Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm trên toàn cầu có 1,6 triệu người tử vong bởi các bệnh do phế cầu, trong đó 600.000 – 800.000 ca ở người lớn. Không chỉ đe dọa sức khỏe, tính mạng của người lớn, gánh nặng kinh tế do phế cầu gây ra là rất lớn với chi phí điều trị trung bình là khoảng 3,7 tỷ đô la mỗi năm. Dự phòng chủ động bằng vắc xin là một trong những giải pháp quan trọng để đối phó với phế cầu. Vậy, có nên tiêm phế cầu cho người lớn không?
Bài viết được tham vấn Y khoa bởi BS Nguyễn Văn Quảng – Quản lý Y khoa vùng 4 – miền Bắc, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC.
BS Nguyễn Văn Quảng – Quản lý Y khoa vùng 4 – miền Bắc, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC cho biết, “theo tổ chức Y tế Thế giới (WHO), phế cầu khuẩn là nguyên nhân của 1,6 triệu ca tử vong mỗi năm, 90% số ca tử vong trong số đó xảy ra ở các quốc gia đang phát triển và có tỷ lệ tiêm chủng thấp. Tại Việt Nam, năm 2021, tỷ lệ tử vong do phế cầu khuẩn là 18,2/100.000 dân. Trong đó nhóm người lớn tuổi là nhóm đối tượng có nguy cơ cao chuyển nặng và tử vong khi nhiễm phế cầu. Đó là lý do người lớn, nhất là người trên 65 tuổi, người có bệnh lý nền mạn tính cần tiêm vắc xin phế cầu để tăng cường đề kháng hệ hô hấp và bảo vệ bản thân, gia đình trước các hậu quả nặng nề gây ra bởi phế cầu. (1)”
Rất cần thiết tiêm vắc xin phế cầu cho người lớn. Vắc xin phế cầu là một trong các loại vắc xin quan trọng và cần thiết cho người lớn, đặc biệt là người cao tuổi trên 65, người mắc các bệnh lý nền mạn tính như tim mạch, tiểu đường, COPD, hen suyễn… Có thể nói, vắc xin phế cầu là khoản đầu tư hiệu quả cho sức khỏe người dân, là phương pháp phòng bệnh chủ động, bảo vệ lá phổi và tăng cường sức đề kháng cho hệ hô hấp.
Cụ thể, lý do cần tiêm vắc xin phế cầu ở người lớn như sau:
Được tìm thấy lần đầu tiên vào năm 1881 do nhà khoa học Louis Pasteur, đến nay, các nhà khoa học đã phân lập được hơn 100 tuýp huyết thanh của vi khuẩn phế cầu. Vi khuẩn phế cầu là kẻ thù nguy hiểm của hệ hô hấp, có khả năng gây nhiều bệnh khác nhau về mức độ nguy hiểm.
Phế cầu khuẩn có thể gây ra 2 dạng bệnh lý chính gồm:
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính, phế cầu khuẩn là nguyên nhân dẫn đến 1,6 triệu ca tử vong mỗi năm, chủ yếu là do viêm phổi, viêm màng não và nhiễm trùng huyết. 90% số ca tử vong trong số đó xảy ra ở các nước đang phát triển, có tỷ lệ tiêm chủng thấp, khả năng chẩn đoán và điều trị bệnh còn hạn chế. Tại Việt Nam, năm 2021, tỷ lệ tử vong do phế cầu khuẩn là 18,2/100.000 dân.
Theo kết quả nghiên cứu được đăng trên tạp chí khoa học ScienceDirect, tại Hoa Kỳ và Châu Âu, phế cầu khuẩn là nguyên nhân hàng đầu gây viêm phổi, viêm màng não và viêm tai giữa. Ước tính, mỗi năm tại Hoa Kỳ có đến 175.000 ca nhập viện bởi viêm phổi do phế cầu. Phế cầu khuẩn gây ra hơn 500.000 ca viêm phổi, 50.000 ca nhiễm khuẩn huyết và khoảng 3.000 ca viêm màng não.
Phế cầu khuẩn chiếm đến 35% bệnh viêm phổi người lớn trong cộng đồng và 50% bệnh viêm phổi tại bệnh viện; gây ra hơn 40.000 trường hợp tử vong hằng năm tai Hoa Kỳ trong đó tỷ lệ tử vong cao nhất ở người lớn tuổi và bệnh nhân có bệnh lý nền. Tỷ lệ tử vong do viêm phổi phế cầu là 5 – 7% (cao hơn ở nhóm người cao tuổi); 15 – 20% (có thể lên đến 60% ở người cao tuổi) đối với bệnh nhiễm trùng huyết và 30 – 40% (có thể lên đến 80% ở người cao tuổi) đối với viêm màng não do phế cầu. (2)
Tỷ lệ mắc các bệnh do phế cầu khuẩn xâm lấn cao nhất ở đối tượng trẻ em dưới 2 tuổi, người cao tuổi trên 65 và những người có bệnh lý nền. Tuy nhiên, theo dữ liệu nghiên cứu gần đây tại Hoa Kỳ cho thấy tỷ lệ mắc các bệnh do phế cầu đang giảm do tính ứng dụng rộng rãi của vắc xin phòng phế cầu.
Có nên chích ngừa phế cầu cho người lớn không? Người lớn tuổi là một trong những nhóm đối tượng nguy cơ cao dễ chuyển biến nặng khi nhiễm phế cầu. Nguyên nhân là do người cao tuổi, người có bệnh lý nền thường có hệ miễn dịch suy giảm, khả năng chống lại bệnh tật kém. Mặt khác, người cao tuổi có hệ cơ toàn thân, trong đó hệ cơ hô hấp yếu dẫn đến khả năng ho, khạc kém và việc đào thải vi khuẩn gây bệnh bị ảnh hưởng.
Khả năng dung nạp với thuốc điều trị cũng như chuyển hóa thuốc của người cao tuổi cũng kém, gây ảnh hưởng của hiệu quả điều trị bằng thuốc, dẫn đến bệnh nặng hơn, tỷ lệ tử vong cao hơn khi mắc các bệnh nguy hiểm gây ra bởi phế cầu.
Song song đó, người lớn có thói quen hút thuốc lá, nghiện rượu làm tăng nguy cơ mắc các bệnh do phế cầu, do thuốc lá làm suy yếu miễn dịch và gia tăng nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp, rượu làm suy giảm chức năng gan và hệ miễn dịch.
Đã có nhiều nghiên cứu chỉ ra, tỷ lệ mắc bệnh và tử vong do phế cầu gia tăng theo độ tuổi và tình trạng miễn dịch của bệnh nhân. Như bệnh nhân mắc bệnh tim mạn tính có nguy cơ mắc các bệnh do phế cầu khuẩn xâm lấn cao gấp 3 – 7 lần so với người khỏe mạnh, bệnh nhân tiểu đường có nguy cơ cao gấp 2 – 5 lần, bệnh phổi mạn tính có nguy cơ cao gấp 5 – 17 lần…
Mặt khác, tình trạng kháng kháng sinh của phế cầu khuẩn là vấn đề rất đáng lo ngại, có thể dẫn đến điều trị thất bại cũng như gia tăng chi phí y tế. Một nghiên cứu tại Mỹ được thực hiện năm 2004 cho thấy, phế cầu khuẩn gây ra 4 triệu ca bệnh, 22.000 ca tử vong, 445.000 ca nhập viện, 774.000 lượt khám cấp cứu, 5 triệu lượt khám ngoại trú và 4,1 triệu đơn thuốc kháng sinh ngoại trú.
Ở người lớn trên 50 tuổi, chi phí y tế điều trị trực tiếp các bệnh do phế cầu khuẩn là khoảng 3,7 tỷ đô la Mỹ và 1,8 tỷ đô la Mỹ chi phí gián tiếp. Trong đó, viêm phổi do phế cầu chỉ chiếm 22% số ca bệnh, nhưng lại chiếm đến 72% chi phí điều trị.
Tại nước ta, chi phí điều trị trung bình cho mỗi trường hợp viêm phổi cộng đồng là 15 – 23 triệu đồng, tương ứng 600 đến 1.000 đô la Mỹ. Thời gian nằm viện trung bình là 6 – 13 ngày.
Có nên tiêm vắc xin phế cầu cho người lớn không và khi nào nên tiêm? Người lớn cần tiêm vắc xin phế cầu càng sớm càng tốt. Vì phế cầu khuẩn là vi khuẩn thường trú trong vùng hầu họng của người. Bất cứ khi nào cơ thể suy giảm miễn dịch hoặc gặp một vấn đề sức khỏe nào đó, vi khuẩn sẽ nhân cơ hội tấn công và gây bệnh.
Người lớn và trẻ em cần tiêm sớm và đầy đủ các loại vắc xin phòng phế cầu để bảo vệ toàn diện khỏi hàng chục chủng phế cầu thường gặp và nguy hiểm tại nước ta. Tiêm vắc xin là biện pháp phòng bệnh chủ động, hiệu quả, giảm tỷ lệ mắc bệnh, nhập viện, ngăn các biến chứng nặng do phế cầu gây ra. Hiện nước ta có các loại vắc xin phòng bệnh do phế cầu ở người lớn sau:
Vắc xin phế cầu 13 – Prevenar 13 do Hãng dược Pfizer (Bỉ) sản xuất có khả năng phòng ngừa các bệnh lý do phế cầu khuẩn xâm lấn và không xâm lấn do 13 tuýp huyết thanh phế cầu gây ra: 1, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19A, 19F và 23F.
Có nên tiêm phế cầu cho người lớn không? Vắc xin Prevenar 13 được chỉ định cho trẻ từ 6 tuần tuổi trở lên và người lớn. Trong đó, trẻ từ 24 tháng tuổi trở lên và người lớn có lịch tiêm 1 mũi cho hiệu quả bảo vệ lâu dài mà không cần tiêm nhắc lại.
Vắc xin phế cầu 23 – Pneumovax 23 do Hãng dược MSD (Mỹ) sản xuất, có khả năng phòng các bệnh lý phế cầu o phế cầu xâm lấn (viêm phổi du khuẩn huyết, viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết) do 23 chủng (tuýp huyết thanh) phế cầu gây ra: 1, 2, 3, 4, 5, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19F, 19A, 20, 22F, 23F, 33F.
Vắc xin Pneumovax 23 được khuyến cáo sử dụng cho trẻ từ 2 tuổi trở lên, thanh thiếu niên, người lớn. Lịch tiêm 1 liều cơ bản. Lịch tiêm chủng nhắc lại cho người có nguy cơ mắc bệnh phế cầu xâm lấn (≥2 tuổi): tiêm nhắc vào 5 năm sau liều cơ bản hoặc theo chỉ định của bác sĩ.
Vắc xin phế cầu chống chỉ định cho những người có tiền sử dị ứng nặng hoặc quá mẫn với bất kỳ thành phần nào của vắc xin. Người đang bị sốt cao hay có tình trạng nhiễm trùng cấp tính cần hoãn tiêm vắc xin phế cầu cho đến khi cơ thể hồi phục.
Ngoài ra, phụ nữ nên tiêm vacxin phế cầu trước hoặc sau thai kỳ, không tiêm trong thai kỳ. Do hiện của có nhiều nghiên cứu chủng ngừa trên thai phụ. Sau khi chích ngừa, phụ nữ có thể mang thai ngay mà không cần kiêng cữ. Tiêm vacxin phế cầu trước mang thai không chỉ bảo vệ mẹ, mà còn truyền kháng thể thụ động sang cho thai nhi, giúp bé bình an trong những tháng đầu sau khi chưa đến tuổi chủng ngừa vacxin phế cầu.
Trong trường hợp phát hiện mang thai sau tiêm vắc xin,phụ nữ cũng không nên quá lo lắng vì hiện chưa có báo cáo nào cho thấy vắc xin phế cầu ảnh hưởng xấu đến thai kỳ. Khi gặp tình huống này, mẹ nên tiếp tục theo dõi thai và thăm khám thường xuyên với bác sĩ chuyên khoa.
Người lớn cần tiêm cả vắc xin phế cầu 13 và phế cầu 23.
Việc tiêm vắc xin phế cầu 23 sau khi tiêm phế cầu 13 tạo cơ hội cho cơ thể tiếp cận các tuýp huyết thanh có trong vắc xin phế cầu 13 đã tiêm trước đó. Từ đó, củng cố hiệu quả bảo vệ của vắc xin phế cầu 13, đồng thời mở rộng bảo vệ thêm các tuýp huyết thanh mới có trong phế cầu 23 mà không có trong phế cầu 13.
Mặt khác, phế cầu khuẩn hiện đã được phân lập hơn 100 tuýp gây bệnh. Mặc dù vaccine phế cầu 13 có khả năng bảo vệ cơ thể trước các tuýp huyết thanh phế cầu phổ biến nhất, tuy nhiên vaccine phế cầu 23 lại tăng khả năng bảo vệ rộng hơn, hiệu quả hơn với các tuýp gây bệnh phế cầu xâm lấn. Đặc biệt hiệu quả với những đối tượng nguy cơ mắc bệnh phế cầu xâm lấn cao như: người thuộc nhóm suy giảm miễn dịch, ghép ốc tai, dò dịch não tủy, mắc các bệnh mạn tính (gan/thận/tim/phổi), hút thuốc lá, nghiện rượu…
Trước khi tiêm vắc xin phòng phế cầu hoặc bất kỳ loại vắc xin nào, đối tượng tiêm chủng cần được bác sĩ khám sàng lọc trước tiêm. Khám sàng lọc là bước cần thiết để phát hiện bất thường cần lưu ý, dự vào đó bác sĩ khám sàng lọc sẽ chỉ định tiêm vắc xin hoặc tạm hoãn tiêm phòng.
Đối với người lớn đi tiêm chủng cần cung cấp cho bác sĩ khám sàng lọc các thông tin như vấn đề sức khỏe của bản thân như tiền sử bệnh tật, tiền sử dị ứng, các loại thuốc, liệu pháp điều trị đang sử dụng, tiền sử tiêm chủng và phản ứng của cơ thể ở những lần tiêm chủng trước cũng như các thông tin liên quan để bác sĩ lựa chọn các loại vắc xin phù hợp với tình trạng sức khỏe, nhu cầu và điều kiện của mỗi người.
Phụ nữ trong độ tuổi sinh sản cần thông báo với bác sĩ việc bản thân đang có thai hay không và dự định mang thai trong thời gian sắp tới để bác sĩ chỉ định lịch tiêm phòng phù hợp.
Giống như tất cả các loại vắc xin khác, vắc xin phòng phế cầu khi có khả năng gặp một số phản ứng sau tiêm tại chỗ hoặc toàn thân. Các phản ứng sau tiêm này thường nhẹ, không đáng lo và nhanh khỏi.
Về nguyên tắc chung với người tiêm vắc xin, sau tiêm cần ở lại cơ sở tiêm chủng ít nhất 30 phút để theo dõi các phản ứng sau tiêm. Sau đó, tiếp tục theo dõi tại nhà trong 24 – 48 giờ tiếp theo. Vắc xin phế cầu rất an toàn, do đó các phản ứng nặng rất hiếm khi xảy ra, nhưng các phản ứng phản vệ và co giật do sốt cao đôi khi vẫn có thể. Lúc này, người tiêm phòng cần được xử trí tại chỗ đúng cách và được đưa đến cơ sở y tế gần nhất càng sớm càng tốt.
Hệ thống Trung tâm tiêm chủng cho trẻ em và người lớn VNVC là địa điểm tiêm chủng an toàn, uy tín và chất lượng. VNVC có đầy đủ các loại vắc xin phòng phế cầu khuẩn cho trẻ em và người lớn như phế cầu 10 Synflorix, phế cầu 13 Prevenar 13, phế cầu 23 Pneumovax 23 tại hơn 200 trung tâm trên toàn quốc.
Tất cả các loại vắc xin lưu hành tại trung tâm đều được nhập khẩu chính hãng, số lượng lớn đủ sử dụng trong nhiều năm. Vắc xin được bảo quản trong kho lạnh chuẩn GSP theo tiêu chuẩn quốc tế và hệ thống dây chuyền bảo quản lạnh (Cold Chain), đảm bảo nhiệt độ bảo quản tiêu chuẩn 2 – 8 độ C theo yêu cầu nhà sản xuất.
Bên cạnh đảm bảo cơ sở vật chất để bảo quản vắc xin trong điều kiện tiêu chuẩn, VNVC còn có đội ngũ bác sĩ, điều dưỡng viên và nhân viên y tế giàu kinh nghiệm, giỏi chuyên môn, được đào tạo bài bản. 100% bác sĩ và điều dưỡng viên có chứng chỉ an toàn tiêm chủng. Điều dưỡng được đào tạo kỹ năng tiêm nhẹ nhàng, êm ái và thân thiện với Khách hàng, giúp Quý khách thoải mái hơn khi đi tiêm phòng, đặc biệt là với những người có nỗi sợ kim tiêm.
Khi đến VNVC, Quý khách sẽ được khám sàng lọc với bác sĩ hoàn toàn miễn phí, được hướng dẫn ở lại trung tâm trong vòng 30 phút sau tiêm. Sau khi kiểm tra tình trạng sức khỏe, nhân viên y tế sẽ dặn dò và cung cấp các tài liệu hướng dẫn theo dõi các phản ứng sau tiêm tại nhà trước khi Khách hàng ra về.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Vậy, có nên tiêm phế cầu cho người lớn không? Người lớn, đặc biệt là người trên 65 tuổi hoặc người có nguy cơ cao mắc bệnh phế cầu xâm lấn như người thuộc nhóm suy giảm miễn dịch, ghép ốc tai, dò dịch não tủy, mắc các bệnh mạn tính (gan/thận/tim/phổi), hút thuốc lá, nghiện rượu… cần tiêm vắc xin phòng phế cầu càng sớm càng tốt. Vì phế cầu khuẩn thường trú trong vùng hầu họng của mỗi người, có thể tấn công và gây bệnh nặng bất kỳ lúc nào, ngay khi có cơ hội.
