Tinh trùng dị dạng có bao nhiêu loại? Nguyên nhân và dấu hiệu

Tinh trùng dị dạng là những tinh trùng bất thường về hình thái, kích thước và cấu trúc bên ngoài khiến quá trình thụ tinh với noãn khó khăn hơn. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng vô sinh do yếu tố nam. Vậy tinh trùng dị dạng có những loại nào? Mức độ nghiêm trọng ra sao? Nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng bất thường hình thái tinh trùng? Những thắc mắc này sẽ được Bác sĩ Nguyễn Công Minh, Trung tâm Hỗ trợ sinh sản, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quận 8 giải đáp trong bài viết sau.

Tinh trùng dị dạng là gì?

Tinh trùng dị dạng là những tinh trùng có hình dạng, kích thước, cấu trúc bị thay đổi so với tinh trùng bình thường. Với những tinh trùng bình thường sẽ có phần đầu hình bầu dục, đuôi dài. Tinh trùng dị dạng  thường có hình đầu kỳ lạ, thêm đầu hoặc thêm đuôi.

Hình dạng ảnh hưởng đến khả năng di động của tinh trùng trong tử cung, tiếp cận với noãn để thụ tinh. Bất kỳ bất thường nào ở tinh trùng đều có thể làm giảm khả năng thụ thai tự nhiên thành công do khả năng di chuyển của tinh trùng kém, khó xâm nhập vào trứng để thụ tinh. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến vô sinh do yếu tố nam.

Thông thường đầu tinh trùng có hình bầu dục, đường nét đều và rõ ràng, acrosome (cực đầu – túi chứa enzyme trong đầu tinh trùng có tác dụng hút giống nam châm, giúp tinh trùng định hướng vị trí của noãn để tiến tới, xâm nhập vào và thụ tinh) chiếm 40-70% thể tích vùng đầu, dài khoảng 3,7 – 4,7 µm và rộng khoảng 2,5 – 3,2 µm. Phần giữa thon, gắn thẳng trực tiếp với đầu, bề ngang rộng 0,5 – 0,7 µm, dài 3,3 – 5,2 µm. Đuôi tinh trùng thẳng, đều, thon và linh động, dài khoảng 45 – 50 µm, không bị xoắn.

Hình thái tinh trùng được đánh giá thông qua kết quả phân tích tinh dịch đồ. Để thực hiện xét nghiệm, các chuyên viên sử dụng tinh dịch mới xuất ra của bệnh nhân và kiểm tra các tế bào tinh trùng dưới kính hiển vi. Kết quả tinh dịch đồ bao gồm các chỉ số khả năng di chuyển tinh trùng, hình thái, mật độ, số lượng, độ pH…

Tinh trùng dị dạng có bao nhiêu loại?

Tinh trùng bình thường sẽ có phần đầu hình bầu dục, phần thân nguyên vẹn và phần đuôi đơn không cuộn. Tinh trùng có hình thái bình thường sẽ bơi tốt theo đường thẳng. Đồng thời tinh trùng bình thường cũng sẽ chứa các thông tin di truyền khỏe mạnh thay vì có quá nhiều hoặc quá ít nhiễm sắc thể thường gặp ở tinh trùng có bất thường hình thái.

Bất thường hình thái tinh trùng có thể là tinh trùng dị dạng phần đầu, tinh trùng dị dạng cổ – thân và tinh trùng dị dạng đuôi. Cụ thể là:

1. Tinh trùng dị dạng đầu

Một số loại dị tật đầu tinh trùng gồm:

1.1 Đầu nhỏ

Tật đầu nhỏ ở tinh trùng là những tinh trùng có kích thước nhỏ hơn bình thường, có thể khiếm khuyết acrosome hoặc giảm vật liệu di truyền.

1.2 Đầu nhọn

Tinh trùng đầu nhọn như đinh ghim là một biến thể của tinh trùng đầu nhỏ. Đây là những tinh trùng có phần đầu giống “điếu xì gà”. Do kích thước đầu tinh trùng nhỏ nên hàm lượng vật chất di truyền DNA rất ít hoặc không có. Bệnh lý đái tháo đường có thể là nguyên nhân khiến tinh trùng có hình đầu ghim.

1.3 Đầu tròn

Tinh trùng đầu tròn thường không có cực đầu hoặc tinh trùng thiếu các phần bên trong cực đầu (phần chịu trách nhiệm định hướng và xác định vị trí của noãn để tiếp cận, thụ tinh). Một biến thể của loại tật tinh trùng này là nhân bên trong đầu tinh trùng vỡ ra sớm, vật chất di truyền bị bung ra lấp đầy toàn bộ đầu tinh trùng.

1.4 Đầu thon

Tinh trùng đầu thuôn nhọn có thể là hệ quả của bệnh lý giãn tĩnh mạch thừng tinh hoặc vùng tinh hoàn tiếp xúc với nguồn nhiệt cao trong thời gian dài. Các nghiên cứu chỉ ra rằng tinh trùng đầu nhọn chứa bất thường nhiễm sắc thể, cụ thể là thể dị bội.

1.5 Đầu to

Tinh trùng đầu to thường mang thêm nhiễm sắc thể và gặp khó khăn khi thụ tinh với noãn của người vợ. Nguyên nhân có thể do đột biến đồng hợp tử của gen aurora kinase C. Đáng chú ý, tinh trùng đầu to có thể di truyền.

1.6 Có nhiều hơn 1 đầu (đa đầu)

Tinh trùng đa đầu do liên quan tiếp xúc với hóa chất độc hại, kim loại nặng trong sinh hoạt lao động hoặc hàm lượng hormone prolactin cao.

1.7 Tinh trùng không đầu

Tinh trùng không có đầu là những tinh trùng không có vật liệu di truyền hoặc nhiễm sắc thể. Tinh trùng này có hình dạng tương đối giống tinh trùng đầu kim nhưng thực tế chúng không có đầu, khiến tinh trùng trông giống một đoạn dây mảnh.

2. Tinh trùng dị dạng cổ và thân

Phần giữa của tinh trùng chứa một số cấu trúc quan trọng cần thiết cho khả năng di chuyển và sản xuất năng lượng cho tinh trùng bơi. Cổ và thân tinh trùng có thể bị bất thường như: (1)

• Cổ hoặc phần giữa không đối xứng;
• Cổ cong;
• Cổ hoặc thân quá dày hoặc quá mỏng;
• Cổ hoặc thân không đều;
• Có giọt bất thường ở phần cổ hoặc thân.

3. Tinh trùng dị dạng đuôi

Bất kể khiếm khuyết nào ở phần đuôi tinh trùng đều có thể khiến tinh trùng không thể bơi về phía noãn. Một số tật đuôi tinh trùng có thể là:

3.1 Đuôi cong

Tinh trùng đuôi cong có thể khiến tinh trùng bơi chệch quỹ đạo, dẫn đến khó khăn trong việc tiếp cận noãn để thụ tinh.

3.2 Đuôi xoắn

Tinh trùng đuôi xoắn (tinh trùng đuôi cuộn) là những tinh trùng không thể bơi do phần đuôi bị hỏng. Nguyên nhân dẫn đến tinh trùng đuôi cuộn có thể là viêm nhiễm, hút thuốc lá…

3.3 Đuôi ngắn

Các tinh trùng đuôi ngắn thường di chuyển chậm hoặc không di chuyển. Khuyết tật đuôi này xảy ra do bất thường quá trình sinh tinh hoặc đột biến gen di truyền…

3.4 Đuôi đứt đoạn

Phần đuôi đứt đoạn của tinh trùng ảnh hưởng đến khả năng di chuyển của chúng, thậm chí khiến tinh binh không thể bơi tiến tới noãn để thụ tinh.

3.5 Nhiều đuôi

Tật tinh trùng nhiều đuôi có thể là hệ quả của việc thường xuyên tiếp xúc với môi trường ô nhiễm độc hại, hóa chất công nghiệp và kim loại nặng….

3.6 Không đuôi

Loại tinh trùng này thường được thấy trong quá trình hoại tử, khi hầu hết hoặc toàn bộ tế bào đã chết.

Nguyên nhân tinh trùng dị dạng do đâu?

Các chuyên gia cho biết nguyên nhân dẫn đến tinh trùng dị dạng ở nam giới vẫn chưa được xác định chính xác. Có nhiều yếu tố đơn độc hoặc phối hợp với nhau dẫn đến hệ quả bất thường hình thái tinh trùng. Bác sĩ Nguyễn Công Minh, Trung tâm Hỗ trợ sinh sản, BVĐK Tâm Anh Quận 8 cho biết hiện nay các nhóm yếu tố ảnh hưởng đến hình thái tinh trùng bao gồm nội sinh và ngoại sinh, cụ thể:

1. Yếu tố nội sinh

Nguyên nhân dẫn đến tinh trùng bị dị dạng có thể liên quan đến các yếu tố nội sinh khó điều trị, thậm chí không thể thay đổi như:

• Tuổi tác nam giới cao dẫn đến nồng độ nội tiết tố nam suy giảm theo thời gian, ảnh hưởng hình thái tinh trùng. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng nồng độ testosterone ở nam giới từ 40 tuổi trở đi giảm dần khoảng 1-2% mỗi năm. Suy giảm nội tiết tố nam không chỉ ảnh hưởng chất lượng số lượng, chất lượng tinh trùng mà còn có thể dẫn đến nhiều bệnh lý rối loạn nam khoa khác như xuất tinh sớm, giảm ham muốn, rối loạn cương dương…
• Quá trình oxy hóa có thể là nguyên nhân dẫn đến bất thường hình dạng tinh trùng. Điều này được giải thích do các gốc tự do tấn công các tế bào tinh trùng dẫn đến các thay đổi cấu trúc, làm tinh trùng bị biến dạng.
• Nam giới mắc đái tháo đường tuýp 2.

2. Yếu tố ngoại sinh

Các yếu tố ngoại sinh làm gia tăng nguy cơ tinh trùng dị dạng ở nam giới gồm:

• Chế độ ăn uống thiếu lành mạnh, thói quen tiêu thụ nhiều thực phẩm chứa nhiều chất béo bão hòa, đồ ăn nhanh, thực phẩm đóng hộp…
• Tiêu thụ nhiều thức uống chứa cồn, nước ngọt có ga, sử dụng chất kích thích.
• Các bệnh lý nam khoa, nhiễm trùng hoặc tổn thương tinh hoàn như viêm tinh hoàn, viêm màng tinh hoàn, giãn tĩnh mạch thừng tinh… có thể khiến tinh trùng dị dạng.
• Thói quen mang quần lót chật dẫn đến tăng nhiệt độ vùng bìu, ảnh hưởng số lượng và chất lượng tinh trùng.
• Nhiệt độ môi trường làm việc cao có khả năng khiến tinh trùng bất thường, trong đó có tinh trùng dị dạng.
• Tiếp xúc với các hóa chất độc hại như hóa chất công nghiệp, thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ… làm tăng nguy cơ bất thường tinh trùng, tăng tỷ lệ dị tật bẩm sinh ở thai nhi.
• Thói quen sử dụng điện thoại, đặt laptop trên đùi trong thời gian dài có thể khiến vùng bìu và bộ phận sinh dục tiếp xúc thường xuyên với sóng điện từ, làm suy giảm chất lượng tinh trùng.

Dấu hiệu tinh trùng dị dạng có thể nhận biết

Tinh trùng dị dạng không thể phát hiện bằng mắt thường, cũng không có dấu hiệu điển hình. Mặc dù vậy, một số dấu hiệu gián tiếp cảnh báo tình trạng này có thể là:

• Vợ chồng quan hệ đều đặn và không sử dụng bất kỳ biện pháp phòng tránh thai nào nhưng sau một năm hoặc hơn, người vợ vẫn không có dấu hiệu mang thai.
• Giảm ham muốn tình dục, rối loạn cương dương, xuất tinh sớm.
• Xuất hiện các triệu chứng đau nhức vùng đáy chậu như đau lưng, đau rát khi tiểu, tiểu buốt…
• Các biểu hiện rối loạn nội tiết tố như thay đổi màu lông, lông rậm hơn hoặc rụng lông, tóc…

Tinh trùng dị dạng có ảnh hưởng tới khả năng sinh sản không?

Bác sĩ Công Minh cho biết tinh trùng dị dạng có thể ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng sinh sản của nam giới. Hình thái tinh trùng quyết định đến khả năng di chuyển và thụ tinh. Các dị tật ở đầu, thân và đuôi ảnh hưởng đến độ di động, chất lượng tinh trùng, khiến tinh trùng di chuyển kém, bất động, giảm khả năng tiếp cận noãn, tăng nguy cơ bất thường, dị tật thai nhi. Vì vậy bất thường hình thái tinh trùng là một trong những nguyên nhân dẫn đến vô sinh ở các cặp vợ chồng.

Nam giới bị tinh trùng dị dạng vẫn có thể thụ thai tự nhiên nếu tỷ lệ dị dạng thấp. Về lý thuyết, chỉ cần một tinh trùng kết hợp với noãn thành công có thể tạo phôi, phát triển thành phôi thai. Trong quá trình thụ thai tự nhiên, chỉ cần một tinh trùng khỏe mạnh nhất, bơi nhanh nhất đến vòi tử cung để thực hiện thụ tinh với noãn.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2010, nếu tỷ lệ tinh trùng hình thái bình thường đạt tối thiểu 4%, nam giới vẫn có khả năng thụ tinh với noãn thành công bằng phương pháp tự nhiên. Tuy nhiên nếu tỷ lệ tinh trùng dị dạng trên 97%, khả năng thụ tinh thành công sẽ giảm. Trường hợp này bác sĩ sẽ tư vấn can thiệp điều trị hoặc áp dụng các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản để cải thiện khả năng thụ tinh thành công, giúp các cặp vợ chồng hiếm muộn sớm có con.

Phương pháp chẩn đoán tinh trùng dị dạng

Xét nghiệm tinh dịch đồ là phương pháp chẩn đoán hiệu quả nhất trong việc đánh giá chất lượng tinh trùng ở nam giới. Xét nghiệm sử dụng mẫu tinh dịch của bệnh nhân vừa xuất ra để quan sát dưới kính hiển vi có độ phóng đại lớn hàng chục lần. Kết quả xét nghiệm tinh dịch đồ cung cấp các thông tin: sự ly giải, thể tích tinh dịch, độ nhớt, khả năng di động tiến tới, tỷ lệ sống sót, mật độ tinh trùng và hình dạng của tinh trùng.

Sau khi làm xét nghiệm tinh dịch đồ, bác sĩ sẽ cho biết tỷ lệ tinh trùng bình thường và tinh trùng dị dạng. Tỷ lệ này là một thông tin quan trọng giúp chẩn đoán khả năng có con ở nam giới.

Hiện nay tại các trung tâm hỗ trợ sinh sản, quan điểm của Kruger Strict Criteria là cơ sở để tiên đoán khả năng thụ tinh với noãn ở nam giới, cụ thể là:

• Nếu tỷ lệ tinh trùng bình thường >14% thì nam giới có khả năng thụ tinh với noãn cao.
• Nếu tỷ lệ tinh trùng bình thường khoảng 0-14% thì khả năng thụ tinh thành công giảm nhẹ.
• Nếu tỷ lệ tinh trùng bình thường chỉ 0-3% thì khả năng thụ tinh với noãn thấp, đồng nghĩa nguy cơ vô sinh cao. Trong trường hợp tỷ lệ tinh trùng dị dạng 100%, nam giới cần đến các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản để có con.

Tinh trùng dị dạng có điều trị được không?

Tinh trùng dị dạng có chữa được không phụ thuộc vào yếu tố dẫn đến tình trạng bất thường hình thái tinh trùng. Nếu nguyên nhân liên quan đến yếu tố nội sinh, rất khó để điều trị dứt điểm, thậm chí không thể triệt căn tình trạng tinh trùng bị dị dạng. Trong khi đó nếu nguyên nhân gây bất thường hình thái tinh trùng liên quan yếu tố lối sống thiếu khoa học, tình trạng này có thể được cải thiện khi nam giới thay đổi các thói quen không lành mạnh.

Để điều trị tinh trùng dị dạng ở nam giới, đầu tiên bệnh nhân cần thăm khám lâm sàng, sau đó thực hiện các xét nghiệm, chẩn đoán cận lâm sàng cần thiết để đánh giá chất lượng tinh trùng. Các kết quả từ chẩn đoán cận lâm sàng là cơ sở để bác sĩ chẩn đoán nguyên nhân dẫn đến tình trạng tinh trùng dị dạng, đồng thời xây dựng kế hoạch điều trị phù hợp, mang tính cá thể hóa.

Những biện pháp làm tăng khả năng sinh sản

Kỹ thuật hỗ trợ sinh sản được áp dụng đối với các trường hợp nam giới có tỷ lệ tinh trùng dị dạng cao, đã áp dụng các phương pháp điều trị song chất lượng tinh trùng không được cải thiện hoặc mong muốn của các cặp vợ chồng hiếm muộn… Hiện nay các biện pháp hỗ trợ sinh sản giúp tăng cơ hội thụ tinh thành công bao gồm:

• Thụ tinh nhân tạo (IUI): Các chuyên viên phôi học lựa chọn các tinh trùng khỏe mạnh nhất, loại bỏ các tinh trùng bất thường hình thái của người chồng, sau đó bơm tinh trùng đã lọc rửa vào buồng tử cung người vợ vào thời điểm trứng (noãn) rụng. Tinh trùng sẽ bơi tiến tới vòi tử cung, thụ tinh với trứng người vợ và thụ thai như bình thường.
• Thụ tinh trong ống nghiệm (IVF): Tinh trùng khỏe mạnh thụ tinh với noãn trong môi trường ống nghiệm và nuôi cấy trong các tủ nuôi phôi chuyên dụng. Phôi khi được nuôi cấy đến ngày 3 hoặc ngày 5 sẽ được chuyển vào buồng tử cung của người vợ để phôi làm tổ, phát triển thành phôi thai.
• Tiêm tinh trùng vào bào tương noãn (ICSI): Kỹ thuật tương tự thụ tinh trong ống nghiệm, thường áp dụng đối với các trường hợp số lượng tinh trùng bình thường hạn chế. Tinh trùng sau khi được chọn lọc sẽ được tiêm trực tiếp vào bào tương của noãn người vợ, tạo thành phôi và phôi được nuôi trong các tủ nuôi cấy chuyên dụng. Sau đó các chuyên viên phôi học sẽ đánh giá chất lượng và xếp loại phôi. Bác sĩ hỗ trợ sinh sản sẽ ưu tiên chuyển phôi chất lượng tốt, số phôi chưa được chuyển sẽ trữ đông để sử dụng cho lần chuyển phôi sau.

Một số câu hỏi liên quan về tỉnh binh dị dạng

1. Tinh trùng dị dạng có cải thiện được không?

Nếu nguyên nhân khiến tinh trùng dị dạng do yếu tố lối sống thiếu khoa học hoặc bệnh lý viêm nhiễm có thể điều trị, tình trạng này có thể được cải thiện. Nam giới nên thăm khám nam khoa tại các bệnh viện, phòng khám uy tín để bác sĩ chẩn đoán nguyên nhân gây ra dị dạng tinh trùng, tình trạng bệnh và hướng điều trị phù hợp. Một số cách giúp cải thiện tình trạng bất thường hình thái tinh trùng ở nam giới gồm:

• Nếu nguyên nhân gây bất thường hình thái tinh trùng do viêm nhiễm, bệnh lý nam khoa, bác sĩ có thể điều trị nội khoa bằng thuốc kháng sinh (viêm tinh hoàn, viêm màng tinh hoàn, viêm tuyến tiền liệt…) hoặc can thiệp ngoại khoa (bệnh nhân bị giãn tĩnh mạch thừng tinh, tắc ống dẫn tinh…). Ở trường hợp nam giới có tỷ lệ tinh trùng dị dạng cao, phẫu thuật/vi phẫu lấy tinh trùng từ tinh hoàn có thể được thực hiện để chọn lọc tinh trùng khỏe mạnh làm IVF, ICSI…
• Liệu pháp hormone và một số loại thuốc điều hòa nội tiết tố.
• Tập thể dục thường xuyên nhằm duy trì cân nặng ổn định, hạn chế thừa cân, béo phì.
• Không uống rượu bia, hút thuốc lá, tuyệt đối không sử dụng các chất kích thích.
• Hạn chế thức khuya, kiểm soát căng thẳng và mệt mỏi, duy trì trạng thái tinh thần lạc quan, tích cực.
• Bổ sung nhiều rau xanh, trái cây tươi, ưu tiên các loại thực phẩm chống oxy hóa như cam, xoài, chanh, táo, bơ… vào thực đơn hàng ngày.
• Uống nhiều nước, duy trì thói quen uống đủ 2-3 lít nước/ngày.

2. Tinh trùng dị dạng có làm IUI được không?

Tinh trùng dị dạng thường không ảnh hưởng đến vật liệu DNA tạo nên nhiễm sắc thể, vì vậy bác sĩ sẽ cân nhắc thực hiện thụ tinh nhân tạo. Bác sĩ Công Minh lưu ý chỉ định IUI thường áp dụng đối với trường hợp nam giới có tỷ lệ tinh trùng dị dạng thấp.

3. Tinh trùng dị dạng có ảnh hưởng đến chất lượng phôi không?

Chất lượng của một phôi khi thụ thai tự nhiên phụ thuộc hai yếu tố: chất lượng noãn và chất lượng tinh trùng. Tinh trùng dị dạng là những tế bào tinh trùng bất thường hình thái bên ngoài, không ảnh hưởng đến vật liệu DNA bên trong acrosome. Trong khi đó, giao tử được tạo thành nhờ sự kết hợp của 23 nhiễm sắc thể của tinh trùng và 23 nhiễm sắc thể của trứng (noãn), tạo ra phôi có 23 cặp nhiễm sắc thể.

Vì vậy về mặt lý thuyết, tinh trùng dị dạng không ảnh hưởng đến chất lượng phôi. Tuy nhiên tinh trùng dị dạng thường đi kèm với các vấn đề bất thường khác có thể ảnh hưởng đến chất lượng phôi. Do đó vợ chồng nên đến bệnh viện hoặc trung tâm hỗ trợ sinh sản uy tín để bác sĩ kiểm tra, đánh giá cụ thể.

4. Tinh trùng dị dạng có làm IVF được không?

Tinh trùng dị dạng vẫn có thể làm IVF thành công. Tỷ lệ tinh trùng dị dạng cao thường đi kèm với các vấn đề bất thường khác, vì vậy thụ tinh trong ống nghiệm, tiêm tinh trùng vào bào tương noãn là những kỹ thuật hỗ trợ sinh sản giúp nâng cao tỷ lệ thụ thai thành công ở các cặp vợ chồng hiếm muộn do yếu tố nam gặp vấn đề bất thường hình thái tinh trùng.

Để đặt lịch tư vấn và kiểm tra sức khỏe nam khoa tại IVF Tâm Anh, quý khách hàng có thể liên hệ:

Tinh trùng dị dạng là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến vô sinh. Tình trạng bất thường hình thái tinh trùng cũng như các vấn đề suy giảm chất lượng tinh binh không thể phát hiện qua quan sát bằng mắt thường. Cách tốt nhất kiểm tra sức khỏe nam giới là xét nghiệm tinh dịch đồ. Vì vậy nam giới trong độ tuổi sinh sản nên thăm khám sức khỏe định kỳ. Nếu có bất kỳ bất thường nào trong tinh dịch, tinh hoàn… nên nhanh chóng đến bệnh viện thăm khám để có hướng xử trí phù hợp.