Giải đáp: U lành có phải xạ trị không?

Xạ trị là phương pháp dùng tia năng lượng để tiêu diệt tế bào ung thư. Vậy liệu các loại u lành có phải xạ trị không, có thể chỉ định trong trường hợp nào? Hãy cùng tìm hiểu qua chia sẻ của chuyên gia.

U lành có phải xạ trị không?

Phần lớn trường hợp, u lành tính không cần xạ trị. Khối u lành tính là sự tăng sinh tế bào bất thường nhưng không xâm lấn mô xung quanh và không di căn sang các cơ quan khác. Dù vậy, khối u vẫn có thể tiếp tục lớn dần, gây chèn ép cấu trúc lân cận, dẫn đến đau, rối loạn chức năng hoặc biến dạng.

Đa số trường hợp u lành tính chỉ cần theo dõi định kỳ, hoặc phẫu thuật cắt bỏ nếu khối u gây triệu chứng hoặc ảnh hưởng thẩm mỹ. Xạ trị không phải là lựa chọn đầu tay cho u lành tính. Tuy nhiên, bác sĩ có thể cân nhắc chỉ định xạ trị trong các tình huống sau:

• Khối u nằm ở vị trí khó phẫu thuật hoặc nguy cơ phẫu thuật cao: như u màng não, u vùng tuyến yên, tổn thương gần tủy sống hoặc sát các cấu trúc quan trọng (mạch máu lớn, dây thần kinh sọ…). Trong những trường hợp này, phẫu thuật có thể làm tăng nguy cơ tổn thương thần kinh hoặc biến chứng nặng, nên xạ trị được cân nhắc như một lựa chọn ít xâm lấn hơn.
• Khối u gây triệu chứng do chèn ép mô xung quanh: người bệnh có thể đau, nhức, yếu liệt, rối loạn nội tiết, rối loạn thị lực hoặc khó chịu kéo dài… Xạ trị giúp làm khối u ngừng phát triển hoặc thu nhỏ lại, từ đó giảm triệu chứng.
• Khối u tái phát hoặc không thể cắt bỏ hoàn toàn sau phẫu thuật: trường hợp phẫu thuật không lấy hết mô bệnh hoặc u tái phát nhiều lần, xạ trị có thể được dùng để hỗ trợ kiểm soát tái phát.
• Một số loại u lành tính đã được chứng minh đáp ứng tốt với xạ trị: như một số u lành tính của hệ thần kinh trung ương, u xương, u mạch máu, sẹo lồi… Trong các trường hợp này, xạ trị có thể giúp kiểm soát lâu dài.

Tuy nhiên, bác sĩ Xạ trị luôn cân nhắc toàn diện về tuổi, thể trạng, bệnh nền và nguy cơ tác dụng phụ cho người bệnh. Quyết định xạ trị luôn dựa trên nguyên tắc lợi ích mang lại phải lớn hơn nguy cơ và được cá thể hóa cho từng người bệnh.

Những loại khối u lành tính nào có thể được chỉ định xạ trị?

Một số bệnh lý và khối u lành tính có thể được bác sĩ chuyên khoa chỉ định xạ trị, bao gồm:

1. U não lành tính và u hệ thần kinh trung ương

Các loại u não lành tính và hệ thần kinh trung ương có thể cần xạ trị gồm:

• U màng não.
• U tuyến yên.
• Một số u dây thần kinh sọ, u vùng nền sọ…

Những trường hợp này thường được cân nhắc xạ trị (bao gồm xạ phẫu định vị lập thể hoặc xạ trị quy ước) khi phẫu thuật khó thực hiện, nguy cơ cao hoặc sau mổ còn sót u. (1)

2. U mô mềm, sẹo lồi (keloid) và một số tổn thương da lành tính khác

Xạ trị liều thấp sau phẫu thuật cắt sẹo lồi có thể giúp giảm tỷ lệ tái phát sẹo lồi. Một số tổn thương mô mềm lành tính khác có thể được xạ trị, tùy vào từng trường hợp cụ thể.

3. U xương và tổn thương xương lành tính

Với các loại u xơ, u nguyên bào khổng lồ xương… xạ trị có thể được dùng khi:

• Khối u không thể cắt bỏ triệt để bằng phẫu thuật.
• Nguy cơ phẫu thuật cao.
• U tái phát nhiều lần sau điều trị.

4. U cuộn mạch (glomus tumor)

U cuộn mạch thường nằm gần mạch máu lớn và dây thần kinh ở vùng đầu – cổ, khiến phẫu thuật trở nên phức tạp, nguy cơ chảy máu và tổn thương thần kinh cao. Trong trường hợp này, xạ trị có thể là lựa chọn điều trị hoặc điều trị bổ trợ để kiểm soát u lâu dài.

5. U xơ mạch vòm (u xơ mạch vòm họng)

Dù là u lành tính, u xơ mạch vòm lại chứa nhiều mạch máu, có thể gây chảy máu cam khó kiểm soát. Tùy từng giai đoạn và mức độ xâm lấn, bác sĩ có thể cân nhắc kết hợp phẫu thuật và xạ trị.

Danh sách trên chỉ mang tính minh họa, không phải mọi trường hợp u lành tính thuộc các nhóm này đều cần xạ trị. U lành có phải xạ trị không phụ thuộc vào: loại mô bệnh học, vị trí, kích thước, triệu chứng, kết quả phẫu thuật, bệnh toàn thân và mong muốn của người bệnh.

Chống chỉ định hoặc trường hợp không nên xạ trị u lành tính

Xạ trị cho khối u lành tính phải được cân nhắc rất kỹ, vì tác dụng phụ của tia xạ có thể xuất hiện muộn sau nhiều năm. Một số trường hợp thường không ưu tiên hoặc chống chỉ định xạ trị bao gồm:

• Khối u nhỏ, tiến triển rất chậm, không gây triệu chứng: trong các trường hợp này, việc đến bệnh viện để theo dõi định kỳ bằng khám lâm sàng, hình ảnh học (siêu âm, CT, MRI…) thường được ưu tiên hơn là can thiệp.
• Người trẻ tuổi: xạ trị có thể làm tăng nguy cơ ung thư thứ phát hoặc biến chứng muộn (xơ hóa, suy chức năng cơ quan…). Do đó, bác sĩ thường rất thận trọng khi chỉ định xạ trị cho người trẻ, chỉ cân nhắc khi không còn lựa chọn an toàn và hiệu quả hơn.
• Khi có phương án điều trị an toàn và hiệu quả hơn: ví dụ, phẫu thuật có thể cắt bỏ trọn khối u với nguy cơ chấp nhận được hoặc một phương pháp can thiệp khác đem lại hiệu quả tương đương nhưng ít nguy cơ hơn.
• Nguy cơ tổn thương nghiêm trọng cơ quan quan trọng: nếu trường chiếu xạ nằm sát các cơ quan nhạy cảm như mắt, tuyến sinh dục, tim, phổi, tủy sống… và việc chiếu xạ có thể gây tổn thương nặng, trong khi lợi ích kiểm soát u không vượt trội, bác sĩ sẽ không khuyến cáo xạ trị.
• Người bệnh có tình trạng sức khỏe không phù hợp:
  • Phụ nữ đang mang thai.
  • Người có bệnh lý nền nặng khiến cơ thể khó chịu đựng tác dụng phụ.
  • Mô lành xung quanh quá nhạy cảm với tia xạ.

Quyết định cuối cùng luôn dựa trên đánh giá tổng quát của bác sĩ chuyên khoa Xạ trị – Ung bướu, thường trong bối cảnh hội chẩn đa chuyên khoa (phẫu thuật, xạ trị, nội khoa ung bướu, chẩn đoán hình ảnh…).

Xạ trị có giúp “khỏi hẳn” u lành không?

Tùy loại u và từng người bệnh, kết quả điều trị có thể khác nhau, ví dụ:

• U nhỏ lại rõ rệt hoặc biến mất trên hình ảnh học.
• Triệu chứng giảm rõ, chất lượng sống cải thiện.
• U chỉ ngừng lớn hoặc giảm một phần, vẫn còn tồn tại. Mục tiêu chính là kiểm soát u và giảm triệu chứng, không nhất thiết tiêu diệt hoàn toàn khối u.

Vì u lành thường tiến triển chậm, đa số trường hợp vẫn ưu tiên theo dõi hoặc phẫu thuật trước, sau đó mới cân nhắc đến xạ trị.

Tác dụng phụ của xạ trị u lành

Tùy vị trí và liều tia, xạ trị u lành có thể gây ra một số tác dụng phụ như:

• Ngắn hạn: mệt mỏi, đỏ da, khô da, rụng tóc tại vùng xạ, sưng đau nhẹ, buồn nôn hoặc đau họng/nuốt khó nếu xạ vùng đầu – cổ…
• Dài hạn: xơ hóa mô, giảm chức năng cơ quan vùng xạ; nguy cơ nhỏ ung thư thứ phát, đặc biệt ở người trẻ.

Hiện nay, các kỹ thuật xạ trị hiện đại đã giúp giảm đáng kể liều vào chiếu mô lành, từ đó hạn chế hoặc giảm nhẹ nhiều tác dụng phụ thường gặp, tuy nhiên, người bệnh vẫn cần được tư vấn kỹ trước khi quyết định.

Trên đây là bài viết giải đáp “U lành có phải xạ trị không?”. Nhìn chung, u lành tính ít khi cần xạ trị. Dù vậy, một số trường hợp đặc biệt như u lành tính trong não hay gây chèn ép, biến chứng mà người bệnh không đáp ứng hoặc không thể điều trị bằng phương pháp khác, xạ trị có thể được chỉ định.