Rối loạn hành vi giấc ngủ REM có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng giấc ngủ và sức khỏe tổng thể. Vậy, dấu hiệu nhận biết khi mắc bệnh là gì? Bệnh có nguy hiểm không và điều trị như thế nào?
Rối loạn hành vi giấc ngủ REM (REM Sleep Behavior Disorder, viết tắt: RBD) là một dạng rối loạn hành vi trong giấc ngủ (parasomnias). Bệnh đặc trưng qua hiện tượng người bệnh nói chuyện hoặc hành động theo giấc mơ trong giai đoạn giấc ngủ chuyển động mắt nhanh (REM). Bệnh có thể được phân thành 3 loại RBD vô căn, RBD thứ phát và RBD do thuốc.
REM chiếm khoảng 25% tổng thời gian ngủ trong một đêm và là giai đoạn thường diễn ra nhiều giấc mơ sống động. Lúc này, cơ thể thường rơi vào trạng thái liệt cơ tạm thời (mất trương lực cơ – atonia), cho phép người ngủ nằm yên và không cử động theo giấc mơ.
Ở người mắc RBD, tình trạng mất trương lực cơ không hoàn toàn hoặc chỉ diễn ra một phần. Người bệnh có thể thực hiện theo giấc mơ như nói chuyện, la hét, đấm đá, vung tay… Đáng nói, những giấc mơ liên quan đến RBD thường mang tính bạo lực và đáng sợ như bị rượt đuổi hoặc tấn công. Việc tái hiện những giấc mơ này khi đang ngủ có thể gây nguy hiểm cho bản thân và người ngủ cùng.
Rối loạn hành vi giấc ngủ REM ít gặp với tỷ lệ khoảng 0,5 – 1%. Bệnh ảnh hưởng chủ yếu đến người cao tuổi, trong đó tỷ lệ mắc bệnh khoảng 5 – 13% ở nhóm người 60 – 99 tuổi. Tuy ít gặp nhưng trẻ em cũng có nguy cơ bị RBD, đặc biệt ở trẻ mắc chứng ngủ rũ loại 1. (1)
RBD thường diễn ra tối thiểu 90 phút sau khi ngủ và thường xuyên hơn vào nửa sau giấc ngủ. Các triệu chứng có thể khởi phát nhiều lần trong đêm hoặc vài lần mỗi năm. Bệnh xảy ra đột ngột hoặc tiến triển dần dần nhưng thường nghiêm trọng hơn theo thời gian. Người bệnh vẫn nhắm mắt khi thực hiện theo hành động trong mơ với những biểu hiện như: (2)
Rối loạn hành vi REM thường liên quan đến mất trương lực cơ ngắt quãng trong giấc ngủ chuyển động mắt nhanh do vùng lưng cầu não (pontine tegmentum) và hành não giữa (medial medulla) kiểm soát. Sự gián đoạn hoặc giảm ức chế ở những vùng này có thể ảnh hưởng đến tình trạng mất trương lực cơ trong REM và gây ra RBD. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này có thể do: (3)
RBD vô căn (đơn độc) chưa được xác định nguyên nhân rõ ràng. Tình trạng này có thể liên quan đến các bệnh thần kinh như Parkinson, sa sút trí tuệ thể Lewy, teo đa hệ thống (MSA), chứng ngủ rũ hoặc đột quỵ. Khoảng 97% người mắc RBD sau 14 năm có thể tiến triển thành một trong những bệnh này, trong đó nguy cơ cao là chuyển biến thành Parkinson.
Rối loạn hành vi giấc ngủ REM có thể liên quan đến những bệnh lý như thoái hóa tiểu não cận u não, khối u não, viêm não tự miễn, bệnh Wilson, ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (OSA)…
Bệnh có thể xảy ra do tác dụng phụ của một số loại thuốc điều trị trầm cảm như thuốc chống trầm cảm ba vòng và thuốc ức chế tái hấp thu serotonin đặc hiệu. Nguyên nhân có thể do sự mất cân bằng dopamine và serotonin, những chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến giấc ngủ REM. Việc lạm dụng hoặc cai nghiện rượu và các chất kích thích cũng làm tăng nguy cơ mắc RBD.
Bất cứ ai cũng có thể mắc RBD. Tuy nhiên, nguy cơ mắc bệnh sẽ cao hơn nếu thuộc những trường hợp như:
Do tính chất bạo lực trong các hành động nên người mắc RBD có thể tự gây thương tích cho bản thân và dẫn đến những chấn thương từ nhẹ đến nghiêm trọng như bầm tím, trầy xước, bong gân, gãy xương… Tùy theo bản chất của giấc mơ và không gian phòng ngủ, chấn thương có thể đe dọa tính mạng.
Mặt khác, những hành động theo giấc mơ của người bệnh còn ảnh hưởng đến người ngủ cùng. Khoảng 90% bạn đời của người bệnh gặp các vấn đề giấc ngủ, trong khi hơn 60% gặp các tổn thương thể chất.
Chẩn đoán rối loạn hành vi giấc ngủ REM dựa trên khám lâm sàng và đo đa ký giấc ngủ như sau:
RBD thường được chẩn đoán dựa theo Phân loại quốc tế về rối loạn giấc ngủ, Phiên bản thứ 3 (ICSD-3). Một người có thể được nghi ngờ mắc bệnh khi đáp ứng những tiêu chí sau:
Mục tiêu điều trị tập trung vào việc giảm nguy cơ chấn thương cho người bệnh và người ngủ cùng. Những phương pháp điều trị phổ biến có thể gồm: (4)
Bác sĩ có thể chỉ định dùng một loại thuốc hoặc kết hợp nhiều loại thuốc để giảm nhẹ và kiểm soát các triệu chứng. Người bệnh không nên tự ý mua thuốc hoặc điều chỉnh liều lượng mà chưa tham khảo ý kiến bác sĩ điều trị. Nếu xảy ra bất cứ tác dụng phụ nào trong quá trình sử dụng, cần thăm khám với bác sĩ ngay để được xử lý kịp thời.
Một số loại thuốc có thể được bác sĩ chỉ định sử dụng để điều trị rối loạn hành vi giấc ngủ REM. Lưu ý, thông tin chỉ mang tính tham khảo, việc dùng thuốc cần tuân theo chỉ định của bác sĩ.
Đây là một phần quan trọng trong quá trình điều trị, giúp phòng tránh bệnh diễn tiến nặng và tăng hiệu quả cho những phương pháp khác. Người bệnh có thể áp dụng những biện pháp sau để cải thiện chất lượng giấc ngủ:
Người bệnh có thể điều chỉnh không gian phòng ngủ để đảm bảo an toàn cho bản thân và người ngủ cùng bằng những biện pháp như:
Khoa Thần kinh, Trung tâm Khoa học Thần kinh, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh được nhiều người bệnh tin tưởng lựa chọn để thăm khám, chẩn đoán, điều trị hiệu quả các bệnh lý thần kinh, rối loạn giấc ngủ, bao gồm cả chứng rối loạn hành vi giấc ngủ REM. Khoa quy tụ đội ngũ bác sĩ dày dạn kinh nghiệm, ứng dụng nhiều máy móc tân tiến như máy đo đa ký giấc ngủ… Quy trình khám chữa bệnh chuyên nghiệp, áp dụng đầy đủ bảo hiểm.
Hiện chưa có cách phòng tránh RBD triệt để do phần lớn trường hợp mắc bệnh liên quan đến các bệnh lý thoái hóa thần kinh. Tuy nhiên, mỗi người có thể giảm nguy cơ mắc bệnh và hạn chế bệnh tiến triển bằng những biện pháp như:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Rối loạn hành vi giấc ngủ REM có thể liên quan đến những bệnh lý thần kinh như Parkinson, sa sút trí tuệ thể Lewy hoặc ngưng thở khi ngủ… Dù không có biện pháp phòng bệnh triệt để, nhưng mỗi người có thể giảm nguy cơ mắc RBD bằng cách duy trì lối sống khoa học, khám sức khỏe định kỳ và cải thiện chất lượng giấc ngủ. Nếu nhận thấy những dấu hiệu bất thường, người bệnh nên thăm khám với bác sĩ chuyên khoa Thần kinh càng sớm càng tốt để được chẩn đoán và can thiệp kịp thời.
