Thức khuya phá vỡ chu kỳ thức giấc ngủ, có thể tác động tiêu cực đến chức năng thận. Thiếu ngủ kéo dài có thể dẫn đến suy giảm chức năng thận, có khả năng gây suy thận, đặc biệt là ở những người trẻ tuổi. Bài viết này, bác sĩ CKII Hồ Tấn Thông, Đơn vị Nội thận – Lọc máu, Trung tâm Khám chữa bệnh Tâm Anh Quận 7, sẽ tư vấn giải đáp thắc mắc liệu thức khuya có bị suy thận không? cũng như các thói quen gây hại cho thận.
Thức khuya có thể bị suy thận. Vì thức khuya sẽ phá vỡ chu kỳ giấc ngủ và ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng thận. Người có thói quen thức khuya trong nhiều năm tháng có khả năng bị suy thận cao. Thận hoạt động dựa trên chu kỳ giấc ngủ để điều chỉnh khối lượng công việc như lọc chất thải và độc tố từ máu. Mặc dù luôn thức khuya không phải là nguyên nhân trực tiếp và ngay lập tức dẫn đến suy thận cấp tính (chấn thương thận cấp – AKI), nhưng nó có thể làm tăng đáng kể nguy cơ mắc bệnh thận mạn tính (CKD), có thể tiến triển thành suy thận giai đoạn cuối theo thời gian.
Nếu đang có bệnh thận mạn tính giai đoạn đầu, thức khuya có thể làm xấu đi tình trạng hiện tại và tăng tốc tiến triển đến các giai đoạn muộn hơn của CKD. Bệnh thận giai đoạn cuối – ESRD là giai đoạn cuối cùng của CKD, khi này thận mất gần như tất cả khả năng hoạt động, để duy trì sự sống người bệnh buộc phải điều trị lọc máu.
Giữa thức khuya và suy thận không có mối quan hệ nhân quả trực tiếp nhưng nghiên cứu cho thấy rằng rối loạn giấc ngủ lâu dài, bao gồm thời gian ngủ ngắn và chất lượng giấc ngủ kém, có thể làm tăng nguy cơ phát triển bệnh thận mạn tính (CKD) và có thể tăng tốc độ suy giảm chức năng thận. Cụ thể, thiếu ngủ có thể góp phần vào các rối loạn trao đổi chất như béo phì và huyết áp cao, là yếu tố nguy cơ được biết đến đối với CKD. (1) (2)
Thức khuya có thể làm gián đoạn khối lượng công việc của thận. Thận chịu trách nhiệm điều chỉnh các chức năng cơ thể khác nhau trong suốt cả ngày lẫn đêm, bao gồm lọc chất thải, cân bằng chất lỏng và sản xuất hormone. Các quy trình này được phối hợp theo chu kỳ thức giấc ngủ. Thức khuya làm gián đoạn quy trình tự nhiên này, khiến thận phải làm việc chăm chỉ hơn vào những lúc chúng nên nghỉ ngơi. Phải “tăng ca” trong thời gian dài khiến thận mệt mỏi và có thể suy giảm chức năng.
Giống như các cơ quan khác, thận cần thời gian để nghỉ ngơi, sửa chữa và tái tạo. Khi đi ngủ là thời gian để cơ thể thực hiện các quá trình phục hồi, tự sửa chữa hạn chế về giải phẫu, chức năng của thận và các cơ quan khác. Ngủ không đủ giấc do thức khuya có thể làm giảm thời gian sửa chữa cần thiết, có khả năng dẫn đến thiệt hại theo thời gian.
Thiếu giấc ngủ mạn tính, thường được gây ra bởi việc luôn thức khuya, có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc bệnh huyết áp cao, tiểu đường và bệnh tim mạch. Những bệnh này là yếu tố nguy cơ chính của CKD. Giấc ngủ đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh các hormone như cortisol và renin, có liên quan đến chức năng thận. Thức khuya có thể phá vỡ cân bằng nội tiết tố này, ảnh hưởng đến chức năng thận.
Chất lượng giấc ngủ kém, bao gồm thức khuya, ngủ không ngon, có thể làm tăng các yếu tố gây viêm và các gốc oxy hóa tự do trong cơ thể. Các quá trình này đóng góp cho tổn thương thận theo thời gian. Thức khuya và không ngủ đủ giấc có thể dẫn đến các rối loạn trao đổi chất, có thể gây béo phì – yếu tố nguy cơ được biết đến đối với bệnh thận.
Về bản chất, thận cần có thời gian làm việc và nghỉ ngơi để phục hồi. Khi bạn thức là lúc thận làm việc và thận nghỉ ngơi khi bạn đi ngủ. Thức khuya có thể dẫn đến tăng căng thẳng trên thận, phá vỡ các chức năng bình thường của chúng và tăng nguy cơ bị tổn thương thận và tiến triển CKD trong thời gian dài.
Cơ chế thức khuya gây ảnh hưởng đến thận là phá vỡ chu kỳ thức ngủ tự nhiên của cơ thể, làm thay đổi các chức năng của thận như lưu lượng máu đến thận, mức lọc cầu thận, tái hấp thu natri, hệ RAA và tỷ suất lọc. Đây là những chức năng quan trọng của thận để trực tiếp tham gia hoặc đáp ứng với việc thay đổi các chất chuyển hoá xảy ra trong chu kỳ 24 giờ/ngày.
Ngủ ít, giấc ngủ bị gián đoạn và làm việc ca đêm gián tiếp hoặc trực tiếp liên quan đến các yếu tố nguy cơ phát triển bệnh thận mạn, như tăng huyết áp, bệnh tim mạch và đái tháo đường. Giấc ngủ kém chất lượng cũng có thể ảnh hưởng đến hệ RAA, đóng vai trò quan trọng trong việc diễn tiến bệnh thận mạn. (3)
Tìm hiểu thêm: Bệnh thận mạn và suy thận mạn có giống nhau không?
Những người có thời gian ngủ ngắn hoặc dài hơn bình thường, đặc biệt là những người bị thiếu ngủ mạn tính hoặc làm việc theo ca, có thể dễ bị suy thận hơn. Các nghiên cứu đã liên kết thời gian ngủ ngắn (dưới 6 giờ) và thời gian ngủ dài (hơn 8 giờ) làm tăng nguy cơ mắc bệnh thận mạn tính. Ngoài ra, những người mắc chứng ngưng thở khi ngủ – tình trạng gây tạm dừng thở trong khi ngủ, cũng có thể có nguy cơ cao hơn mắc suy thận.
Một nghiên cứu cho thấy việc thiếu ngủ kéo dài có thể dẫn đến suy thận ở những người trẻ tuổi. Thức đến 3 – 4 giờ sáng và không ngủ đủ giấc làm gián đoạn các quá trình trao đổi chất của cơ thể, gây hại cho thận và các cơ quan khác. Giảm chức năng lọc và loại bỏ chất thải của thận dẫn đến tích lũy độc tố trong cơ thể.
Dưới đây là các dấu hiệu cho thấy thận đang bị ảnh hưởng do thức khuya, người bệnh nên lưu ý:
Mệt mỏi ban ngày do thiếu ngủ có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe thận bằng cách phá vỡ chu kỳ thức ngủ, điều chỉnh các chức năng quan trọng của thận như lưu lượng máu, lọc và tái hấp thu natri. Rối loạn giấc ngủ mạn tính có thể làm tăng nguy cơ mắc CKD và các biến chứng liên quan như tăng huyết áp, tiểu đường và bệnh tim mạch.
Thiếu giấc ngủ có thể ảnh hưởng đến chức năng thận bằng cách phá vỡ nhịp sinh học bình thường, dẫn đến thay đổi huyết áp và có khả năng tăng sản lượng nước tiểu và bài tiết natri vào ban đêm. Điều này có thể biểu hiện dưới dạng đi tiểu thường xuyên, đặc biệt là vào ban đêm, đồng thời, người bệnh có thể nhận thấy sự thay đổi nhỏ về màu nước tiểu do tăng thể tích và cân bằng điện phân thay đổi.
Mặc dù những thay đổi này thường tạm thời và liên quan đến sự gián đoạn của giấc ngủ, những thay đổi dai dẳng hoặc đáng kể về màu hoặc tần suất nước tiểu, đặc biệt là đi kèm với các triệu chứng khác, nên đi khám để loại trừ các vấn đề về thận.
Sưng (phù) ở mặt và chi, thường là triệu chứng của các vấn đề về thận, cũng có thể bị trầm trọng hơn do thiếu ngủ, vì nó phá vỡ khả năng cân bằng chất lỏng và chất điện giải. Thiếu ngủ có thể gián tiếp ảnh hưởng đến sức khỏe thận bằng cách làm tăng huyết áp và tiểu đường – là yếu tố nguy cơ được biết đến đối với bệnh thận.
Đau lưng ở vùng thận do thiếu ngủ có thể tác động tiêu cực đến chức năng thận bằng cách góp phần gây bệnh thận mạn. Giấc ngủ kém có thể phá vỡ nhịp điệu tự nhiên của cơ thể, dẫn đến tăng căng thẳng và viêm oxy hóa, có khả năng làm nguy cơ hỏng thận. Ngoài ra, các rối loạn giấc ngủ như ngưng thở khi ngủ có thể làm xấu đi sức khỏe của thận bằng cách giảm nồng độ oxy và làm mất cân bằng huyết áp về đêm.
Bên cạnh thức khuya, một số thói quen dưới đây có thể gây hại cho thận, gián tiếp góp phần gây bệnh thận mạn và tăng nhu cầu lọc máu, chạy thận nhân tạo trong tương lai, gồm:
Nếu không uống đủ nước mỗi ngày có nguy cơ tổn thương thận, đặc biệt nếu đang làm việc vất vả hoặc trong thời tiết nóng. Nước giúp thận loại bỏ chất thải, ngăn ngừa sỏi thận và cân bằng môi trường vi sinh vật trong đường tiết niệu, giúp chúng hoạt động tốt hơn. Những người mắc bệnh thận giai đoạn cuối có thể cần hạn chế uống nước. Người bình thường vẫn cần uống đủ nước mỗi ngày.
Nhu cầu về nước ở mỗi người là khác nhau. Vậy làm sao để biết mình uống đủ nước? Quan sát màu sắc nước tiểu, nếu nước tiểu có màu vàng nhạt như nước trà pha loãng, có nghĩa là cơ thể đang đủ nước. Nếu nước tiểu có màu vàng đậm, màu sẫm hơn cần bổ sung thêm nước. Cuối cùng, khi nước tiểu có màu trắng như nước lọc thì nên hạn chế uống nước lại vì khi này cơ thể đang dư nước. Nếu có các bệnh nền, vấn đề sức khỏe tiềm ẩn, có thể hỏi bác sĩ về lượng nước mình nên uống mỗi ngày.
Nhịn tiểu thường xuyên có thể tác động tiêu cực đến sức khỏe thận, có khả năng dẫn đến nhiễm trùng, tổn thương thận và thậm chí suy thận. Khi nước tiểu không được làm trống thường xuyên, nó có thể trào ngược vào thận, gây sưng, ứ nước (hydronephrosis) và tăng nguy cơ nhiễm trùng như viêm bể thận. Ngoài ra, việc nhịn tiểu kéo dài có thể góp phần hình thành sỏi thận và tổn thương thận mạn tính.
Ăn quá mặn (nhiều muối) cung cấp cho cơ thể lượng lớn natri gây mất cân bằng chất lỏng, dẫn đến huyết áp cao và có khả năng gây tổn hại cho các mô thận. Natri thừa làm cho cơ thể gây giữ nước, tăng thể tích máu và gây căng thẳng cho tim và mạch máu, bao gồm cả thận. Theo thời gian, điều này này có thể góp phần dẫn đến CKD.
Đường góp phần gây béo phì. Béo phì có thể làm tăng nguy cơ phát triển huyết áp cao và bệnh tiểu đường, 2 nguyên nhân hàng đầu của bệnh thận mạn. Đường là thành phần của nhiều món ăn, thực phẩm chế biến sẵn như món tráng miệng, đồ uống và ngay cả những thực phẩm không có vị ngọt. Nên chú ý đến các thành phần khi mua hàng hóa đóng gói để tránh thêm đường trong chế độ ăn uống hàng ngày.
Một nghiên cứu năm 2022 cho thấy những người ăn nhiều thực phẩm chế biến có nguy cơ mắc bệnh thận cao hơn 24% so với bình thường. Những thực phẩm này được chế biến rất nhiều muối, gia vị và đóng gói với các chất phụ gia nhân tạo, thêm đường, carbs tinh chế, chất béo không lành mạnh, nhưng ít chất xơ, protein và các chất dinh dưỡng thiết yếu.
Cần hạn chế ăn đồ chế biến sẵn, thay vào đó, các bác sĩ khuyến khích nên ăn nhiều thực phẩm tươi hơn như trái cây, rau và ngũ cốc. Nếu đang có bệnh thận mạn, người bệnh nên trao đổi với bác sĩ về chế độ ăn của mình để làm chậm tiến triển của bệnh.
Lạm rụng rượu bia, chất kích thích có thể gây hại cho thận. Các bác sĩ khuyến cáo, phụ nữ uống không quá 1 đơn vị rượu/ngày và nam giới là từ 1 – 2 đơn vị rượu/ngày và không cộng dồn các ngày lại với nhau. Một đơn vị rượu được định nghĩa là 350ml bia, 120ml rượu vang, hoặc 30ml rượu mạnh. Rượu thay đổi cách thức hoạt động của thận.
Bên cạnh việc lọc máu, thận giúp giữ cân bằng chất lỏng trong cơ thể. Uống rượu có thể can thiệp phá vỡ sự cân bằng này bằng cách làm cơ thể mất nước. Uống quá nhiều rượu cũng có thể làm tăng huyết áp – nguyên nhân hàng đầu của bệnh thận và gây hại cho gan, buộc cho thận làm việc chăm chỉ hơn để lọc máu.
Hút thuốc lá không tốt cho sức khỏe phổi hoặc tim. Những người hút thuốc có nhiều khả năng có protein trong nước tiểu (tiểu đạm) – dấu hiệu cho thấy có sự hiện diện của tổn thương thận.
Protein (đạm) là 1 phần quan trọng trong chế độ ăn uống của mọi người. Đạm giúp xây dựng cơ bắp, chữa lành các mô, chống lại nhiễm trùng và giữ sức khỏe. Tương tự như nước, lượng protein cần thiết cho mỗi người khác nhau, phụ thuộc vào tuổi tác, giới tính và sức khỏe hiện tại.
Protein động vật, như thịt, sữa và trứng, chứa tất cả các dưỡng chất thiết yếu, nhưng một số có thể có nhiều chất béo không lành mạnh. Cá, gia cầm và sữa ít chất béo có ít chất béo này, tốt hơn cho sức khỏe tim mạch. Tuy nhiên, nếu bị bệnh thận, thận có thể phải “vật lộn” để loại bỏ tất cả chất thải protein (ure) nên người bệnh sẽ được khuyên giảm đạm tiêu thụ.
Tập thể dục thường xuyên mang lại nhiều lợi ích sức khỏe, đặc biệt là cho những người mắc bệnh thận. Hoạt động thể chất giúp duy trì cân nặng, huyết áp và mức cholesterol lành mạnh. Một nghiên cứu cho thấy những người mắc bệnh thận tiến triển thường xuyên vận động có nguy cơ tử vong thấp hơn khoảng 50% so với những người không tập luyện, vận động.
Căng thẳng và phản ứng không được kiểm soát đối với căng thẳng cũng có thể dẫn đến tổn thương thận. Khi các đơn vị lọc máu (cầu thận) bị tổn thương sẽ gây các vấn đề về lưu thông máu và mạch máu. Huyết áp cao và lượng đường trong máu cao có thể gây thêm căng thẳng hoặc gánh nặng cho thận.
Các loại thuốc giảm đau không kê đơn, như NSAID (thuốc chống viêm không steroid) và thuốc giảm đau, có thể làm giảm bớt đau nhức tức thời. Nhưng các loại thuốc này cũng có thể gây hại cho thận (thường được biết đến là các yếu tố gây độc thận), các ảnh hưởng của các loại thuốc này rõ rệt hơn khi người bệnh đã mắc bệnh thận. Tốt nhất, người bệnh nên giảm sử dụng NSAID thường xuyên và không bao giờ vượt qua liều lượng khuyến nghị của bác sĩ.
Tham khảo thêm: Suy thận lọc máu khi nào? Những điều cần phải biết
Chế độ ngủ tốt cho thận là giấc ngủ từ 7 – 8 giờ mỗi đêm. Không nên ngủ ít hơn hoặc nhiều hơn. Giấc ngủ đóng vai trò quan trọng trong việc khôi phục năng lượng cho cơ thể. Trong khi ngủ, cơ thể trải qua quá trình sửa chữa và phục hồi, giúp giảm bớt sự mệt mỏi sau ngày dài hoạt động. Không có giấc ngủ đầy đủ, cơ thể không thể thực hiện các chức năng này 1 cách hiệu quả. Tuy nhiên, ngủ nhiều hơn, từ 9 – 10 tiếng mỗi đêm cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh thận.
Song song với việc ngủ đủ giấc, đủ thời gian, người bệnh cần rèn luyện thêm thói quen đi ngủ và thức dậy vào khoảng thời gian nhất định mỗi ngày, ngay cả vào cuối tuần. Điều này giúp điều chỉnh chu kỳ đánh thức giấc ngủ tự nhiên của cơ thể (nhịp sinh học), từ đó giúp phối hợp và điều phối khối lượng công việc của thận trong khoảng thời gian 24 giờ. Các mô hình giấc ngủ không đều có thể phá vỡ sự phối hợp này.
Để có giấc ngủ sâu và ngủ đúng giờ, bạn có thể thực hiện theo các hướng dẫn sau:
Ngủ muộn nhưng đủ giấc vẫn gây hại cho thận. Mặc dù vẫn ngủ đủ 7 – 8 tiếng mỗi đêm nhưng ngủ muộn, sau 10 giờ đêm vẫn gây hại cho thận vì phá vỡ nhịp sinh học của thận. Thận phải làm việc cho đến khi bạn đi ngủ mới được nghỉ ngơi. Khi bạn ngủ muộn thì thận đã phải “tăng ca” rồi, nên điều này dễ gây tổn thương, suy giảm chức năng thận.
Thức khuya bao lâu thì bắt đầu ảnh hưởng đến thận rất khó để tiên lượng vì thận sẽ bị tác động trong âm thầm và các tổn thương tiến triển lặng lẽ, cho đến khi tổn thương đủ nặng, mất chức năng thận đủ nhiều mới gây triệu chứng. Tuy nhiên, một số nghiên cứu đã cho thấy phụ nữ ngủ từ 5 tiếng trở xuống mỗi đêm có nguy cơ suy giảm chức năng thận nhanh chóng cao hơn 65% so với những phụ nữ ngủ từ 7 – 8 tiếng mỗi đêm.
Để có thận khỏe mạnh và cơ thể khỏe mạnh, tốt nhất không nên thức khuya. Nên bắt đầu đi ngủ từ 10 giờ tối và ngủ đủ giấc, từ 7 – 8 tiếng mỗi đêm. Điều này cho phép cơ thể có thời gian nghỉ ngơi, phục hồi, tái tạo năng lượng sau ngày dài mệt mỏi.
Nếu bị mất ngủ kéo dài, rối loạn giấc ngủ, người bệnh nên đi khám càng sớm càng tốt để tầm soát bệnh thận, các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn có nguy cơ ảnh hưởng đến giấc ngủ và gây hại đến thận. Khám và tầm soát bệnh thận mạn và các vấn đề sức khỏe thận tại BVĐK Tâm Anh. Tại đây có đội ngũ bác sĩ là những chuyên gia hàng đầu trong chẩn đoán và điều trị bệnh thận mạn, kiểm soát triệu chứng, làm chậm quá trình tiến triển của bệnh.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Như vậy, bài viết đã giúp giải đáp thắc mắc của bạn về việc thức khuya có bị suy thận không? cũng như những thói quen có hại cho sức khỏe thận nên tránh. Bảo vệ sức khỏe thận là bước quan trọng để bảo vệ sức khỏe tổng thể, ngăn ngừa bệnh thận mạn từ những hành động nhỏ nhất.
