Các loại vắc xin cho trẻ sơ sinh, cần tiêm phòng những gì?

Tiêm chủng vắc xin đóng vai trò quan trọng trong ngăn ngừa bệnh tật, bảo vệ sức khỏe cho trẻ em và người lớn, đặc biệt là trẻ sơ sinh. Tiêm chủng là phương pháp dự phòng bệnh tật, bảo vệ sức khỏe và tính mạng cho trẻ sơ sinh khỏi những nguy cơ khó lường của bệnh tật. Trẻ sơ sinh cần được tiêm vắc xin đầy đủ, đúng lịch, đúng liều lượng, đúng vị trí và đúng đường tiêm; nếu tiêm thiếu mũi, trễ lịch, vắc xin sẽ không phát huy tối đa công dụng, không tạo đủ lượng kháng thể cần thiết cho cơ thể phòng bệnh.Vậy, đâu là các loại vắc xin cho trẻ sơ sinh? Cần chú ý gì trước, trong và sau khi tiêm chủng? Sau giai đoạn sơ sinh, trẻ cần tiêm những vắc xin gì?

Bài viết được tư vấn Y khoa bởi BS Nguyễn Văn Mác Toàn, Quản lý Y khoa vùng 1 Miền Trung Tây Nguyên, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC.

Tầm quan trọng của việc tiêm các loại vắc xin cho trẻ sơ sinh ngay sau khi sinh

Việc tiêm vắc xin đầy đủ và đúng lịch các loại vắc xin cho trẻ sơ sinh ngay sau khi sinh đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe, tính mạng và sự phát triển khỏe mạnh của trẻ trong tương lai.

• Trẻ em, đặc biệt là trẻ sơ sinh có hệ thống miễn dịch chưa hoàn thiện, cực kỳ non nớt và dễ bị tổn thương khi lần đầu đối mặt với môi trường bên ngoài tử cung của người mẹ.
• Sự thay đổi về môi trường sống, nhiệt độ, độ ẩm, gia tăng tiếp xúc với bụi bẩn, các tác nhân gây bệnh (virus, vi khuẩn, vi nấm, vi sinh vật…) cần có thời gian để trẻ dần tiếp xúc và làm quen, chưa đủ khả năng thích ứng ngay sau khi vừa sinh ra. Chính vì thế, tiêm chủng các mũi vắc xin quan trọng đầu đời giúp trẻ chủ động tạo miễn dịch từ sớm, bảo vệ cơ thể trẻ khỏi nguy cơ lây nhiễm, mắc bệnh, điều này đặc biệt quan trọng với những trẻ sinh non, nhẹ cân, trẻ có bệnh lý bẩm sinh, hay ốm vặt.
• Mặc dù có kháng thể được nhận thụ động từ mẹ trong quá trình mang thai thông qua nhau thai, tuy nhiên lượng kháng thể này chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn, sau đó  sẽ nhanh chóng suy giảm, khiến trẻ không còn được bảo vệ bởi kháng thể từ mẹ, dễ bị tấn công bởi các tác nhân gây bệnh ở môi trường bên ngoài.
• Trẻ sơ sinh rất dễ mắc bệnh, một khi mắc bệnh có nguy cơ rất cao bệnh diễn biến nặng, biến chứng, tử vong và di chứng kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và cơ hội phát triển toàn diện của trẻ sau này.
• Khi trẻ mắc bệnh, chi phí chi trả cho điều trị, chăm sóc y tế thường rất cao, cho dù có được điều trị kịp thời, tỷ lệ cứu sống và phục hồi thể trạng sức khỏe về trạng thái ban đầu cũng rất thấp. Trong khi đó, chi phí chi trả cho việc tiêm chủng lại thấp hơn rất nhiều so với chi phí điều trị y tế, với mỗi 1 đô la đầu tư cho tiêm chủng sẽ tiết kiệm được 16 đô la chi phí điều trị, có thể thấy đầu tư cho tiêm chủng là khoản đầu từ sinh lợi tức cao, là một khoản đầu tư khôn ngoan.

Vậy, trẻ sơ sinh cần tiêm những vắc xin gì? Tham khảo ngay 2 loại vắc xin cho trẻ sơ sinh bố mẹ tuyệt đối không được bỏ qua, tránh bỏ lỡ mất cơ hội “vàng” để trẻ được bảo vệ tối ưu bởi vắc xin.

Các loại vắc xin cần tiêm cho trẻ sơ sinh

Trẻ em sơ sinh cần tiêm phòng những gì? Ngay sau khi sinh ra, trẻ cần được tiêm chủng đầy đủ 2 mũi vắc xin sơ sinh, bao gồm vắc xin ngừa viêm gan B sơ sinh và vắc xin phòng bệnh lao.

1. Vắc xin viêm gan B

Vắc xin viêm gan B là một trong các loại vắc xin cho trẻ sơ sinh quan trọng, trẻ cần được tiếp nhận đầu tiên kể từ khi chào đời. Liều vắc xin ngừa viêm gan B đầu tiên được khuyến cáo tiêm cho trẻ sơ sinh ngay trong vòng 24 giờ đầu sau sinh. Tại Việt Nam, đang lưu hành 4 loại vắc xin ngừa viêm gan siêu vi B liều sơ sinh được khuyến cáo tiêm ngừa cho tất cả trẻ sơ sinh, bao gồm:

• Vắc xin Heberbiovac (Cu Ba);
• Gene-HBvax B (Việt Nam);
• Engerix B (Bỉ);
• Euvax B (Hàn Quốc).

Sau khi trẻ được 2, 3 và 4 tháng tuổi, trẻ được khuyến cáo tiếp tục các mũi vắc xin ngừa viêm gan siêu B tiếp theo, có thể sử dụng các vắc xin phối hợp có chứa thành phần viêm gan B như 6 trong 1 hay 5 trong 1 nhằm ngừa nhiều bệnh lý sau khi tiêm 1 mũi vắc xin duy nhất.

Viêm gan B là bệnh lý truyền nhiễm gây ra bởi virus viêm gan B (HBV), gây rối loạn và tổn thương chức năng gan chậm và dai dẳng ở trẻ, có thể tiến triển suy gan, xơ gan và ung thư gan. (1)

Viêm gan B là một trong những vấn đề sức khỏe toàn cầu, được xác định là tác nhân gây ra khoảng 80% trường hợp ung thư gan nguyên phát. Quá trình lây truyền HBV từ mẹ sang con có thể diễn ra trong thai kỳ hoặc ở giai đoạn sinh nở, ngay sau khi sinh.

Nếu mẹ bầu mắc bệnh viêm gan B trong thai kỳ, tỷ lệ lây nhiễm sang HBV sang thai nhi dao động khoảng 30 – 40%. Tỷ lệ này có thể lên đến 90% ở giai đoạn HBV đang hoạt động (HBeAg dương tính).

Do đó, nếu trẻ sinh ra từ bà mẹ mắc viêm gan B, trẻ cần được tiêm vắc xin ngừa viêm gan B càng sớm càng tốt trong vòng 12 giờ đầu sau sinh, tiêm cùng với huyết thanh viêm gan B (Globulin miễn dịch) giúp đẩy nhanh quá trình sinh miễn dịch chống lại virus viêm gan B, ngăn ngừa nguy cơ lây nhiễm viêm gan B từ mẹ.

Theo các chuyên gia, nhiễm HBV ở tuổi càng nhỏ thì nguy cơ xơ gan và tiến triển ung thư gan càng cao. Ở trẻ em bị nhiễm HBV sẽ có hơn 90% diễn tiến thể mạn tính, trong khi ở người lớn tỷ lệ này chỉ dừng lại ở mức dưới 5%.

Trong các thử nghiệm lâm sàng, tiêm liều vắc xin viêm gan B sơ sinh trong vòng 12 giờ đầu sau khi sinh sẽ ngăn ngừa đến 95% trường hợp nhiễm viêm gan B ở trẻ sơ sinh được sinh ra từ người mẹ dương tính với HBV và hiệu quả này sẽ bắt đầu giảm dần sau đó.

2. Vắc xin phòng bệnh lao

Trẻ sơ sinh cần tiêm vắc xin gì? Bên cạnh viêm gan B, vắc xin phòng bệnh lao sơ sinh cũng là một trong các loại vaccine cho trẻ sơ sinh được khuyến cáo tiêm càng sớm càng tốt trong tháng đầu tiên sau sinh, tốt nhất sau 24 giờ đầu sau sinh, nhằm giúp trẻ chủ động sản sinh kháng thể đặc hiệu với trực khuẩn lao Mycobacterium Tuberculosis,

Vắc xin lao bảo vệ trẻ khỏi nguy cơ lây nhiễm, mắc bệnh, biến chứng ho ra máu, tràn khí/tràn dịch màng phổi, giãn phế quản, xơ phổi, suy hô hấp mạn tính… và tử vong. Hiện nay, tại Việt Nam đang lưu hành 01 loại vắc xin ngừa lao sơ sinh là vắc xin BCG (Việt Nam).

Lao là bệnh lý truyền nhiễm lây truyền qua đường hô hấp, gây ra tình trạng mệt mỏi, sốt, đổ mồ hôi về đêm, ho dai dẳng kéo dài trên 2 tuần, sụt cân, kém ăn, đau ngực, có thể ho khạc ra máu. Ngoài ra, lao còn gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến hạch, xương, khớp, màng não, màng tim, đường tiêu hóa, tiết niệu…

Tương tự như viêm gan B và các bệnh lý truyền nhiễm nguy hiểm khác, tuổi càng nhỏ, nguy cơ mắc lao càng cao, tỷ lệ tử vong càng cao, có thể lên đến 80%.

Song, nếu may mắn được cứu chữa kịp thời và sống sót sau khi mắc lao, vẫn tồn tại nguy cơ rất cao trẻ phải gánh chịu những di chứng nặng nề suốt đời như suy giảm trí tuệ, tổn thương chức năng đa cơ quan, rối loạn tâm thần, hạn chế vận động, mù, điếc…

Khi chưa có vắc xin ngừa lao, lao từng được mệnh danh là “tứ chứng nan y vô phương cứu chữa”. Sau khi có vắc xin, tình hình dịch tễ bệnh lao trên toàn cầu đã được kiểm soát tốt hơn.

Tuy nhiên, tại Việt Nam, mặc dù vắc xin ngừa lao đã được cấp phép lưu hành và đưa vào sử dụng cho người dân toàn quốc từ năm 1981 nhưng mỗi năm nước ta vẫn ghi nhận hơn 170.000 ca mắc cùng hơn 10.000 người tử vong do lao. Điều này cho thấy, người dân còn chủ quan và thờ ơ trước các công tác dự phòng bệnh lý này.

Nhằm chung tay thúc đẩy tỷ lệ tiêm chủng vắc xin Lao tại Việt Nam, góp phần kéo giảm số lượng ca mắc và tử vong do lao gây ra, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC triển khai chương trình tiêm vắc xin Lao đa liều miễn phí cho tất cả trẻ em dưới 1 tuổi tất cả các ngày trong tuần theo khung giờ làm việc của trung tâm.

Tra cứu trung tâm tiêm chủng VNVC gần nhất và thời gian làm việc tại đây.

Một số lưu ý trước và sau khi tiêm chủng cho bé sơ sinh

Để đảm bảo an toàn và hiệu quả tiêm chủng các loại vắc xin cho trẻ sơ sinh, khi đưa trẻ sơ sinh đi tiêm chủng, các phụ huynh hoặc người chăm sóc trẻ cần lưu ý:

1. Trước khi đi tiêm chủng cần chuẩn bị

Chuẩn bị tại nhà

• Lựa chọn cơ sở tiêm chủng uy tín, an toàn và gần nhà để đến tiêm chủng;
• Mang theo phiếu tiêm chủng hoặc sổ tiêm chủng (nếu có).

Chuẩn bị tại cơ sở tiêm chủng

Theo dõi, ghi chép và thông báo cho cán bộ y tế và bác sĩ tại cơ sở tiêm chủng về tình trạng sức khỏe của trẻ như:

• Cân nặng; tuổi thai, quá trình mang thai;
• Tình trạng vận động, sinh hoạt của trẻ gần đây (Trẻ có bú, ngủ, chơi bình thường trong những ngày gần đây hay không?);
• Trẻ có sốt, quấy khóc bất thường hay mắc bệnh gì không?;
• Trẻ có đang trong quá trình điều trị hay sử dụng loại thuốc nào không?;
• Lịch sử tiêm chủng của trẻ (nếu có);
• Tiền sử phản ứng sau tiêm của trẻ ở lần tiêm trước;
• Tiền sử phản ứng nặng, phản ứng dị ứng của trẻ ở lần tiêm trước (khó thở, tím tái, sốt cao khó hạ, phát ban, quấy khóc kéo dài…);
• Tình trạng dị ứng với thức ăn, hóa chất hay các loại thuốc;
• Các thông tin về tình trạng sức khỏe có liên quan khác theo yêu cầu của bác sĩ…

2. Trong quá trình tiêm chủng, phụ huynh hoặc người chăm sóc trẻ cần lưu ý

Trong khi tiêm chủng

• Chú ý phối hợp với điều dưỡng và nhân viên y tế trấn an tinh thần, cảm xúc của trẻ, đồng thời cố định tư thế nằm của trẻ theo hướng dẫn của điều dưỡng viên để quá trình tiêm chủng diễn ra thuận lợi, nhanh chóng, an toàn và hiệu quả; (2)
• Lắng nghe công bố của điều dưỡng viên về thông tin vắc xin (tên vắc xin, nhà sản xuất, nước sản xuất, ngày sản xuất, hạn sử dụng, đường dùng, liều lượng sử dụng…), tình trạng cảm quan của vắc xin (tính toàn vẹn, tình trạng vỏ hộp, lọ vắc xin, xilanh chứa vắc xin, dung môi…) nhằm đối chiếu với những thông tin mà bác sĩ chỉ định tiêm chủng trước đó;
• Trong trường hợp không được điều dưỡng viên công bố thông tin vắc xin và đối chiếu tình trạng chất lượng vắc xin về cảm quan, cần yêu cầu công bố trước khi tiêm, đồng thời cần từ chối tiêm chủng khi kết quả đối chiếu về thông tin và chất lượng vắc xin không chính xác.

Sau khi tiêm chủng các loại vắc xin cho trẻ sơ sinh, phụ huynh hoặc người chăm sóc trẻ cần lưu ý:

• Cho trẻ nghỉ ngơi và thư giãn tại cơ sở tiêm chủng trong vòng ít nhất 30 phút để được theo dõi phản ứng sau tiêm để xử trí kịp thời khi có phản ứng bất lợi diễn ra sau khi tiêm chủng;
• Tiếp tục theo dõi và chăm sóc sức khỏe của trẻ sơ sinh tại nhà từ 24 – 48 giờ sau tiêm theo hướng dẫn của nhân viên y tế;
• Không đắp/bôi bất cứ vật chất, loại thuốc gì lên vị trí tiêm, tránh nhiễm trùng, thậm chí hoại tử vùng tiêm;
• Ngay khi phát hiện hoặc nghi ngờ trẻ có biểu hiện của phản ứng nặng hoặc phản ứng dị ứng sau tiêm, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế hoặc bệnh viện gần nhất ngay lập tức để được các bác sĩ thăm khám, chẩn đoán và xử trí kịp thời;

Các mũi vắc xin cần tiêm cho trẻ sau giai đoạn sơ sinh bố mẹ nên biết thêm

Một cá thể sẽ không chỉ tiêm các loại vắc xin cho trẻ sơ sinh mà sau khi giai đoạn sơ sinh (0 – 1 tháng tuổi) kết thúc, trẻ sẽ tiếp tục hành trình tiêm chủng vắc xin trọn đời của mình với rất nhiều loại vắc xin khác nhau, nhằm trang bị cho trẻ sớm nhất và đầy đủ nhất những “tấm khiên” sức khỏe vững chắc, chuẩn bị hành trang cho trẻ tiến đến những bước ngoặt mới của cuộc đời, gia tăng tiếp xúc xã hội với nguy cơ lây nhiễm và mắc bệnh cao hơn ở giai đoạn tiền học đường, học đường, thanh thiếu niên…

1. Ở giai đoạn 2, 3 và 4 tháng tuổi

Trẻ cần tiêm vắc xin phòng bệnh:

• Ho gà, bạch hầu, uốn ván, bại liệt, viêm gan B và các bệnh do Hib: vắc xin 6 trong 1 Infanrix Hexa (Bỉ), vắc xin 6 trong 1 Hexaxim (Pháp); vắc xin 5 trong 1 Pentaxim (Pháp); (3)
• Uống vắc xin ngừa bệnh tiêu chảy cấp do Rotavirus: Rotavin (Việt Nam), Rotarix (Bỉ), Rotateq (Mỹ);
• Các bệnh do phế cầu khuẩn gây ra (viêm màng não, viêm phổi, nhiễm khuẩn huyết, viêm tai giữa,…): Synflorix (Bỉ), Prevenar-13 (Bỉ);
• Viêm màng não mô cầu nhóm B: Vắc xin Bexsero (Ý).

2. Từ khi trẻ đủ 6, 7 và 8 tháng tuổi

Trẻ cần được tiêm thêm vắc xin ngừa  bệnh:

• Cúm mùa: Vắc xin cúm tứ giá thế hệ mới Vaxigrip Tetra (Pháp), Influvac Tetra (Hà Lan);
• Viêm màng não mô cầu BC: Vắc xin VA-Mengoc BC (Cu Ba).

3. Trẻ từ 9 tháng tuổi

Trẻ cần được tiêm các vắc xin ngừa bệnh:

• Sởi – quai bị – rubella: Vắc xin sởi đơn MVVac (Việt Nam), vắc xin phối hợp sởi – quai bị – rubella Priorix (Bỉ);
• Viêm não Nhật Bản: Imojev (Thái Lan) ;
• Thủy đậu:  Varilrix (Bỉ);
• Viêm màng não mô cầu nhóm A, C, Y, W-135: Menactra (Mỹ).

4. Trẻ từ 10 tháng tuổi

Trẻ bắt đầu tiêm nhắc lại vắc xin ngừa các bệnh do phế cầu khuẩn gây ra (viêm màng não, viêm phổi, nhiễm khuẩn huyết, viêm tai giữa,…):

• Synflorix (Bỉ);
• Prevenar-13 (Bỉ).

5. Trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên

Bố mẹ cần đưa trẻ đi tiêm bổ sung các loại vắc xin như thuỷ đậu, viêm não Nhật Bản, sởi – quai bị – rubella, viêm gan A B, viêm màng não mô cầu nhóm A, C, Y, W-135, Ho gà, bạch hầu, uốn ván, bại liệt, các bệnh do Hib, cúm mùa…

Trẻ sơ sinh cần được tiêm chủng vắc xin đầy đủ và đúng lịch nhằm bảo vệ trước sự tấn công của các tác nhân gây bệnh từ bên ngoài môi trường và bên trong cơ thể. Bố mẹ cần nắm rõ các loại vắc xin cho trẻ sơ sinh, lịch tiêm theo từng giai đoạn để chủ động đưa trẻ đi tiêm vắc xin đầy đủ, bảo vệ trẻ sớm khỏi các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm.