Viêm amidan quá phát: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa

Viêm amidan quá phát nếu không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời sẽ kéo theo nhiều biến chứng nguy hiểm, gây ra các hệ luỵ cho sức khỏe, ảnh hưởng đến sinh hoạt, công việc và chất lượng sống.

Viêm amidan quá phát là gì?

Viêm amidan quá phát là tình trạng viêm amidan mạn tính khiến amidan sưng to bất thường gây ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống như: nuốt nghẹn, nuốt vướng khiến người bệnh khó ăn uống; ảnh hưởng hô hấp khiến người bệnh ngủ ngáy, ngưng thở khi ngủ; ảnh hưởng đến giọng nói với chất giọng ồm ồm.

Các cấp độ của viêm amidan quá phát

Viêm amidan quá phát được chia cấp độ theo thứ tự từ bình thường, nhẹ đến nặng. Phân loại cấp độ viêm amidan đóng một vai trò quan trọng trong việc giúp bác sĩ đánh giá mức độ nghiêm trọng của bệnh và lên phương án điều trị phù hợp. Bằng cách đánh giá khách quan kích thước và tình trạng của amidan, các bác sĩ có thể xác định nguy cơ tắc nghẽn tiềm ẩn, nhiễm trùng tái phát… Cấp độ amidan quá phát tiêu chuẩn theo thang đo Brodsky được chia như sau:

• Độ 0: Amidan nằm hoàn toàn trong hố amidan.
• Độ 1: Amidan chiếm ít hơn 25% kích thước bên của hầu họng khi đo giữa các trụ amidan trước. Amidan lúc này nằm trong giới hạn bình thường, không to ra đáng kể và không làm tắc nghẽn cổ họng hoặc đường thở.
• Độ 2: Amidan chiếm ít hơn 50% kích thước bên của hầu họng. Amidan to nhẹ, có thể lớn hơn so với kích thước bình bình thường nhưng không gây tắc nghẽn hoặc khó chịu đáng kể.
• Độ 3: Amidan chiếm ít hơn 75% kích thước bên của hầu họng. Amidan to vừa phải, có thể làm tắc nghẽn một phần cổ họng hoặc đường thở, dẫn đến các triệu chứng như ngáy hoặc khó nuốt.
• Độ 4: Amidan chiếm 75% hoặc nhiều hơn kích thước bên của hầu họng. Amidan phì đại nghiêm trọng, cản trở đáng kể cổ họng hoặc đường thở, gây khó thở, rối loạn giấc ngủ và khó nuốt thức ăn. (1)

Để biết rõ mức độ viêm amidan quá phát đang mắc phải, người bệnh cần đến cơ sở chuyên khoa để được thăm khám và can thiệp y tế kịp thời.

Đối tượng dễ mắc viêm amidan quá phát

Viêm amidan quá phát có thể gặp ở cả trẻ em và người lớn. Tuy nhiên, trẻ nhỏ từ 5-15 tuổi là nhóm đối tượng dễ mắc hơn. Amidan đóng một vai trò quan trọng trong việc giúp phản ứng miễn dịch luôn ổn định, ở trẻ nhỏ amidan phải làm việc tích cực để chống lại sự tấn công của virus và vi khuẩn, do đó nguy cơ viêm amidan quá phát ở trẻ cũng cao hơn so với người lớn.

Nguyên nhân viêm amidan quá phát

Amidan là một cơ quan độc lập được cấu tạo bởi mô bạch huyết liên quan đến niêm mạc (MALT). Amidan có thể được tìm thấy xung quanh phía sau cổ họng, bao gồm amidan vòm họng và mô ở phía sau lưỡi (được gọi là vòng Waldeyer), chúng cùng nhau hoạt động để giúp xử lý nhiễm trùng ở mũi và cổ họng. Là thành trì đầu tiên chống lại mầm bệnh ngoại lai, amidan có thể điều chỉnh có chọn lọc phản ứng miễn dịch ở môi trường bên trong.

Amidan chứa các tế bào giúp chống lại nhiễm trùng và có thể sưng lên để đáp ứng với nhiễm trùng đó. Thật không may, cũng vì lý do này, amidan dễ bị vi khuẩn và virus xâm nhập, dẫn tới viêm amidan cấp tính, tái phát (lặp lại nhiều lần) hoặc mạn tính (thường xuyên hằng tháng).

Trong điều kiện khí hậu Việt Nam, virus và vi khuẩn rất thuận lợi để phát triển, điều này khiến tình trạng viêm amidan tái phát nhiều lần, lâu dần trở thành viêm amidan mạn tính.

Một số nguyên nhân viêm amidan quá phát có thể kể đến bao gồm:

• Viêm do virus hoặc vi khuẩn: vi khuẩn là nguyên nhân viêm amidan phổ biến nhất. thường gặp nhất ở trẻ em trong độ tuổi từ 5 đến 15 tuổi, thông thường là vi khuẩn gây viêm họng liên cầu khuẩn. Các vi khuẩn khác cũng có thể gây viêm amidan, bao gồm: Neisseria Gonorrhoeae, Mycoplasma và Haemophilusenzae týp B. Các loại virus gây cảm lạnh thông thường thường và những virus khác có thể gây ra tình trạng này, bao gồm: rhinovirus, Epstein-Barr virus, hepatitis A, HIV.
• Amidan to bất thường: Thông thường amidan của trẻ nhỏ có xu hướng lớn hơn amidan của người lớn vì cơ thể phải liên tục chống lại các tác nhân gây bệnh. Với hầu hết mọi người, amidan to lên một cách bình thường trong thời thơ ấu, bắt đầu co lại khi chúng ta lớn hơn và tiếp tục nhỏ đi khi trưởng thành. Tuy nhiên, ở một số người, thay vì co lại amidan tiếp tục to lên. Amidan to không phải lúc nào cũng gây ra các bất lợi về mặt sức khỏe, mặc dù vậy tình trạng này vẫn có thể kèm theo một số biểu hiện của viêm amidan quá phát như: nghẽn đường thở, ngưng thở khi ngủ, ngủ ngáy. Nếu không chăm sóc và theo dõi tốt có nguy cơ phát triển thành viêm amidan quá phát thật sự.
• Các tác nhân gây kích ứng từ môi trường bên ngoài: Khói bụi, ô nhiễm không khí, làm việc trong môi trường hoá chất độc hại, khói thuốc lá,… gây tác động xấu đến tai mũi họng, kéo theo các bệnh lý đường hô hấp, lâu dần có thể là dẫn đến tình trạng viêm amidan hoặc có thể phát triển thành viêm amidan quá phát.
• Hệ miễn dịch yếu: Người mắc bệnh mạn tính, bệnh lý suy giảm miễn dịch hoặc dùng các thuốc ức chế miễn dịch cũng có nguy cơ bị viêm amidan quá phát cao hơn. Lý do là vì khi hệ miễn dịch suy yếu, khả năng chống lại virus và vi khuẩn của cơ thể cũng như amidan yếu đi, dẫn đến tình trạng viêm amidan.

Triệu chứng viêm amidan quá phát

Biểu hiện viêm amidan quá phát thường đặc trưng với tình trạng amidan sưng và to. Khi bị viêm amidan quá phát, người bệnh có thể gặp các triệu chứng chung như:(2)

• Sốt;
• Đau họng, khó nuốt, đau tai, hơi thở có mùi;
• Amidan lớn bất thường;
• Các hạch bạch huyết bị sưng ở cổ.

‌Ở trẻ nhỏ, biểu hiện amidan quá phát có thể khó xác định hơn. Tuy nhiên, các triệu chứng có thể xuất hiện thường xuyên hơn khi trẻ đang ngủ. Dưới đây là một số dấu hiệu ba mẹ cần lưu ý: ‌

• Trẻ thở bằng miệng;
• Thở khò khè;
• Ngáy to;
• Trẻ ngủ không sâu giấc;
• Dễ giật mình vào ban đêm;
• Dễ buồn ngủ;
• Thay đổi hành vi.

‌‌Các triệu chứng viêm amidan quá phát khác ở trẻ em và các vấn đề về vòm họng có thể bao gồm: ‌

• Đau họng;
• Khó nuốt;
• Nhiễm trùng tai trong;
• Amidan màu đỏ tươi;
• Hơi thở có mùi hôi;
• Hố amidan có hốc chứa hạt màu vàng (sỏi amidan);
• Sốt trong một số trường hợp nhiễm trùng.

Trẻ không ngủ ngon vào ban đêm sẽ có biểu hiện mệt mỏi, bồn chồn vào ban ngày. Sự mệt mỏi cực độ thường trở nên rõ ràng hơn ở trẻ lớn và thanh thiếu niên. Việc tỉnh giấc vào ban đêm của trẻ cũng có liên quan đến chứng ngưng thở khi ngủ do đường thở tắc nghẽn (OSA).

Đối với trẻ nhỏ chưa biết nói, khi bị viêm amidan quá phát thường khó chịu, nóng ấm và quấy khóc không rõ nguyên nhân, do đó phụ huynh cần lưu ý để đưa con em đến bệnh viện thăm khám và điều trị sớm.

Chẩn đoán bệnh viêm amidan quá phát

1. Chẩn đoán lâm sàng

Bác sĩ thăm khám, hỏi về các triệu chứng như sốt, ho, sổ mũi, phát ban hoặc đau bụng,…; hỏi tiền sử của bệnh nhân về phẫu thuật, điều trị amidan cũng như các bệnh lý vòm họng, đường hô hấp. Sau đó, bác sĩ sẽ kiểm tra cổ họng của bệnh nhân có bị sưng đỏ hay không, độ lớn của amidan và độ hẹp của đường thở. Bác sĩ sẽ phân tích, đánh giá sơ bộ và loại trừ các nguyên nhân khác có thể gây ra các triệu chứng tương tự, chẳng hạn như dị ứng, sốt siêu vi…

Bác sĩ chẩn đoán sơ bộ viêm amidan quá phát dựa trên các triệu chứng:

• Triệu chứng cơ năng: Mệt mỏi, sốt, đau họng, nuốt vướng, ho, ngủ ngáy, ngưng thở khi ngủ, hôi miệng, ngạt/chảy mũi.
• Triệu chứng thực thể: Amidan quá phát, bề mặt hốc mủ bã đậu, sung huyết.

Người bệnh cũng có thể được yêu cầu nội soi họng để đánh giá chính xác hơn cấp độ của amidan quá phát.

2. Xét nghiệm

Xét nghiệm dịch cổ họng: Sau khi xác nhận chẩn đoán viêm amidan quá phát, bác sĩ sẽ cần xác định xem nhiễm trùng là do virus hay vi khuẩn. Để làm điều này, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm dịch trong cổ họng. (2)

Trong kỹ thuật này, bác sĩ sẽ dùng một miếng bông gòn đưa vào cổ họng người bệnh để lấy tế bào và nước bọt. Mẫu được đưa vào phòng thí nghiệm kiểm tra xem liệu có dương tính với vi khuẩn Streptococcus nhóm A hay không. Nếu kết quả dương tính, người bệnh có thể bị viêm họng liên cầu khuẩn.

Xét nghiệm công thức máu (CBC): Bác sĩ cũng có thể chỉ định xét nghiệm máu để kiểm tra tình trạng nhiễm trùng là do virus hay vi khuẩn. Từ đó đưa ra hướng điều trị phù hợp.

Viêm amidan quá phát có nguy hiểm không?

Amidan quá phát không gây nguy hiểm về tính mạng, nhưng chúng có thể dẫn đến nhiều biến chứng về sức khỏe liên quan như nhiễm trùng tái phát, tắc nghẽn đường thở. Đặc biệt, do vấn đề hô hấp, người bị amidan quá phát thường thở bằng miệng, điều này có thể dẫn đến các vấn đề về răng miệng như bệnh nha chu, chứng hôi miệng và sâu răng.

Viêm amidan quá phát cũng làm gián đoạn giấc ngủ, khó nuốt, chán ăn ở trẻ nhỏ. Trẻ ngủ thiếu giấc, ngủ không sâu có thể ảnh hưởng đến phát triển tâm lý và thể trạng. Trẻ em viêm amidan quá phát còn có thể gặp biến chứng về tim và thận.

Viêm amidan quá phát có nên cắt không?

Không phải trong mọi trường hợp viêm amidan quá phát đều cần được cắt bỏ, nếu mức độ viêm amidan quá phát chưa quá nghiêm trọng, người bệnh có thể được dùng thuốc và theo dõi tại nhà.

Điều trị bệnh viêm amidan quá phát

Khi độ lớn của amidan chưa gây tắc nghẽn nghiêm trọng, bác sĩ có thể kê đơn thuốc kháng sinh để loại bỏ nhiễm trùng do vi khuẩn, giúp làm teo amidan sưng tấy. Tuy nhiên, nếu amidan chuyển sang cấp độ 3, 4, làm hẹp đường thở, gây rắc rối và hạn chế các hoạt động hàng ngày như ăn, ngủ và hô hấp, có thể cần can thiệp loại bỏ. Phẫu thuật amidan quá phát đơn giản và không tốn nhiều thời gian. Người bệnh có thể phục hồi sau khoảng 1-2 tuần, có thể ăn một số loại thực phẩm khi cổ họng lành lại trong vòng 2 tuần.

Phương pháp phòng ngừa bệnh viêm amidan quá phát

Để phòng ngừa viêm amidan quá phát, các khuyến nghị được đưa ra bao gồm:

• Giữ gìn vệ sinh răng miệng tốt, tránh sự sinh sôi và phát triển của vi khuẩn cũng như các yếu tố gây viêm trong khoang miệng, vòm họng.
• Rửa tay thường xuyên, đặc biệt là trước khi ăn và sau khi sử dụng nhà vệ sinh.
• Súc miệng nhiều lần trong ngày bằng nước muối.
• Hạn chế sử dụng các thực phẩm, thức uống khiến tình trạng tổn thương vùng họng thêm nặng như thực phẩm cay nóng, nhiều chất béo, thức uống quá lạnh,…
• Tránh các chất kích thích không tốt cho sức khỏe, gây ảnh hưởng vùng họng như thuốc lá, nước uống có gas, cà phê,…
• Đeo khẩu trang khi đi đường và khi lao động trong môi trường khói bụi, hóa chất.
• Giữ ấm cổ họng trong mùa lạnh, hạn chế uống nước đá và đồ uống lạnh. Duy trì thói quen uống đủ nước lọc để làm sạch miệng và hạn chế khô cổ.
• Tăng cường miễn dịch cho cơ thể bằng cách bổ sung các loại vitamin, khoáng chất thông qua chế độ ăn uống lành mạnh. Tiêm đủ các loại vắc xin phòng ngừa virus theo khuyến cáo.

• Người có tiền sử viêm amidan, phẫu thuật amidan cần chú ý các triệu chứng và thăm khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm, điều trị phù hợp.

Để đặt lịch khám, tư vấn, điều trị viêm amidan và các bệnh tai mũi họng tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách hàng có thể liên hệ theo thông tin:

Viêm amidan quá phát là bệnh lý phổ biến ở cả trẻ em và người lớn. Phần lớn mọi người đều có nguy cơ mắc amidan quá phát trong đời, gây ra một số vấn đề sức khỏe như ngưng thở khi ngủ, đau họng, rối loạn giấc ngủ,… Tuy nhiên, bệnh cũng có thể được điều trị dễ dàng nếu được quản lý, chăm sóc tốt và thăm khám thường xuyên.