Có nên tiêm vắc xin zona thần kinh không? Lý do cần chích ngừa

Zona thần kinh là bệnh hậu bệnh thủy đậu, do virus thủy đậu tái hoạt động sau khi khỏi bệnh gây ra. Zona không chỉ gây đau đớn về thể xác mà còn có thể biến chứng mù lòa, điếc, liệt mặt, viêm não, viêm màng não, viêm phổi, rối loạn vận động, đột quỵ, đặc biệt là biến chứng đau thần kinh sau zona với các cơn đau khủng khiếp kéo dài nhiều năm tháng, thậm chí suốt đời. “Có nên tiêm vắc xin zona thần kinh không?, Vì sao nên tiêm vắc xin phòng zona thần kinh?” là một trong những câu hỏi khiến nhiều người thắc mắc khi tìm kiếm giải pháp ngăn ngừa căn bệnh này. Chuyên gia của Hệ thống tiêm chủng VNVC sẽ giải đáp chi tiết trong bài viết này.

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS Huỳnh Trần An Khương – Quản lý Y khoa vùng 2 Hồ Chí MInh, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC.

Có nên tiêm vắc xin zona thần kinh không?

Chuyên gia cho biết tiêm vắc xin zona thần kinh là biện pháp quan trọng được khuyến khích để giảm nguy cơ mắc bệnh, đặc biệt ở những đối tượng có nguy cơ cao như:

• Người lớn từ 50 tuổi trở lên
• Người có bệnh nền mạn tính như đái tháo đường, bệnh lý tim mạch, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), bệnh lý cơ xương khớp…
• Người lớn từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ cao bị zona (người suy giảm miễn dịch, ức chế miễn dịch hoặc có khả năng ức chế miễn dịch do mắc bệnh hoặc đang sử dụng liệu pháp điều trị…)

Việc tiêm vắc xin zona thần kinh đầy đủ, đúng lịch theo khuyến cáo của nhà sản xuất sẽ mang lại những lợi ích:

1. Giảm nguy cơ mắc bệnh

Vắc xin zona thần kinh được nghiên cứu và sản xuất nhằm mục đích giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh zona thần kinh và các biến chứng liên quan. Hiện nay, có hai loại vắc xin phòng bệnh zona thần kinh là vắc xin Zostavax do hãng dược MSD (Mỹ) sản xuất giúp giảm nguy cơ mắc bệnh zona 51%. Trong khi đó, vắc xin Shingrix phòng bệnh zona thần kinh do hãng dược phẩm GSK sản xuất có hiệu quả phòng bệnh vượt trội hơn lên đến 97%, giảm biến chứng đau thần kinh sau zona và các biến chứng nguy hiểm khác với hiệu quả cao lên đến hơn 90%. (1)

2. Giảm cơn đau cấp và mạn tính

Vắc xin phòng zona thần kinh còn mang lại lợi ích quan trọng trong việc giảm cơn đau cấp và mạn tính do bệnh gây ra. Đau thần kinh sau zona xảy ra khi virus Varicella Zoster tái hoạt và tấn công vào các dây thần kinh cảm giác, gây tổn thương nghiêm trọng đến đầu mút thần kinh. Quá trình này dẫn đến viêm, xơ hóa và thoái hóa ở các dây thần kinh, làm gián đoạn quá trình truyền tải tín hiệu cảm giác từ da lên não. Kết quả là thông tin cảm giác bị sai lệch và nhiễu loạn, khiến người bệnh phải chịu những cơn đau thần kinh dai dẳng và khó chịu.

Đặc biệt, có khoảng 5 – 30% người bệnh sẽ gặp biến chứng đau dây thần kinh sau zona kéo dài nhiều tháng hoặc nhiều năm, thậm chí cơn đau kéo dài dai dẳng đến suốt cuộc đời. Các cơn đau khủng khiếp này được những người từng mắc zona thần kinh mô tả nặng nề như bị dao đâm, bỏng nước sôi, thậm chí mức độ đau của zona thần kinh còn được mô tả nặng nề hơn cơn đau chuyển dạ của phụ nữ trong quá trình sinh nở.

Do đó, việc tiêm vắc xin zona thần kinh đầy đủ, đúng lịch theo khuyến cáo của nhà sản xuất sẽ giúp hệ miễn dịch nhận diện và ngăn chặn virus từ sớm, giảm nguy cơ phát triển bệnh và làm giảm cường độ, tần suất các cơn đau.

3. Ngăn ngừa tái phát

Chuyên gia cho biết, người từng mắc zona thần kinh vẫn có khả năng bị tái lại nhiều lần. Thực tế một người có thể bị tái phát lần 2, lần 3 với tỷ lệ bị tái phát zona thần kinh khoảng 5% (thậm chí tới 30% ở người có bệnh lý nền mạn tính như đái tháo đường, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu… và người suy giảm miễn dịch).

Tháng 01/2019, nhóm Y khoa Hàn Quốc thực hiện nghiên cứu khoa học “Tỷ lệ tái phát của Zona thần kinh và các yếu tố nguy cơ”, kết quả cho thấy tỷ lệ mắc zona thần kinh tại Hàn Quốc là 5,1 trên 1.000 người/năm và tỷ lệ tái phát zona thần kinh là 12 trên 1.000 dân/năm sau thời điểm mắc bệnh lần đầu. Một nghiên cứu khác vào tại Hoa Kỳ (tháng 5/2020), tỷ lệ tái phát zona thần kinh là 10,96 trên 1.000 dân/năm với nguy cơ tái phát sau 10 năm kể từ thời điểm mắc bệnh lần đầu là 10,26%.

Chính vì vậy, chuyên gia khuyến cáo ngay cả khi bản thân đã nhiễm zona và khỏi bệnh, chủ động tiêm loại vắc xin này cũng giúp ngăn chặn nguy cơ tái phát bệnh trở lại, đồng thời giảm được nguy cơ mắc các biến chứng zona sau này.

4. Giảm nguy cơ biến chứng

Zona thần kinh không chỉ gây ra cơn đau cấp tính khó chịu mà còn có thể dẫn đến biến chứng như mù lòa, điếc, liệt mặt, viêm não, viêm màng não, viêm phổi, rối loạn vận động, đặc biệt là biến chứng đau thần kinh sau zona với các cơn đau khủng khiếp kéo dài nhiều năm tháng, thậm chí suốt đời. Việc tiêm chủng vắc xin đầy đủ và đúng lịch sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ gặp phải những biến chứng này. Vắc xin Shingrix phòng bệnh zona thần kinh do hãng dược phẩm GSK (Bỉ) sản xuất, có hiệu quả giúp giảm biến chứng đau thần kinh sau zona và các biến chứng nguy hiểm khác lên đến hơn 90%.

Đã bị zona thần kinh có cần tiêm phòng không?

Chuyên gia y tế khuyến nghị, những người đã từng mắc zona thần kinh vẫn cần tiêm vắc xin zona thần kinh sau khi khỏi bệnh. Lý giải vấn đề này, chuyên gia của Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết sau khi nhiễm virus Varicella zoster (VZV) tiên phát với biểu hiện trên lâm sàng là bệnh thủy đậu, virus khu trú ở hạch thần kinh cảm giác. Cơ thể sinh miễn dịch để bảo vệ cơ thể với vai trò quan trọng của miễn dịch qua trung gian tế bào (CMI) nên virus tồn tại mà không biểu hiện bệnh. Bệnh zona là do sự tái hoạt của virus Varicella zoster, khi hệ thống miễn dịch qua trung gian tế bào bị suy giảm.

Theo một nghiên cứu được thực hiện năm 2024, khoảng 1,2 – 9,6% số người bị zona có thể bị nhiễm zona ở vị trí khác hoặc tái phát. Bệnh có nhiều khả năng tái phát hơn ở những người có hệ miễn dịch suy yếu hoặc mắc bệnh lý nền mạn tính như đái tháo đường, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu… (2)

Do đó, tiêm vắc xin zona đầy đủ, đúng lịch ngay cả khi đã từng mắc bệnh vẫn là biện pháp quan trọng giúp giảm nguy cơ tái phát và tăng cường miễn dịch, bảo vệ cơ thể trước tác động của virus này.

Lý do quan trọng nên tiêm zona thần kinh từ sớm

Việc tiêm phòng zona thần kinh từ sớm mang lại nhiều lợi ích quan trọng, đặc biệt là trong việc phòng ngừa các biến chứng nghiêm trọng của bệnh. Zona thần kinh (còn gọi là bệnh giời leo) là bệnh lý truyền nhiễm nguy hiểm, gây ra do sự tái hoạt của virus Varicella Zoster (VZV) tiềm ẩn ở rễ thần kinh cảm giác cạnh cột sống. Bệnh gây đau đớn nghiêm trọng, nhiều biến chứng nguy hiểm đến sức khỏe, bao gồm:

• Tổn thương da: Tăng, giảm sắc tố, sẹo lồi, nhiễm khuẩn…
• Tổn thương mắt: zona ở mắt chiếm 10 – 15% các thể zona. Biến chứng về mắt có thể gặp như viêm kết mạc, giác mạc, củng mạc, thậm chí đe dọa thị lực như hoại tử võng mạc cấp tính, mù lòa vĩnh viễn, viêm dây thần kinh thị giác, hội chứng đỉnh ổ mắt, viêm hậu củng mạc, glocom thứ phát…
• Hội chứng Ramsay Hunt: Bệnh nhân liệt mặt một bên, ù tai, nghe kém hoặc mất khả năng nghe, buồn nôn, nôn, chóng mặt và giật nhãn cầu. Mắt không nhắm kín được (hở mi). Mất cảm giác vị giác một bên 2/3 trước lưỡi, mụn nước mọc ở màng nhĩ, ống tai, vành tai.
• Tổn thương thần kinh trung ương: Viêm não, viêm màng não, tai biến mạch máu não.
• Tổn thương thần kinh vận động: Liệt mặt, rối loạn đại tiểu tiện, tỉ lệ gặp 5% đặc biệt người lớn tuổi, suy giảm miễn dịch và có thể phục hồi 55%.
• Tổn thương các cơ quan khác: Viêm phổi, viêm gan, biến chứng này thường gặp nhất ở các bệnh nhân bị suy giảm miễn dịch.
• Đột quỵ: Đây cũng là 1 biến chứng cực kỳ nguy hiểm của zona và có thể gây tử vong.

Đặc biệt, đau dây thần kinh sau zona là một trong những biến chứng thường gặp và gây tác động nghiêm trọng nhất đến người bệnh. Nghiên cứu cho thấy, người trên 50 tuổi có nguy cơ đau sau zona cao gấp 15 – 25 lần so với người dưới 30 tuổi. Đau thần kinh sau zona không chỉ làm suy giảm trầm trọng chất lượng cuộc sống mà còn khiến tinh thần người bệnh luôn trong trạng thái mệt mỏi, căng thẳng, không thể sinh hoạt vận động bình thường. Nhiều người bệnh bị biến chứng đau thần kinh sau zona còn bị suy kiệt do các cơn đau kéo dài hàng chục năm, thậm chí dai dẳng suốt cả cuộc đời.

Mặt khác, người mắc zona thần kinh còn có đứng trước nguy cơ tái phát bệnh nhiều lần trong đời. Chính vì vậy, việc tiêm phòng vắc xin zona thần kinh từ sớm sẽ tạo điều kiện cho cơ thể xây dựng kháng thể mạnh mẽ hơn, tăng cường hệ miễn dịch chống lại sự tái hoạt động của virus Varicella Zoster, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh cũng như giảm thiểu mức độ nghiêm trọng nếu bệnh xảy ra.

Không tiêm zona thần kinh có sao không?

Không tiêm vắc xin phòng zona thần kinh có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh và gặp phải những biến chứng khó chịu do zona thần kinh gây ra. Zona thần kinh thường xuất hiện khi virus Varicella Zoster (cũng là virus gây bệnh thủy đậu) tái hoạt động trong cơ thể và nguy mắc bệnh tăng cao khi người bệnh có hệ miễn dịch suy yếu, đặc biệt ở người lớn tuổi, người có bệnh nền mạn tính.

Nếu không tiêm phòng, khả năng mắc zona thần kinh sẽ cao hơn và đi kèm với đó là nguy cơ đối diện với nhiều biến chứng nguy hiểm như  mù lòa, điếc, liệt mặt, viêm não, viêm màng não, viêm phổi, rối loạn vận động, đặc biệt là đau thần kinh sau zona – một tình trạng đau mạn tính gây ra cảm giác rát bỏng, nhức nhối kéo dài hàng tháng, thậm chí nhiều năm. Vì vậy, vắc xin là cách hiệu quả để phòng tránh bệnh và giảm thiểu các biến chứng không mong muốn, giúp bảo vệ sức khỏe và chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Trường hợp chỉ định và chống chỉ định tiêm vaccine zona thần kinh

1. Chỉ định

Vắc xin Zona thần kinh được khuyến cáo tiêm cho người từ 18 tuổi có yếu tố nguy cơ cao và người từ 50 tuổi chủ yếu do suy giảm khả năng miễn dịch liên quan đến tuổi tác và các yếu tố khác (bệnh lý, các thuốc/liệu pháp điều trị…). Đây là các yếu tố tạo điều kiện cho virus Varicella Zoster (VZV) tái hoạt động và gây bệnh Zona.

• Ở người từ 50 tuổi trở lên:
• Ở độ tuổi này, hệ miễn dịch bắt đầu suy giảm do quá trình lão hóa tự nhiên do tuổi tác. Cụ thể hơn, hệ miễn dịch của người lớn tuổi trải qua sự suy giảm về số lượng và chức năng của các tế bào miễn dịch quan trọng, đặc biệt là tế bào lympho T, lympho B. Điều này làm giảm khả năng kiểm soát virus Varicella Zoster (VZV) – vốn đã nằm im trong cơ thể sau khi bị thủy đậu từ đó làm tăng nguy cơ virus này tái hoạt động, gây ra bệnh Zona.
• Ngoài ra, ở người cao tuổi thường gặp các bệnh lý nền như đái tháo đường, cao huyết áp, tim mạch… và thường phải sử dụng các thuốc điều trị liên quan, đây cũng là yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh Zona.
• Hệ miễn dịch bị ảnh hưởng ở người từ 18 tuổi.
• Bệnh lý: Một số bệnh lý như HIV/AIDS, ung thư, bệnh tự miễn… có thể làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến người bệnh dễ bị nhiễm trùng, bao gồm cả sự tái hoạt động của VZV.
• Một số loại thuốc/liệu pháp điều trị gây ức chế miễn dịch chẳng hạn như corticosteroid liều cao, dài ngày hoặc các biện pháp hóa trị, xạ trị, thuốc điều hòa miễn dịch trong điều trị ung thư, ghép tạng…, từ đó gây tăng nguy cơ mắc Zona thần kinh ở nhóm người này.

2. Chống chỉ định

Vắc xin zona thần kinh chống chỉ định, tạm hoãn với các đối tượng sau:

• Người đang mắc bệnh zona: Không nên tiêm vắc xin khi đang bị zona, chỉ tiêm khi bệnh đã khỏi hoàn toàn và nhận được sự chỉ định từ bác sĩ.
• Những người đã từng có phản ứng dị ứng nghiêm trọng với vắc xin zona thần kinh trong quá khứ: Nếu đã có các phản ứng dị ứng nghiêm trọng sau khi tiêm vắc xin zona trước đó, không nên tiêm vắc xin này hoặc cần tìm đến sự thăm khám, tư vấn chuyên môn và cho lời khuyên của các chuyên gia.
• Phụ nữ đang mang thai hoặc cho con bú: CDC Hoa Kỳ không khuyến nghị tiêm vắc xin zona thần kinh cho phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú. Thay vào đó, cần thảo luận với bác sĩ hoặc chuyên gia y tế để có lời khuyên cụ thể và quyết định phù hợp.
• Người đang có các bệnh khởi phát cấp tính hoặc sốt cao, cần hoãn lịch tiêm, tiêm lại khi tình trạng sức khỏe trở nên ổn định, được sự xác nhận của bác sĩ chuyên khoa tại bệnh viện.

Khi nào nên tiêm vacxin zona thần kinh?

Chuyên gia khuyến cáo những đối tượng từ 18 tuổi có yếu tố nguy cơ cao và người từ 50 tuổi trở lên nên tiêm vắc xin zona thần kinh. Cụ thể:

• Đối với người từ 50 tuổi trở lên, hệ miễn dịch bắt đầu suy giảm do quá trình lão hóa tự nhiên do tuổi tác. Cụ thể hơn, hệ miễn dịch của người lớn tuổi trải qua sự suy giảm về số lượng và chức năng của các tế bào miễn dịch quan trọng, đặc biệt là tế bào lympho T, lympho B. Điều này làm giảm khả năng kiểm soát virus Varicella Zoster (VZV) – vốn đã nằm im trong cơ thể sau khi bị thủy đậu từ đó làm tăng nguy cơ virus này tái hoạt động, gây ra bệnh Zona. Ngoài ra, ở người cao tuổi thường gặp các bệnh lý nền như đái tháo đường, cao huyết áp, tim mạch… và thường phải sử dụng các thuốc điều trị liên quan, đây cũng là yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh Zona.
• Đối với người từ 18 tuổi có hệ miễn dịch bị ảnh hưởng do mắc một số bệnh lý làm suy yếu hệ miễn dịch như HIV/AIDS, ung thư, bệnh tự miễn hoặc sử dụng một số loại thuốc/liệu pháp điều trị gây ức chế miễn dịch chẳng hạn như corticosteroid liều cao, dài ngày hoặc các biện pháp hóa trị, xạ trị, thuốc điều hòa miễn dịch trong điều trị ung thư, ghép tạng… từ đó gây tăng nguy cơ mắc zona thần kinh ở nhóm người này.

Thời điểm lý tưởng để tiêm vắc xin là sau khi đã hồi phục hoàn toàn từ những cơn đau thần kinh nếu đã từng bị zona trước đó, giúp cơ thể phát triển kháng thể tốt hơn chống lại virus Varicella Zoster. Việc tiêm phòng có thể thực hiện ở bất kỳ thời điểm nào trong năm, nhưng nên được thực hiện theo lịch tiêm chủng được nhà sản xuất khuyến cáo để đảm bảo hiệu quả tốt nhất.

Lưu ý trước và sau khi tiêm vắc xin zona thần kinh

Để quá trình tiêm vắc xin zona thần kinh diễn ra thuận lợi và an toàn, người tiêm vắc xin cần lưu ý một số vấn đề sau:

1. Lưu ý trước tiêm

Trước khi tiến hành tiêm vắc xin, khách hàng sẽ được đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm, chuyên môn cao khám sàng lọc nhằm đánh giá tổng quan về sức khỏe cũng như chỉ định loại vắc xin phù hợp.

Tại VNVC, việc khám sàng lọc trước tiêm chủng được thực hiện theo đúng quy định nghiêm ngặt của Bộ Y Tế (Quyết định số 1575/QĐ-BYT ban hành ngày 27/3/2023), tập trung vào việc đánh giá tình trạng sức khỏe chung của cơ thể bao gồm:

• Đo thân nhiệt
• Đánh giá tri giác
• Quan sát nhịp thở, nghe phổi
• Nghe tim
• Phát hiện các bất thường khác
• Hỏi đáp, trao đổi thông tin với người được tiêm/người đưa trẻ đi tiêm
• Tiền sử bệnh lý
• Tiền sử phản ứng với vắc xin
• Tình trạng sử dụng thuốc hoặc điều trị bệnh lý ở thời điểm hiện tại hoặc trước đây.

2. Lưu ý sau tiêm

Nguyên tắc chung đối với tất cả các loại vắc xin là người được tiêm cần ở lại trung tâm tiêm chủng để theo dõi phản ứng ít nhất 30 phút và tiếp tục quan sát tình trạng sức khỏe tại nhà tối thiểu 48 giờ. Mặc dù phản ứng nghiêm trọng như sốc phản vệ rất hiếm xảy ra, nếu xuất hiện các dấu hiệu bất thường thì cần thông báo ngay cho bác sĩ hoặc nhân viên y tế càng sớm càng tốt để được kiểm tra và can thiệp kịp thời, tránh các tình huống nguy hiểm có thể xảy ra.

Nếu còn bất kỳ thắc mắc nào về vấn đề có nên tiêm vắc xin zona thần kinh không, quý Khách hàng có thể liên hệ trực tiếp với VNVC thông qua hotline 028.7102.6595 hoặc inbox qua fanpage VNVC – Trung tâm Tiêm chủng Trẻ em & Người lớn hoặc đến ngay các trung tâm tiêm chủng VNVC trên toàn quốc để được nhân viên chăm sóc Khách hàng hướng dẫn chi tiết, được bác sĩ thăm khám sàng lọc, tư vấn sức khỏe và chỉ định tiêm ngừa phù hợp. Tra cứu trung tâm tiêm chủng VNVC gần nhất tại đây.

Như vậy, bài viết trên đã giải đáp được thắc mắc có nên tiêm vắc xin zona thần kinh không. Tiêm vắc xin phòng ngừa zona thần kinh là biện pháp quan trọng giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và nguy cơ tái phát ở những người đã từng nhiễm. Vắc xin không chỉ hỗ trợ tăng cường miễn dịch mà còn giúp ngăn ngừa các biến chứng đau dây thần kinh sau zona, giúp bảo vệ sức khỏe lâu dài và nâng cao chất lượng cuộc sống.