4 xét nghiệm bạch hầu chính xác theo quy trình chuẩn y khoa

Xét nghiệm bạch hầu có vai trò quan trọng trong việc chẩn đoán, điều trị tình trạng này. Đây là bệnh có thể lây lan nhanh, dẫn đến các biến chứng nặng nếu không được phát hiện, chữa trị hiệu quả, kịp thời. Vậy xét nghiệm này là gì? Quy trình lấy mẫu làm như thế nào?

Tại sao cần xét nghiệm bạch hầu?

Bạch hầu là bệnh do vi khuẩn Corynebacterium diphtheriae gây ra, có đặc điểm nổi bật là lớp giả mạc ở đường hô hấp trên, sản sinh ngoại độc tố gây nhiễm độc toàn thân. Việc xét nghiệm bệnh này có vai trò quan trọng, bao gồm:

• Giúp bác sĩ chẩn đoán chính xác bệnh: Việc phát hiện vi khuẩn gây bệnh giúp bác sĩ phân biệt bạch hầu với những bệnh lý khác (có triệu chứng tương tự), qua đó lập phác đồ chữa trị phù hợp.
• Giúp xác định sớm nguồn lây: Bạch hầu lây truyền qua đường hô hấp hoặc tiếp xúc với dịch tiết từ người bệnh. Xét nghiệm giúp xác định người mắc bệnh, phát hiện các trường hợp mang vi khuẩn nhưng chưa khởi phát triệu chứng (nguồn lây tiềm ẩn trong cộng đồng). Thông qua việc xét nghiệm, cơ quan y tế có thể xác định người mắc bệnh, tiến hành truy vết, cách ly, tiêm phòng bổ sung để ngăn ngừa sự lây nhiễm và bùng phát thành dịch, đặc biệt là tại các khu vực có tỷ lệ tiêm chủng thấp.
• Phục vụ công tác điều trị, cách ly: Không phải chủng vi khuẩn Corynebacterium diphtheriae nào cũng tiết độc tố có thể gây tử vong. Một số kỹ thuật xét nghiệm đặc hiệu có thể xác định chủng vi khuẩn và độc lực của nó, qua đó giúp bác sĩ lập phác đồ chữa trị phù hợp, áp dụng biện pháp cách ly kịp thời. Xét nghiệm cũng giúp bác sĩ theo dõi khả năng đáp ứng phác đồ điều trị ở người bệnh, có thể điều chỉnh phác đồ khi cần.
• Hỗ trợ đánh giá hiệu quả tiêm chủng: Xét nghiệm có thể giúp phát hiện các ca nhiễm bệnh rải rác, qua đó kịp thời cảnh báo, thúc đẩy các chiến dịch tiêm chủng tại những khu vực có nguy cơ cao.

Khi nào cần làm xét nghiệm bệnh bạch hầu?

Các trường hợp có thể cần thực hiện bao gồm:

• Mỗi người cần chủ động đến cơ sở y tế uy tín thăm khám và nếu cần có thể được bác sĩ chỉ định thực hiện xét nghiệm bạch hầu khi gặp các dấu hiệu gợi ý như: đau họng kéo dài, khàn tiếng, sốt nhẹ, phát hiện giả mạc trắng xám (tại hầu họng, amidan), khó nuốt, khó thở, sưng cổ họng, các tuyến ở cổ phình to…
• Các xét nghiệm tình trạng này cũng cần được thực hiện ở người thuộc nhóm nguy cơ cao (sống ở khu vực đang lưu hành dịch bạch hầu; trẻ dưới 15 tuổi chưa tiêm ngừa đầy đủ hoặc người lớn chưa tiêm nhắc lại; người gặp triệu chứng gợi ý sau khi đến vùng có nguy cơ cao…) và người đã tiếp xúc với nguồn lây.
• Xét nghiệm bệnh bạch hầu cũng được khuyến nghị thực hiện trong những chương trình sàng lọc cộng đồng khi có dấu hiệu bùng phát dịch.
• Xét nghiệm cũng có thể được chỉ định thực hiện trong trường hợp một người gặp các biểu hiện biến chứng bất thường về hệ thần kinh, tim mạch gợi ý liên quan đến bệnh.
• Ở một số trường hợp đặc biệt như khi gia đình có người thân bị bạch hầu, làm việc ở môi trường đông đúc (như bệnh viện, trường học…), việc thực hiện xét nghiệm định kỳ có thể được cân nhắc thực hiện.

Các loại xét nghiệm bạch hầu an toàn hiện nay

Một số kỹ thuật xét nghiệm bệnh bạch hầu có thể được bác sĩ chỉ định áp dụng bao gồm:

1. Xét nghiệm soi trực tiếp

Xét nghiệm soi trực tiếp là một trong những kỹ thuật xét nghiệm bệnh bạch hầu được ứng dụng rộng rãi. Màng giả mạc hoặc chất tiết họng ở vùng đang có tổn thương được thu thập làm bệnh phẩm. Mẫu bệnh phẩm có thể được nhuộm qua Methylen hoặc Albert nhằm theo dõi, phát hiện sự tồn tại của vi khuẩn gây bệnh hầu. Nếu kết quả xét nghiệm cho thấy tồn tại hình thể của vi khuẩn, bác sĩ thường tiến hành kiểm tra kỹ hơn và lập phác đồ chữa trị phù hợp.

2. Xét nghiệm PCR

Xét nghiệm PCR (Polymerase Chain Reaction) ứng dụng kỹ thuật sinh học phân tử để phát hiện DNA của vi khuẩn bạch hầu trong mẫu bệnh phẩm. Mẫu bệnh phẩm từ họng, mũi, tổn thương da được phân tích để khuếch đại đoạn gen đặc hiệu, qua đó xác định sự hiện diện của Corynebacterium diphtheriae (vi khuẩn gây bệnh) với độ chính xác gần như tuyệt đối.

Ưu điểm của xét nghiệm PCR là có độ nhạy cao, có thể giúp phát hiện vi khuẩn ngay cả với số lượng ít, thời gian trả kết quả nhanh chóng, thường trong vòng 2 – 4 giờ. Xét nghiệm PCR đặc biệt có ích trong những tình huống cần chẩn đoán nhanh nhằm kiểm soát bệnh. Thế nhưng, để xét nghiệm PCR, cơ sở y tế cần có trang thiết bị hiện đại, phòng thí nghiệm đạt chuẩn an toàn sinh học. Kỹ thuật xét nghiệm này còn có thể giúp phân biệt các chủng vi khuẩn sản sinh độc tố, cung cấp thông tin quan trọng để định hướng chữa trị.

3. Xét nghiệm huyết thanh học

Để chẩn đoán bạch hầu xét nghiệm huyết thanh học cũng có thể được chỉ định thực hiện. Loại xét nghiệm này được ứng dụng để đánh giá mức độ kháng thể kháng độc tố trong máu, qua đó hỗ trợ chẩn đoán, theo dõi hiệu quả chữa trị. Mẫu máu được thu thập từ tĩnh mạch, mang đi phân tích bằng những kỹ thuật miễn dịch như ELISA. Xét nghiệm huyết thanh học không trực tiếp phát hiện vi khuẩn mà cung cấp thông tin về tình trạng miễn dịch của cơ thể người bệnh.

Xét nghiệm huyết thanh thường được chỉ định thực hiện trong những trường hợp cần đánh giá khả năng miễn dịch trước hoặc sau khi tiêm vắc xin hoặc khi nghi ngờ bệnh đã chuyển biến gây nhiễm độc toàn thân. Kết quả xét nghiệm giúp bác sĩ điều chỉnh phác đồ chữa trị, đưa ra khuyến nghị tiêm ngừa (khi cần). Đặc biệt, với những người có nguy cơ cao và chưa từng tiêm vắc xin, xét nghiệm huyết thanh học là cách hiệu quả giúp xác định mức độ bảo vệ của cơ thể trước vi khuẩn gây bệnh.

4. Test Elek (Elek Test)

Xét nghiệm Elek là một xét nghiệm kết tủa miễn dịch in vitro (miễn dịch khuếch tán) để xác định xem chủng vi khuẩn Corynebacterium diphtheriae có sinh độc tố hay không. Một dải giấy lọc chứa kháng độc tố bạch hầu được đặt vào giữa đĩa thạch. Các chủng cần thử nghiệm (chủng phân lập của người bệnh), các chủng sinh độc tố dương tính và âm tính đã biết cũng được cấy trên bề mặt thạch theo một đường thẳng ngang qua đĩa, vuông góc với dải giấy kháng độc tố.

Kháng độc tố khuếch tán ra xa dải giấy lọc, trong khi độc tố do các chủng sinh độc tố tạo ra khuếch tán ra xa vùng sinh trưởng. Tại vùng tương đương, một vạch kết tủa được hình thành.

Quy trình xét nghiệm bạch hầu cơ bản

Quy trình chung áp dụng cho các kỹ thuật xét nghiệm về cơ bản như sau:

1. Bước 1 – Khám và chỉ định lấy mẫu

Trước khi thực hiện xét nghiệm, người bệnh cần được bác sĩ thực hiện khám lâm sàng để đánh giá triệu chứng, chỉ định loại xét nghiệm cần thiết, phù hợp. Người bệnh cần thông báo cho bác sĩ biết về tiền sử bệnh lý, lịch sử tiêm chủng, những loại thuốc đang dùng.

Lưu ý, đối với các xét nghiệm sử dụng mẫu thu thập từ mũi, họng, da (màng giả mạc, chất tiết), người bệnh không cần nhịn ăn nhưng nên tránh dùng thuốc kháng sinh trước đó. Với xét nghiệm bạch hầu dùng mẫu máu thường không yêu cầu nhịn ăn uống, tuy nhiên người bệnh cần hỏi ý kiến bác sĩ để có sự chuẩn bị phù hợp (đặc biệt là khi mẫu máu đồng thời được dùng để thực hiện các xét nghiệm khác).

2. Bước 2 – Lấy mẫu bệnh phẩm đúng kỹ thuật

Quy trình lấy mẫu bạch hầu phụ thuộc vào loại xét nghiệm được chỉ định thực hiện. Với xét nghiệm dùng mẫu thu thập từ mũi, họng, da (màng giả mạc, chất tiết), bác sĩ dùng que tăm bông vô trùng để ngoáy nhẹ lấy mẫu, rồi đặt mẫu vào ống bảo quản chuyên dụng. Đối với PCR, quy trình lấy mẫu diễn ra tương tự, nhưng yêu cầu bảo quản nghiêm ngặt hơn để tránh làm biến đổi DNA vi khuẩn. Với xét nghiệm dùng mẫu máu, mẫu thường được lấy từ tĩnh mạch (cánh tay).

3. Bước 3 – Vận chuyển và xử lý mẫu

Mẫu bệnh phẩm sau khi được thu thập và bảo quản đúng cách được vận chuyển đến phòng xét nghiệm để thực hiện các bước xét nghiệm cụ thể (tùy vào loại xét nghiệm).

4. Bước 4 – Trả kết quả và tư vấn điều trị

Xét nghiệm bạch hầu bao lâu có kết quả phụ thuộc vào các yếu tố như kỹ thuật xét nghiệm được áp dụng, trang thiết bị, máy móc, trình độ của kỹ thuật viên… Kết quả xét nghiệm được bác sĩ giải thích chi tiết, bao gồm xác định liệu có hay không sự hiện diện của vi khuẩn; mức độ nhiễm độc (nếu có)…, qua đó hỗ trợ bác sĩ đưa ra chẩn đoán chính xác, lập phác đồ điều trị, xử trí phù hợp. Nếu kết quả dương tính, người bệnh thường được hướng dẫn cách ly, chữa trị ngay. Nếu kết quả âm tính nhưng triệu chứng vẫn đáng ngại, bác sĩ có thể chỉ định cho người bệnh thực hiện các xét nghiệm khác để loại trừ nguy cơ chẩn đoán sai sót.

Tìm hiểu ý nghĩa kết quả xét nghiệm bệnh bạch hầu

Ý nghĩa kết quả của các xét nghiệm về cơ bản có thể bao gồm:

• Dương tính:
  • Xác định vi khuẩn: Những kỹ thuật xét nghiệm như xét nghiệm soi trực tiếp, PCR… giúp phát hiện sự hiện diện của vi khuẩn gây bệnh trong mẫu bệnh phẩm.
  • Đánh giá độc lực: Các xét nghiệm như Elek Test… giúp xác định vi khuẩn sinh độc tố nguy hiểm.
  • Đánh giá mức độ kháng thể kháng độc tố bạch hầu trong máu: Kết quả xét nghiệm huyết thanh học không trực tiếp phát hiện vi khuẩn nhưng cung cấp thông tin về tình trạng miễn dịch của cơ thể người bệnh…
• Âm tính: Giúp loại trừ trường hợp mắc bệnh.

Xét nghiệm bệnh bạch hầu ở đâu uy tín?

Người bệnh nên thực hiện các xét nghiệm bạch hầu tại cơ sở y tế uy tín, đơn cử như tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh – nơi quy tụ đội ngũ bác sĩ, kỹ thuật viên dày dạn kinh nghiệm, được trang bị hệ thống xét nghiệm tân tiến hàng đầu, mang đến kết quả chính xác, nhanh chóng, hỗ trợ tối ưu cho quá trình chẩn đoán, điều trị bạch hầu.

Người bệnh trước khi đến khám, thực hiện làm xét nghiệm có thể liên hệ trước với cơ sở y tế để được giải đáp một số thắc mắc như xét nghiệm bao nhiêu tiền… Nhìn chung, chi phí thực hiện các xét nghiệm bệnh này có sự chênh lệch giữa những cơ sở y tế, phụ thuộc vào kỹ thuật xét nghiệm, máy móc thiết bị xét nghiệm…

Tóm lại, xét nghiệm bạch hầu có vai trò quan trọng trong việc chẩn đoán chính xác bệnh và hỗ trợ điều trị kịp thời, hiệu quả, ngăn ngừa nguy cơ bùng phát dịch… Ngay khi gặp dấu hiệu gợi ý người bệnh cần sớm đến cơ sở y tế uy tín khám và thực hiện các xét nghiệm theo chỉ định của bác sĩ.