Vắc xin cúm là vắc xin có hiệu quả trong việc ngăn chặn sự xâm nhập của Influenza virus gây bệnh cúm mùa hoặc giảm tỷ lệ biến chứng nặng và tử vong gây ra do bệnh cúm. Vắc xin cúm rất quan trọng với trẻ em từ 6 tháng tuổi, vậy người lớn có nên tiêm vắc xin cúm không? Khi nào nên tiêm? Vắc xin cúm có tác dụng trong bao lâu? Bác sĩ Hà Mạnh Cường, Quản lý Y khoa vùng miền trung tây nguyên, Hệ thống tiêm chủng VNVC sẽ giải đáp chi tiết trong bài viết này.
Bài viết được sự tư vấn chuyên môn của BS Hà Mạnh Cường, Quản lý Y khoa vùng 3 miền Trung – Tây Nguyên, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC.
CÓ! Trung tâm Phòng và kiểm soát bệnh tật của Mỹ (CDC) khuyến cáo người lớn là đối tượng rất cần tiêm phòng vắc xin cúm mỗi năm, đặc biệt là nhóm cơ nguy cơ cao dễ mắc bệnh nặng, dễ gặp biến chứng nguy hiểm với khả năng tử vong cao như người lớn, người cao tuổi, phụ nữ mang thai, người có các bệnh lý nền (bệnh mạn tính) như tim mạch, cao huyết áp, phổi tắc nghẽn mãn tính, thận mãn tính…
Virus cúm mùa có tính chất lây lan rất nhanh, ước tính một người lớn có nguy cơ mắc cúm 4-6 lần/ năm và có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng trong như viêm phổi, viêm não, suy hô hấp, viêm cơ tim…
Trong lịch sử, cúm mùa từng gây đại dịch kinh hoàng cướp đi sinh mạng của 500.000 – 700.000 ngàn người dân Hoa Kỳ vào năm 1918, trong đó khoảng 200.000 ngàn người tử vong chỉ trong tháng 10 năm 1918 – ước tính khoảng 30-40 triệu người tử vong trên toàn thế giới. Năm 1957, đại dịch cúm H2N2 cũng khiến 70.000 người tại Hoa Kỳ và khoảng 1-2 triệu người trên toàn thế giới tử vong. (1)
Đại dịch cúm năm 1968 do chủng virus cúm H3N2 đã khiến 34.000 người tại Hoa Kỳ và khoảng 1 triệu người tử vong trên toàn thế giới. Tạp chí y khoa hàng đầu thế giới – The Lancet xếp hạng Việt Nam là quốc gia có tỷ lệ mắc cúm cao gấp 5 lần so với trung bình của thế giới, ước tính khoảng 3.700/100.000 dân.
Virus cúm mùa là loại virus “tinh ranh” bởi chúng biến hoá liên tục, thay đổi thành phần kháng nguyên mỗi năm nên vắc xin cúm năm trước sẽ không còn hiệu quả trong việc phòng ngừa các chủng virus cúm lưu hành trong năm nay.
Theo các nhà nghiên cứu và sản xuất vắc xin cúm, tại khắp nơi trên thế giới, các nhà khoa học đặt nhiều trung tâm giám sát cúm để theo dõi các chủng phổ biến nhất của mỗi năm, từ đó thu thập dữ liệu và xác định các chủng mới và đang lưu hành. Khi thông tin đã được thu thập, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) sẽ chọn những chủng có khả năng lưu hành cao nhất trong mùa cúm tiếp theo để phát triển một loại vắc xin phòng cúm mới. Chính vì vậy, vắc xin cúm cần phải được tiêm nhắc lại mỗi năm một lần. (2)
Hiện nay, Việt Nam đang lưu hành 2 loại vắc xin phòng bệnh cúm, đây đều là vắc xin thế hệ mới phòng 4 chủng virus cúm gồm: 2 chủng cúm A (H1N1, H3N2) và 2 chủng cúm B (Yamagata, Victoria). Các chứng minh cho thấy, tiêm vắc xin cúm đều đặn mỗi năm mang lại những lợi ích to lớn như:
Với hiệu quả ngăn ngừa và bảo vệ trước bệnh cúm lên đến 90% (nếu chủng cúm đang lưu hành trùng khớp với chủng cúm đã được cập nhật trong vắc xin). Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ ước tính từ năm 2022 – 2023, vắc xin cúm đã giúp ngăn chặn 6 triệu trường hợp mắc cúm, 2.9 triệu lượt khám bệnh, 65.000 trường hợp nhập viện điều trị và 3.7000 trường hợp tử vong liên quan đến cúm mùa.
Các nghiên cứu cho thấy, tiêm vắc xin cúm đầy đủ có khả năng giảm 12% nguy cơ cơn đột quỵ, giảm 35% nguy cơ đau tim, giảm 79% nguy cơ nhập viện do cúm ở bệnh nhân tiểu đường, giảm 40% nguy cơ phát triển bệnh Alzheimer trong 4 năm tiếp sau khi tiêm vắc xin cúm thường gặp ở người lớn tuổi.
Đặc biệt, tiêm vắc xin cúm đầy đủ và đúng lịch còn giúp giảm bộc phát các đợt hô hấp cấp mạn tính ở người lớn tuổi lên đến 98%, giúp giảm thời gian nằm viện, tỷ lệ mắc biến chứng nghiêm trọng và tử vong do cúm.
Hệ miễn dịch của mẹ trong giai đoạn mang thai thường rất kém nên dễ mắc bệnh, nếu mắc bệnh thai nhi có thể sẽ gánh chịu ảnh hưởng nặng nề. Phụ nữ mang thai cần tiêm vắc xin cúm từ tam cá nguyệt thứ 2 trở đi để kích thích cơ thể sản sinh kháng thể đặc hiệu chống lại các chủng virus cúm hiện hành và bảo vệ trẻ sơ sinh trong 6 tháng đầu đời khi chưa đến tuổi tiêm vắc xin cúm.
Phụ nữ có kế hoạch mang thai nên chủ động tiêm vắc xin cúm để cơ thể có đủ thời gian sản sinh lượng kháng thể cần thiết bảo vệ kép cho cả mẹ và thai nhi.
Trung tâm Phòng và kiểm soát bệnh tật của Mỹ (CDC) khuyến cáo ngoài trẻ em thì người lớn rất cần tiêm phòng vắc xin cúm mỗi năm, đặc biệt là nhóm cơ nguy cơ cao mắc bệnh nặng, dễ gặp biến chứng nguy hiểm với khả năng tử vong cao như người lớn trên 65 tuổi, người có bệnh nền mạn tính như bệnh tim hoặc phổi mãn tính, hen suyễn, tiểu đường, bệnh thận, người bị suy giảm hệ miễn dịch, phụ nữ có thai và cả nhân viên y tế, người nhà bệnh nhân (thường xuyên phải tiếp xúc với những đối tượng trên sẽ có nguy cơ bị lây nhiễm chéo). (3)
Hãy thông báo rõ tình trạng sức khỏe, tiền sử bệnh lý của mình cho bác sĩ khám sàng lọc trước khi tiêm vắc xin cúm. Dựa vào tình hình sức khỏe, bác sĩ tại bệnh viện sẽ khám và tư vấn chỉ định tiếp tục tiêm chủng hay hoãn tiêm chủng. Những nhóm đối tượng sau cần lưu ý:
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết vắc xin phòng bệnh cúm có hiệu lực bảo vệ vượt trội lên đến 90% và giúp giảm thiểu 70-80% trường hợp tử vong do cúm mùa gây ra. Tuy nhiên, hiệu lực bảo vệ của vắc xin cúm giao động trong khoảng 6 – 12 tháng bởi virus cúm biến đổi khó lường và liên tục thay đổi cấu trúc kháng nguyên theo chu kỳ năm. Chính vì vậy, các trung tâm giám sát trên thế giới luôn phải theo dõi và thu thập dữ liệu nhằm xác định chính xác chủng virus cúm mới đang phát triển mỗi năm.
Sau đó, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) sẽ chịu trách nhiệm chọn lựa 3 chủng có khả năng lưu hành mạnh mẽ nhất vào mùa cúm tiếp theo để tiến hành điều chế loại vắc xin mới. Đó là lí do cần phải tiêm vắc xin cúm nhắc lại mỗi năm một lần để đảm bảo sự tương đồng giữa chủng virus cúm được dùng để sản xuất vắc xin với chủng virus cúm đang lưu hành. (4)
Vắc xin cúm là loại vắc xin được khuyến cáo tiêm nhắc mỗi năm, tốt nhất nên tiêm trước khi mùa cúm xảy ra. Việt Nam là quốc gia nằm trong vùng nhiệt đới nên virus cúm có thể xuất hiện quanh năm (bao gồm cả chủng virus cúm Nam bán cầu và chủng cúm Bắc bán cầu). Đặc biệt, các chuyên gia dịch tễ học cho biết, cao điểm dịch bệnh cúm mùa ở nước ta thường vào tháng 3 – 4 và 9 – 10 hàng năm, gia tăng mạnh mẽ hơn vào mùa Đông – Xuân.
Do đó, thời điểm thích hợp để tiêm vắc xin cúm là khoảng 2 tuần đến 1 tháng trước khi vào mùa cao điểm để cơ thể đáp ứng miễn dịch tốt nhất. Tuy nhiên, thời điểm tiêm tốt nhất vẫn là khi nào tiếp cận được vắc xin là chúng ta nên tiêm chủng ngay bởi nếu chúng ta trì hoãn có thể chúng ra đã bỏ rơi cơ hội để cho cơ thể sống khỏe mạnh.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Tóm lại, thắc mắc người lớn có nên tiêm vắc xin cúm không đã được giải đáp! Tiêm vắc xin cúm đầy đủ và đúng lịch là cần thiết để bảo vệ sức khỏe mỗi người, đặc biệt là trẻ em, người lớn, người có bệnh nền. Tiêm vắc xin đầy đủ giúp bảo vệ chính bản thân khỏi bệnh cúm, bảo vệ gia đình và những người yếu thế xung quanh đồng thời nâng cao miễn dịch cộng đồng, góp phần vào việc xây dựng và phát triển nguồn nhân lực mọi quốc gia.
