Nên tiêm phế cầu hay 6in1 trước? Tiêm cùng lúc có được không?

Phế cầu và 6 trong 1 (6in1) là hai loại vắc xin quan trọng trẻ cần tiêm sớm ngay giai đoạn sơ sinh. Chuyên gia khuyến cáo, nếu trẻ có sức khỏe ổn định, nên tiêm vắc xin phế cầu và 6in1 từ lúc trẻ được 2 tháng tuổi hoặc có thể tiêm sớm hơn từ  6 tuần tuổi theo thông tin kê toa của nhà sản xuất, để trẻ được bảo vệ sớm khỏi các bệnh nguy hiểm đầu đời. Vậy, nên tiêm phế cầu hay 6in1 trước? Tiêm phế cầu và 6in1 cùng lúc có được không? Lịch tiêm của mỗi loại vắc xin như thế nào?

Bài viết dưới đây, BS Nguyễn Công Luận – Quản lý Y khoa khu vực 2 Đông Nam Bộ, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC sẽ giải đáp chi tiết thắc mắc cho quý phụ huynh.

Vắc xin phế cầu phòng ngừa bệnh gì?

Vắc xin phế cầu là một chế phẩm sinh học chứa các thành phần kháng nguyên của vi khuẩn phế cầu đã bị bất hoạt không còn khả năng gây bệnh. Vắc xin phế cầu kích thích hệ miễn dịch tạo ra kháng thể đặc hiệu chống lại các thành phần kháng nguyên của vi khuẩn phế cầu Streptococcus pneumoniae, phòng các bệnh như viêm phổi, viêm màng não, nhiễm trùng huyết, viêm tai giữa, viêm xoang, viêm tủy xương… do phế cầu khuẩn. Trong đó:

• Viêm phổi thường là tình trạng nhiễm trùng nguyên phát do phế cầu khuẩn gây ra, cũng là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi trên toàn thế giới và phế cầu khuẩn là nguyên nhân vi khuẩn phổ biến nhất gây ra tình trạng viêm phổi trong cộng đồng, thường khởi phát đột ngột với cảm giác ớn lạnh và sốt cao, sau đó là ho có đờm và đau màng phổi, đau ngực, khó thở.
• Nhiễm khuẩn huyết là tình trạng nhiễm trùng thứ cấp do vi khuẩn phế cầu gây ra.. Khoảng 20% bệnh nhi tử vong do nhiễm khuẩn huyết gây ra bởi phế cầu khuẩn. Ngoài ra, nhiễm khuẩn huyết là nguyên nhân “châm ngòi” cho các tình trạng nhiễm trùng xâm lấn khác, bởi thông qua đường máu, vi khuẩn phế cầu có thể lây lan đến các cơ quan khác như màng não, phúc mạc, xương, khớp hoặc phổi với nguy cơ tử vong rất cao.
• Viêm màng não là tình trạng nhiễm trùng màng não bao quanh não và tủy sống do phế cầu khuẩn gây ra với các triệu chứng như sốt cao, nhức đầu, cứng cổ và đôi khi hôn mê. Tỷ lệ tử vong do viêm màng não phế cầu rất cao và nguy cơ tàn tật vĩnh viễn cao hơn so với các loại viêm màng não do vi khuẩn khác. Thống kê cho thấy, có khoảng 9% nhũ nhi và trẻ nhỏ tử vong vì viêm màng não do phế cầu khuẩn.
• Viêm tai giữa cũng có thể là một tình trạng bệnh lý nhiễm trùng do phế cầu gây ra, đặc biệt phổ biến ở trẻ nhỏ, với các triệu chứng đau tai, giảm thính lực, nóng rát tai, buồn nôn và nôn nôn mửa.
• Viêm tủy xương, nhiễm trùng xương do phế cầu khuẩn gây đau xương, làm giảm khả năng vận động và sốt.
• Viêm khớp nhiễm khuẩn do vi khuẩn phế cầu gây ra khi vi khuẩn xâm lấn và tấn công đến các khớp, gây đau, sưng và giảm khả năng vận động của khớp.
• Viêm xoang do phế cầu là tình trạng vi khuẩn phế cầu gây nhiễm trùng không xâm lấn ở vùng xoang, gây ra các triệu chứng như đau mặt, nghẹt mũi, nhầy mũi màu vàng xanh và đau nhức đầu.

Ngoài ra, nhiều nghiên cứu về khả năng phòng bệnh của vacxin phế cầu và cho thấy rằng, vacxin phế cầu không chỉ mang lại hiệu quả cao trong việc ngăn ngừa các bệnh do vi khuẩn phế cầu gây ra, mà còn có khả năng tạo ra miễn dịch chéo không đặc hiệu đối với các bệnh khác như Covid-19, cúm, ho gà…

Vắc xin 6in1 phòng bệnh gì?

Vắc xin 6in1 là vắc xin phối hợp, cung cấp khả năng phòng ngừa 06 bệnh truyền nhiễm nguy hiểm chỉ trong một mũi tiêm bao gồm bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, viêm gan B và các bệnh do vi khuẩn Haemophilus influenzae týp B (Hib) gây ra, cụ thể:

• Bệnh bạch hầu là tình trạng nhiễm khuẩn cấp tính có giả mạc ở tuyến hạnh nhân, hầu họng, thanh quản và mũi. Bệnh có thể xuất hiện ở da và các màng niêm mạc khác như kết mạc mắt hoặc bộ phận sinh dục. Nguyên nhân gây bệnh bệnh là do ngoại độc tố của vi khuẩn bạch hầu Corynebacterium diphtheriae gây ra. Triệu chứng đặc trưng của bạch hầu bao gồm họng đỏ, nuốt đau, da xanh xao, mệt mỏi, nổi hạch dưới hàm, gây sưng đau vùng cổ, giả mạc thường có màu trắng ngà hoặc xám và dính chặt vào tổ chức viêm, nếu bóc ra sẽ chảy máu. Bạch hầu có thể dẫn đến tắc nghẽn đường hô hấp, viêm cơ tim, viêm đa dây thần kinh, suy tim, hôn mê, liệt cơ hô hấp và tử vong với tỷ lệ 5 – 10%. (1)
• Ho gà là bệnh lý truyền nhiễm cấp tính có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi, do vi khuẩn Bordetella pertussis gây ra. Ban đầu, bệnh có thể không sốt hoặc chỉ sốt nhẹ, kèm theo viêm long đường hô hấp trên, mệt mỏi, chán ăn và ho. Sau một đến hai tuần, ho trở nên kịch phát, kéo dài từ một đến hai tháng hoặc lâu hơn, với các cơn ho rũ rượi liên tục cùng tiếng thở rít giống như tiếng gà gáy. Ho gà có thể gây biến chứng như viêm phổi và trong trường hợp nặng không được điều trị kịp thời có thể tử vong. Hầu hết các trường hợp tử vong do ho gà xảy ra ở trẻ nhỏ hơn 2 tháng tuổi.
• Uốn ván do độc tố của vi khuẩn Clostridium tetani gây ra, là bệnh truyền nhiễm cấp tính mà trẻ có thể đối mặt ngay từ khi chào đời thông qua các vết cắt rốn không được khử trùng đúng cách và mẹ bầu không tiêm ngừa vắc xin uốn ván trong thời kỳ mang thai. Uốn ván đặc trưng bởi các triệu chứng như đau và co cứng cơ (đặc biệt là cơ cổ, hàm và bụng), khó nuốt, sốt, co giật và co thắt. Nếu trẻ mắc uốn ván sơ sinh, sẽ có biểu hiện bỏ bú, khít hàm và co cứng toàn thân. Bệnh có thể dẫn đến biến chứng gãy xương, khó thở và tử vong. Trong đó, uốn ván sơ sinh có tỷ lệ tử vong cao, khoảng 90%.
• Bại liệt do virus Polio gây ra, là bệnh truyền nhiễm cấp tính nghiêm trọng có thể gây ra nhiều thể bệnh khác nhau. Thể liệt mềm cấp điển hình biểu hiện thông qua triệu chứng đau họng, sốt, buồn nôn, tiêu chảy, đau đầu và đau cơ, liệt không đối xứng, liệt hành tủy, suy hô hấp và tử vong. Thể liệt là dạng hiếm gặp nhưng nguy hiểm nhất, với tỷ lệ tử vong nếu mắc phải ở trẻ em là 2 – 5% và 15 – 30% ở người lớn. Bệnh còn có thể diễn biến ở thể viêm màng não vô khuẩn với triệu chứng sốt, đau đầu và cứng gáy hoặc thể nhẹ với triệu chứng sốt, khó ngủ và buồn nôn. Dạng liệt thường gặp nhất là thể ẩn không có triệu chứng. (2)
• Viêm gan B là bệnh do virus viêm gan B thuộc họ Hepadnavirus gây nên, lây truyền qua máu và dịch tiết của cơ thể bị nhiễm virus. Triệu chứng của bệnh gồm sốt nhẹ, chán ăn, đầy bụng, rối loạn tiêu hóa, vàng da và mắt. Viêm gan B có thể dẫn đến nguy cơ viêm gan mạn tính, xơ gan và ung thư gan. Viêm gan B là bệnh lý sở hữu tốc độ lây lan cực kỳ khủng khiếp, gấp 50 – 100 lần so với tốc độ lây lan của căn bệnh thế kỷ HIV.
• Vi khuẩn Haemophilus Influenzae type b (Hib) là tác nhân gây ra tình trạng viêm màng não mủ, viêm phổi và nhiều bệnh lý nguy hiểm khác. Đối với bệnh viêm màng não mủ, bệnh nhân thường sốt cao đột ngột, đau đầu dữ dội, buồn nôn, nôn vọt, tăng kích thích, cổ cứng, co giật, li bì, lơ mơ, hôn mê, liệt thần kinh khu trú, giảm trương lực cơ, có thể sốc nhiễm khuẩn. Đối với bệnh viêm phổi do vi khuẩn Hib gây ra, bệnh thường khởi phát với tình trạng viêm long đường hô hấp trên, sốt nhẹ, sổ mũi, nôn, đau bụng, chướng bụng, tiêu chảy, ho khan/ho có đờm hoặc có thể không ho ở trẻ nhỏ, thở nhanh, khó thở, co kéo cơ bụng và cơ liên sườn, đau ngực. Nếu không phát hiện sớm và điều trị kịp thời, có thể biến chứng nhiễm trùng huyết, phù não, tràn dịch dưới màng cứng, phù phổi cấp, tràn mủ/tràn khí màng phổi, viêm màng ngoài tim, suy hô hấp, tử vong. Nếu may mắn sống sót, bệnh vẫn có thể để lại nhiều di chứng suốt đời như chậm phát triển tinh thần, vận động, ngôn ngữ, điếc, động kinh, tăng trương lực cơ… (3)

Nên tiêm phế cầu hay 6in1 trước?

Không có quy định hay khuyến cáo về việc nên tiêm phế cầu hay 6in1 trước. Chuyên gia khuyến cáo, cả hai loại vắc xin này đều đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe trẻ nhỏ khỏi các bệnh nguy hiểm, cần tiêm càng sớm càng tốt ngay khi vừa đủ độ tuổi tiêm ngừa.

Vì thế, có thể tiêm vắc xin 6in1 và phế cầu cùng lúc, việc tiêm kết hợp hai loại vacxin này không làm tăng nguy cơ phản ứng phụ nghiêm trọng. Theo Dịch vụ Y tế Quốc gia chính phủ Anh (National Health Service – NHS), vaccine 6in1 hoàn toàn có thể tiêm cùng lúc với các loại vacxin khác như vắc xin ngừa bệnh tiêu chảy do rotavirus, vắc xin các bệnh do phế cầu khuẩn, vắc xin ngừa các bệnh do não mô cầu khuẩn nhóm B… mà không gây ra bất cứ tương tác bất lợi nào cho sức khỏe người tiêm.

Có nên tiêm 6in1 và phế cầu cùng lúc không?

Chuyên gia khuyến cáo, nên tiêm cùng lúc hai loại vắc xin này trong cùng một buổi tiêm chủng, không cần thiết phải giữ khoảng cách tiêm chủng giữa hai loại vắc xin này để đảm bảo trẻ được tiêm chủng đúng lịch theo khuyến cáo của nhà sản xuất, giúp trẻ hình thành khả năng bảo vệ sớm khỏi nhiều bệnh nguy hiểm.

Vắc xin 6in1 và phế cầu được chỉ định có thể tiêm sớm cho trẻ sớm từ lúc 6 tuần tuổi với lịch tiêm 3 mũi cơ bản vào lúc 2 – 3 – 4 tháng tuổi. Vì thế để tiết kiệm thời gian, chi phí và công sức di chuyển đến cơ sở tiêm chủng nhiều lần, giảm thiểu sự lo lắng của trẻ khi phải chích ngừa trong nhiều ngày khác nhau, phụ huynh có thể cho trẻ tiêm 6in1 và phế cầu cùng lúc.

Phế cầu và 6in1 tiêm cách nhau bao lâu?

Việc tiêm vắc xin phế cầu và 6in1 không cần phải tuân theo một khoảng cách thời gian cụ thể và có thể tiêm trong cùng một buổi tiêm chủng. Theo các chuyên gia, không có quy định về khoảng cách giữa hai loại vacxin này, phụ huynh hoàn toàn có thể yên tâm khi cho trẻ tiêm cả vaccine 6in1 và vaccine phế cầu trong cùng một buổi tiêm chủng để tăng cường hiệu quả bảo vệ sức khỏe và phòng ngừa bệnh từ sớm cho trẻ.

Có nên tiêm 6in1 và phế cầu cùng lúc không? Tiêm cùng lúc 6in1 và phế cầu cũng giúp tối thiểu hóa số lần trẻ phải đến cơ sở y tế để tiêm chủng, điều này có lợi cho việc không làm gián đoạn sinh hoạt và giảm căng thẳng cho cả phụ huynh và trẻ.

Tuy nhiên, chỉ định tiêm chủng vắc xin còn phụ thuộc vào quyết định của bác sĩ sau khi khám sàng lọc, đánh giá tình trạng sức khỏe, tiền sử bệnh lý và dị ứng của trẻ. Chỉ khi trẻ đạt đầy đủ các điều kiện về sức khỏe, không quá mẫn với bất kỳ thành phần nào của vắc xin, trẻ mới có thể được chỉ định tiêm phế cầu và 6in1 cùng lúc.

Chính vì thế, để đảm bảo an toàn và hiệu quả tiêm chủng, phụ huynh có thể tham vấn ý kiến từ các bác sĩ chuyên khoa nhi và bác sĩ tiêm chủng để lập ra kế hoạch tiêm chủng vắc xin tối ưu dành cho trẻ.

Hướng dẫn lịch tiêm phế cầu và 6in1 phù hợp

1. Lịch tiêm vắc xin phế cầu

2. Lịch tiêm vắc xin 6in1

Có thể lập ra kế hoạch tiêm chủng vắc xin phế cầu và 6in1 cho trẻ như sau:

Lưu ý khi tiêm 6in1 và phế cầu

Khi tiêm 6in1 và phế cầu hoặc bất cứ loại vắc xin nào cho trẻ, phụ huynh cần lưu ý:

1. Trước khi tiêm

Đa số trẻ và thậm chí là nhiều người lớn lo lắng, căng thẳng khi đi tiêm chủng và có xu hướng không hợp tác trong quá trình tiêm. Vì thế, phụ huynh cần chuẩn bị tâm lý cho trẻ trước khi tiêm chủng, nên giải thích nhẹ nhàng cho trẻ hiểu về lý do trẻ phải tiêm ngừa, tầm quan trọng của việc tiêm ngừa và viễn cảnh tương lai khi trẻ không tiêm ngừa để xoa dịu sự lo lắng của trẻ, giúp trẻ hợp tác tiêm chủng hơn.

Phụ huynh cần chuẩn bị đầy đủ các thông tin, giấy tờ phản ánh tình trạng sức khỏe và lịch sử tiêm chủng của trẻ như: kết quả xét nghiệm, khám bệnh, sổ/phiếu tiêm chủng, tình trạng sức khỏe gần đây của trẻ… và chủ động cung cấp cho bác sĩ trong quá trình khám sàng lọc trước tiêm để bác sĩ đánh giá chính xác về điều kiện tiêm chủng của trẻ và chỉ định chủng ngừa phù hợp.

2. Tại phòng tiêm

Trước khi tiến hành tiêm, phụ huynh nên yêu cầu nhân viên y tế cung cấp đầy đủ thông tin chi tiết về loại vắc xin phế cầu mà trẻ sẽ được tiêm, bao gồm tên vắc xin, tác dụng phòng bệnh, nhà sản xuất, nước sản xuất, ngày sản xuất, hạn sử dụng, tính toàn vẹn của vắc xin cũng như liều dùng, đường dùng, các phản ứng phụ có thể xảy ra sau khi tiêm vắc xin.

Trong quá trình tiêm, phụ huynh cần giữ bình tĩnh và phối hợp với các nhân viên y tế để giữ trẻ ở vị trí đúng và thoải mái nhất. Điều này giúp quá trình tiêm chủng diễn ra thuận lợi, nhanh chóng và hiệu quả.

3. Sau khi tiêm

Trẻ cần được theo dõi tại cơ sở tiêm chủng trong vòng 30 phút sau tiêm để phát hiện và xử lý kịp thời các phản ứng bất thường có thể xảy ra. Trước khi ra về, phụ huynh cần yêu cầu nhân viên y tế hướng dẫn về cách theo dõi sau khi tiêm tại nhà và cách xử trí khi gặp các tình trạng phản ứng bất lợi.

Khi trở về nhà, phụ huynh tiếp tục theo dõi tình trạng sức khỏe của trẻ trong ít nhất 48 giờ tiếp theo. Nếu phát hiện trẻ có các triệu chứng bất thường, nghi ngờ dấu hiệu phản ứng dị ứng nghiêm trọng như sốt cao trên 39°C, co giật, lờ đờ, mệt lả, gọi không có phản ứng, tím tái, khó thở hoặc thở rút lõm lồng ngực… , phụ huynh cần đưa trẻ đến bệnh viện hoặc cơ sở y tế gần nhất ngay lập tức để được các bác sĩ thăm khám, chẩn đoán và xử trí kịp thời.

Ngoài ra, phụ huynh cần đảm bảo xây dựng và duy trì cho trẻ chế độ dinh dưỡng, sinh hoạt và nghỉ ngơi khoa học. Khuyến khích trẻ uống nhiều nước hoặc bú mẹ nhiều hơn bình thường và chia nhỏ thành nhiều cữ trong ngày. Đồng thời, cung cấp cho trẻ chế độ dinh dưỡng lành mạnh, tập trung vào các thực phẩm tăng cường miễn dịch, cải thiện đề kháng tốt như rau củ quả tươi, sạch, cá, các loại hạt, ngũ cốc… để giúp trẻ hồi phục nhanh chóng sau tiêm chủng.

Trong quá trình chăm sóc trẻ sau tiêm, phụ huynh cần tránh chạm vào hay nặn máu vết tiêm; tuyệt đối không bôi, đắp bất cứ chất gì lên vị trí tiêm và các vùng da xung quanh, tránh gây nhiễm trùng; ưu tiên cho trẻ mặc trang phục thoáng mát, rộng rãi, thoải mái, thấm hút mồ hôi tốt để cân bằng thân nhiệt, cải thiện tình trạng sốt…

Tóm lại, không có quy định về việc nên tiêm phế cầu hay 6in1 trước, có thể tiêm cùng lúc hai loại vắc xin này trong cùng một buổi tiêm chủng, không cần khoảng cách giữa hai loại vắc xin này gây trì hoãn lịch tiêm của trẻ, giúp trẻ được phòng ngừa sớm cùng lúc các bệnh do phế cầu, bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm gan B, bại liệt và các bệnh do vi khuẩn Hib. Tuy nhiên, trước khi tiêm cần tham khảo ý kiến của các bác sĩ chuyên khoa và các bác sĩ tiêm chủng để được chỉ định tiêm chủng phù hợp.