Hút thuốc lá gần 30 năm, anh Tom, 51 tuổi, phát triển tình trạng hẹp động mạch chi dưới, nguy cơ hoại tử chân dẫn tới phải đoạn chi.

TS.BS Nguyễn Anh Dũng, Trưởng khoa Ngoại Lồng ngực – Mạch máu, Trung tâm Ngoại Lồng ngực – Mạch máu, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM cảnh báo, có đến 70-80% bệnh nhân tắc mạch máu ngoại biên từng hút thuốc lá. Không ít người phải đoạn ngón, đoạn chi, thậm chí mất khả năng lao động vì phát hiện muộn, chủ quan với triệu chứng sớm.

Anh Tom khởi phát cơn đau nhức chân trái từ một năm trước. Lúc đầu anh nghĩ do bệnh xương khớp nên uống bổ sung canxi, glucosamine. Vài tháng sau cơn đau trầm trọng hơn, khiến anh gặp khó khăn khi đi lại, ngón ba chân trái bị loét. Đi khám tại một bệnh viện, anh được chẩn đoán bệnh động mạch chi dưới, chỉ định đặt stent nong mạch máu chân trái kết hợp uống thuốc theo toa. Tuy nhiên nửa năm sau, vết loét ở chân trái anh vẫn không lành, cộng thêm chân phải bắt đầu có triệu chứng đau tương tự, anh đến Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM điều trị.

ThS.BS.CKI Phạm Hưng, Trung tâm Ngoại Lồng ngực – Mạch máu, cho biết bệnh động mạch chi dưới thuộc nhóm bệnh lý mạch máu ngoại biên, xảy ra khi các động mạch trong chân và bàn chân bị co hẹp hoặc tắc nghẽn. Nguyên nhân do sự tích tụ của mảng xơ vữa, hình thành trên thành động mạch.

Lúc này, lưu lượng máu cung cấp cho các cơ và mô trong chân và bàn chân giảm đi, gây ra đau đớn, làm chậm quá trình lành vết thương. Trong các trường hợp nặng hơn, có thể dẫn đến hoại tử mô hoặc suy yếu mô. “Đây chính là tác nhân khiến ngón chân anh Tom lành chậm, nhiễm trùng và có dấu hiệu hoại tử”, bác sĩ Hưng khẳng định.

Bác sĩ phẫu thuật cắt bỏ ngón chân nhiễm trùng cho người bệnh, đồng thời chụp CT mạch máu kiểm tra chân phải. Kết quả xác định động mạch chậu ngoài phải hẹp nặng (trên 90%), động mạch đùi phải hẹp trung bình (trên 70%), động mạch thân chày mác, động mạch mác và động mạch chày sau hẹp trung bình (60-70%).

Bác sĩ Dũng đánh giá, toàn bộ hệ động mạch chi dưới của bệnh nhân hẹp từ trung bình đến nặng, may mắn còn các nhánh mạch máu bàng hệ tưới máu cho bàn chân nên chưa gặp biến chứng loét ngón, hoại tử. Nếu không nhanh chóng can thiệp mở rộng nguồn cung cấp máu cho chi dưới, nguy cơ đoạn chi do hoại tử là rất cao.

Ê kíp tiến hành ca thủ thuật đặt stent graft cho anh Tom. Bác sĩ luồn dụng cụ qua động mạch đùi với vết chọc kim rất nhỏ, chỉ 2-3 mm, mở đường đưa bóng vào nong rộng lòng mạch, đặt được stent graft tại vị trí động mạch đùi – chậu hẹp nặng. Suốt quá trình can thiệp có sự trợ giúp của hệ thống IVUS – siêu âm trong lòng mạch, giúp bác sĩ quan sát kỹ hơn cấu trúc mạch máu để thao tác chuẩn xác.

Anh Tom cải thiện triệu chứng đau nhức chân ngay sau can thiệp một ngày. Ba ngày sau anh sinh hoạt bình thường và xuất viện, được căn dặn bỏ thuốc lá để tránh bệnh tái phát.

Hẹp động mạch chi dưới thường gặp ở người đái tháo đường, tăng huyết áp, cholesterol cao, có người thân mắc bệnh động mạch ngoại biên hay bệnh tim, đột quỵ. Đặc biệt, nguy cơ mắc bệnh ở người hút thuốc lá cao gấp 2-6 lần so với người không hút thuốc.

Bác sĩ Dũng lý giải, trong thuốc lá có chứa nicotine, một chất gây ra phản ứng viêm ở lớp nội mạc động mạch. Quá trình viêm làm lớp nội mạc dày lên, nhất là ở các động mạch nhỏ và xa như động mạch bàn chân, cẳng chân, ngón tay, ngón chân. Khi đó, lòng mạch bị thu hẹp, máu vì thế không thể lưu thông đến các khu vực cần nuôi dưỡng, gây ra tình trạng thiếu máu nuôi tại chỗ.

Hẹp động mạch chi dưới ở giai đoạn nhẹ thường không biểu hiện triệu chứng hoặc triệu chứng nhẹ như cảm giác mỏi khi đi lại lâu. Bệnh tiến triển nặng sẽ gây ra cơn đau cách hồi (cảm giác đau mỏi, khó chịu ở chân khi đi lại nhưng sẽ biến mất khi nghỉ ngơi), thiếu máu cấp chi dưới, tê hoặc yếu chân, đau chuột rút, đau sau khi đi bộ.

Bên cạnh biến chứng hoại tử chi, hẹp động mạch chi dưới nếu không điều trị còn dẫn đến những di chứng nguy hiểm như phình động mạch khoeo, huyết khối, nhồi máu cơ tim, đột quỵ não…

Những người có các yếu tố nguy cơ bệnh lý mạch máu ngoại biên như thừa cân – béo phì, tăng huyết áp, đái tháo đường, hút thuốc lá, tiền sử gia đình có bệnh lý động mạch ngoại biên nên khám tầm soát và phát hiện bệnh sớm, tránh bệnh tiến triển gây biến chứng nghiêm trọng, bác sĩ Dũng khuyến cáo.

*Tên bệnh nhân đã được thay đổi