâm lý. Người bệnh có thể tham gia các nhóm hỗ trợ, các cộng đồng có tình trạng tương tự để nói chuyện, trao đổi cảm xúc, kinh nghiệm “chiến đấu” với ung thư và hơn hết là tránh cảm giác cô lập cũng như hạn chế căng thẳng.
Mặc dù tác dụng phụ của hóa trị có thể gây khó chịu nhưng đa số sẽ giảm dần sau 3-5 ngày. Tuy nhiên, người bệnh cần gặp bác sĩ ngay lập tức nếu có bất kỳ triệu chứng nhiễm trùng nào, bao gồm:
Một số cách kiểm soát tác dụng phụ của hóa trị như: (2)
Nhiều tác dụng phụ của truyền hóa chất biến mất khá nhanh sau khi kết thúc hóa trị nhưng một số trường hợp có thể mất nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm mới biến mất hoàn toàn. Đôi khi các tác dụng phụ có thể kéo dài suốt đời, chẳng hạn như khi hóa trị gây tổn thương lâu dài cho tim, phổi, thận hoặc các cơ quan sinh sản.
Một số chăm sóc giảm nhẹ tác dụng phụ của hóa chất điều trị ung thư như:
Tại khoa Ung bướu, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM, dịch vụ hóa trị không đơn thuần là truyền thuốc tiêu diệt tế bào ung thư mà là 1 chiến lược điều trị đa mô thức và cá thể hóa, lấy người bệnh làm trung tâm. Với hệ thống trang thiết bị hiện đại, phác đồ cập nhật chuẩn quốc tế và đội ngũ bác sĩ, điều dưỡng sẽ luôn đồng hành với người bệnh từ thể chất đến tinh thần trong suốt quá trình hóa trị.
Một trong những điểm khác biệt nổi bật tại đây là việc tập trung kiểm soát và làm giảm tác dụng phụ do hóa chất gây ra, rào cản khiến nhiều người bệnh gặp khó khăn khi điều trị. Người bệnh được theo dõi sát sao bởi đội ngũ đa chuyên khoa, bao gồm bác sĩ ung bướu, chuyên gia dinh dưỡng, tâm lý và chăm sóc giảm nhẹ. Mỗi người bệnh sẽ được thiết kế phác đồ riêng, kết hợp thuốc hỗ trợ, chế độ ăn uống phù hợp và hướng dẫn chăm sóc tại nhà, giúp giảm thiểu tình trạng buồn nôn, rụng tóc, mệt mỏi, suy giảm miễn dịch hay ảnh hưởng chức năng gan, thận.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Tác dụng phụ của hóa trị liệu sẽ phụ thuộc chủ yếu vào loại thuốc, liều lượng, cách dùng và sức khỏe tổng thể. Người thân và bạn bè có thể hỗ trợ người bệnh bằng cách thực hiện công việc thay người bệnh, động viên, tư vấn và không xa lánh. Những điều này sẽ góp phần truyền động lực cho người bệnh chiến thắng ung thư.
