U não nguyên phát là gì? Dấu hiệu, cách chẩn đoán và điều trị

Khối u não nguyên phát có thể làm tổn thương hệ thần kinh nghiêm trọng, gây yếu liệt hoặc mất kiểm soát các chức năng của cơ thể, thậm chí khiến người bệnh tử vong.

U não nguyên phát có thể là dạng lành tính hoặc ác tính nhưng đều nguy hiểm và đe dọa đến tính mạng người bệnh nếu không được điều trị kịp thời. Vậy u não nguyên phát là gì? Triệu chứng hay dấu hiệu u não nguyên phát như thế nào? Nguyên nhân, cách chẩn đoán và điều trị bệnh ra sao?

U não nguyên phát là gì?

U não nguyên phát là tên gọi chung của nhiều loại khối u có nguồn gốc khởi phát ngay tại não bộ của người bệnh. U não nguyên phát khác biệt với khối u não thứ phát (u não di căn), tức là khối u khởi phát tại những cơ quan hay vị trí khác trên cơ thể sau đó di chuyển đến não. (1)

Khối u não nguyên phát thường xuất hiện tại lớp vỏ não, bên trong não hoặc 12 dây thần kinh sọ não. Chúng thường là khối mô rắn, không có hình dạng cố định, bao gồm các mô não bất thường và mạch máu. Trong đó, các tế bào phát triển và nhân lên mất kiểm soát, có thể nhiều hơn mức cần thiết hoặc là tế bào không chết theo chương trình Apoptosis.

Xác định rõ khối u não nguyên phát và khối u não di căn sẽ giúp phân biệt những biểu hiện lâm sàng của chúng đối với cơ thể người bệnh, đồng thời có ý nghĩa quan trọng trong quá trình đánh giá sự phát triển, tiên lượng nguy cơ tái phát, mức độ nguy hiểm của khối u. Việc làm này còn góp phần tích cực trong quá trình lựa chọn phương pháp điều trị.

Các loại u não nguyên phát phổ biến

U não nguyên phát có thể được phân chia thành nhiều loại khác nhau. Điều này tùy thuộc vào vị trí khởi phát, tính chất, cấp độ nguy hiểm của khối u… Một số loại u não nguyên phát phổ biến gồm có:

• U tế bào thần kinh đệm: Vị trí khởi phát khối u là bên trong não và tủy sống, bao gồm: U nguyên bào thần kinh đệm, u nguyên bào thần kinh đệm nhánh, u tế bào nhỏ, u tế bào sao…
• U màng não: Khối u khởi phát tại lớp màng bao quanh não và tủy sống.
• U tế bào Schwann: Khối u hình thành và phát triển trên dây thần kinh thính giác (còn gọi là dây thần kinh số 8).
• U tuyến yên: Khối u hình thành tại tuyến yên ở đáy não, có thể gây ảnh hưởng đến các hormone tuyến yên.
• U nguyên bào tủy: Dạng khối u hình thành từ phần sau của não, có thể xâm lấn, chèn ép dịch tủy sống.
• U sọ hầu: Khối u tại vị trí sọ hầu, gần với tuyến yên…

Ngoài ra, nếu xét theo tính chất của các khối u não nguyên phát thì có 2 loại gồm: u não nguyên phát lành tính (không ung thư) và u não ác tính nguyên phát (ung thư). Tùy vào từng trường hợp, các khối u não nguyên phát lành tính vẫn có thể biến đổi thành u não nguyên phát ác tính. Tuy nhiên, không có trường hợp ngược lại được ghi nhận.

Về mức độ bệnh, theo phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), các khối u não nguyên phát có thể được chia thành 4 cấp độ, bao gồm: (2)

• U não nguyên phát cấp độ 1: Khối u lành tính, không xâm lấn, tồn tại lâu dài và tăng trưởng chậm. Loại khối u này có thể được chữa khỏi bằng phương pháp phẫu thuật.
• U não nguyên phát cấp độ 2: Khối u tăng trưởng tương đối chậm, hơi xâm nhập và sau điều trị có thể tái phát ở cấp độ cao hơn.
• U não nguyên phát cấp độ 3: Khối u ác tính, xâm lấn và sau khi can thiệp điều trị có xu hướng tiếp tục tái phát ở cấp độ 4.
• U não nguyên phát cấp độ 4: Khối u ác tính nhất, tăng trưởng nhanh và rất “hung hãn”, có thể thâm nhập rộng rãi ở các bộ phận khác trong cơ thể, nguy cơ tái phát cao, dễ bị hoại tử.

Triệu chứng hay dấu hiệu của u não nguyên phát

U não nguyên phát có thể gây ra nhiều triệu chứng hay dấu hiệu khác nhau, toàn thân hoặc khu trú. Điều này còn phụ thuộc vào loại khối u, kích thước, vị trí khối u và bệnh sử của người bệnh… Một số triệu chứng điển hình của u não nguyên phát bao gồm: (3)

• Đau đầu: Đặc biệt là tình trạng đau đầu kéo dài, ngày càng gia tăng về tần suất và cường độ.

• Chóng mặt, buồn nôn và nôn: Tình trạng này có thể bao gồm khả năng giữ thăng bằng của người bệnh giảm, gây té ngã hoặc gặp khó khăn khi di chuyển.
• Co giật: Những cơn động kinh gây co giật toàn thân là biểu hiện chung của nhiều loại u não. Đặc biệt là những khối u có kích thước lớn, làm gia tăng áp lực nội sọ.
• Tê, yếu hoặc liệt tay, chân: Khi khối u chèn ép vào các dây thần kinh vận động có thể gây ra tình trạng yếu, liệt tay, chân hoặc một bộ phận cơ thể.
• Khó nói chuyện: Đột nhiên không thể nói chuyện hoặc gặp khó khăn trong việc lựa chọn từ ngữ để giao tiếp hay bị rối loạn diễn đạt ngôn ngữ… Đó là những biểu hiện điển hình của các bệnh lý liên quan tới não bộ, trong đó có u não nguyên phát.
• Nhìn đôi, giảm thị lực: Khối u có thể chèn ép vào dây thần kinh thị giác hoặc dây thần kinh vận nhãn gây ra những bất thường ở cử động mắt hay khả năng quan sát của người bệnh.
• Các triệu chứng khác: Người bệnh có thể đột ngột thay đổi tính cách, nhầm lẫn những sự vật hay sự việc thông thường, bị rối loạn giấc ngủ, suy giảm trí nhớ, cứng cổ, gặp khó khăn khi nuốt thức ăn, chậm chạp trong vận động và giao tiếp, mất khứu giác/thính giác…

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Ngay khi phát hiện các dấu hiệu bất thường hay triệu chứng nghi ngờ bệnh u não nguyên phát, người bệnh cần đến gặp bác sĩ chuyên khoa thần kinh để được thăm khám, chẩn đoán và điều trị bệnh kịp thời.

Kết quả điều trị các khối u não nguyên phát liên quan chặt chẽ với việc phát hiện sớm bệnh lý, đặc biệt là khi khối u có kích thước còn nhỏ và lành tính. Đồng thời, các khối u đang ở giai đoạn cấp độ 1, 2 theo phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) có tiên lượng điều trị khỏi cao hơn so với những khối u đang ở giai đoạn cấp độ 3, 4.

Các khối u não nguyên phát có thể diễn tiến ngày càng nghiêm trọng hơn theo thời gian. Do đó, người bệnh u não nguyên phát nên đến gặp bác sĩ thăm khám, chữa trị càng sớm càng tốt.

Nguyên nhân gây u não nguyên phát

Hầu hết sự xuất hiện của các khối u não nguyên phát đều không có nguyên nhân cụ thể. Người bệnh thường phát hiện khối u khi chúng đã biểu hiện những triệu chứng điển hình. Đôi khi người bệnh phát hiện chúng một cách tình cờ trong quá trình điều trị các bệnh lý khác. Một số yếu tố nguy cơ có thể gây u não nguyên phát bao gồm: (4)

• Người cao tuổi: Các khối u não nguyên phát có thể xuất hiện ở bất kỳ độ tuổi và giới tính nào. Tuy nhiên, những người càng cao tuổi thì nguy cơ mắc u não nguyên phát càng tăng.

• Nhiễm chất phóng xạ: Những người tiếp xúc không an toàn với chất phóng xạ hoặc đã từng sử dụng phương pháp xạ trị có nguy cơ mắc u não nguyên phát.
• Di truyền: Khối u não nguyên phát có thể khởi phát từ những đột biến di truyền tiềm ẩn. Do đó, những người có người thân bị u não nguyên phát cũng có thể có nguy cơ mắc loại bệnh này.

Ngoài ra, một số giả thuyết cho rằng sóng điện thoại di động, môi trường ô nhiễm, ăn nhiều thịt đỏ… cũng làm tăng nguy cơ mắc u não nguyên phát. Tuy nhiên, cho đến nay chưa có nghiên cứu khoa học nào chỉ ra mối liên hệ giữa chúng và các chuyên gia hiện vẫn còn tranh luận nhiều về vấn đề này.

Bệnh u não nguyên phát có nguy hiểm không?

Khoảng 70% các khối u não nguyên phát là lành tính và khoảng 30% còn lại là ác tính. Dù thuộc nhóm lành tính hay ác tính, các khối u não nguyên phát vẫn có thể gây ra nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và tính mạng của người bệnh. Do đó, chúng cần được loại bỏ kịp thời.

Cách chẩn đoán u não nguyên phát

Để chẩn đoán u não nguyên phát, bác sĩ có thể chỉ định cho người bệnh thực hiện một số kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh như chụp X-quang, CT, MRI… Qua đó, bác sĩ có thể phát hiện khối u, nhận biết được vị trí, kích thước và mối tương quan của khối u não nguyên phát với các cấu trúc xung quanh.

Cùng với đó, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm máu và nước tiểu để hỗ trợ chẩn đoán, đánh giá bệnh u não nguyên phát. Bởi vì các khối u này có thể phát tán tế bào vào trong máu. Đồng thời trong nước tiểu người bệnh u não nguyên phát cũng tìm thấy nhiều protein có nguồn gốc từ các khối u não.

Từ việc khai thác bệnh sử, các yếu tố di truyền của người bệnh kết hợp với kết quả khám lâm sàng, bác sĩ có thể chẩn đoán bệnh u não nguyên phát. Thông thường, để có thông tin chính xác, đưa ra phương án điều trị phù hợp và hiệu quả, bác sĩ cần kết hợp đồng thời các xét nghiệm, kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh…

Cách điều trị u não nguyên phát

Việc điều trị bệnh u não nguyên phát không chỉ phụ thuộc vào vị trí, kích thước và tính chất khối u mà còn tùy theo thể trạng, cơ địa, tuổi tác của người bệnh… Chính vì vậy, người bệnh khi xuất hiện những triệu chứng nghi ngờ mắc u não nguyên phát nên sớm đi khám tại các cơ sở y tế có đầy đủ thiết bị, máy móc và quy tụ đội ngũ bác sĩ chuyên khoa giỏi chuyên môn, dày dặn kinh nghiệm. Qua đó, bác sĩ có thể chẩn đoán và chỉ định phương pháp điều trị phù hợp, tối ưu cho từng trường hợp cụ thể. Một số cách điều trị u não nguyên phát phổ biến gồm có:

• Phẫu thuật: Đây là phương pháp thường được ưu tiên sử dụng đối với các khối u não nguyên phát lành tính. Phẫu thuật giúp loại bỏ nhiều nhất có thể kích thước khối u, giải áp và tạo điều kiện để các vùng chức năng bị tổn thương có khả năng phục hồi. Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh sở hữu hệ thống máy móc chuyên mổ u não hiện đại bậc nhất thế giới như robot mổ não Modus V Synaptive, định vị dẫn đường thần kinh Neuro-Navigation, kính vi phẫu tích hợp chụp huỳnh quang 3D thế hệ mới nhất… Tất cả giúp mổ u não nguyên phát cũng như các loại u não khác hiệu quả vượt trội.

• Xạ trị: Trong trường hợp không thể áp dụng phương pháp phẫu thuật thì xạ trị có thể được tiến hành. Phương pháp này sử dụng chùm năng lượng mạnh từ phóng xạ để tiêu diệt khối u.
• Hóa trị: Phương pháp này sử dụng các thuốc cực mạnh để tiêu diệt khối u. Nó có thể là viên uống, dịch truyền tĩnh mạch hoặc những tấm mỏng chứa thuốc đặt trực tiếp vào vị trí khối u khi tiến hành phẫu thuật.
• Theo dõi điều trị: Đối với những người bệnh cao tuổi, sức khỏe không đảm bảo để tiến hành các biện pháp điều trị khác hoặc những trường hợp cần tiếp tục theo dõi quá trình phát triển, đặc tính của khối u… bác sĩ có thể chỉ định cho sử dụng một số loại thuốc. Đồng thời yêu cầu người bệnh thường xuyên tái khám và thực hiện các xét nghiệm hay kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh cần thiết.
• Điện trường thay thế: Phương pháp này sử dụng điện trường can thiệp trực tiếp vào quá trình phân chia của các tế bào hình thành khối u, khiến chúng không thể tiếp tục nguyên phân và tự chết.

Liệu pháp tâm lý và các biện pháp chăm sóc giảm nhẹ cũng có thể được áp dụng để hỗ trợ người bệnh u não nguyên phát nâng cao hiệu quả điều trị, cải thiện chất lượng cuộc sống. Thông thường, bác sĩ sẽ cùng lúc kết hợp nhiều phương pháp điều trị khác nhau để tăng hiệu quả điều trị.

Cách phòng ngừa bệnh u não nguyên phát

Hiện nay chưa có biện pháp nào có thể giúp phòng ngừa tuyệt đối bệnh u não nguyên phát. Tuy nhiên, để tăng tính an toàn, bạn nên tránh xa các yếu tố nguy cơ hình thành nên khối u não. Đồng thời, mỗi người nên thường xuyên vận động thể chất, giảm căng thẳng, dinh dưỡng đầy đủ và thăm khám sức khỏe định kỳ (đặc biệt là khi có dấu hiệu bất thường hoặc phát hiện triệu chứng của u não nguyên phát)…

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:

U não nguyên phát là bệnh lý nguy hiểm, ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe, đe dọa tính mạng người bệnh. Do đó, việc thăm khám, tầm soát, chữa trị khối u não nguyên phát cần được thực hiện từ sớm.