Cholesterol là chất béo cần thiết có trong máu, tuy nhiên khi dư thừa cholesterol sẽ gây ra nhiều vấn đề sức khỏe, đặc biệt là các bệnh lý về tim mạch. Bệnh có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, kể cả trẻ nhỏ và thanh thiếu niên. Vì vậy, tìm hiểu nguyên nhân và có biện pháp phòng ngừa, điều trị sớm nhằm giảm nguy cơ biến chứng là rất quan trọng.
Dư thừa cholesterol, hay còn gọi là tăng cholesterol máu, là tình trạng lượng cholesterol trong máu vượt quá mức bình thường, tích tụ trong thành mạch máu, hình thành nên các mảng xơ vữa gây hẹp lòng mạch máu hoặc cứng thành mạch máu, hậu quả là làm giảm lưu lượng máu đến các cơ quan quan trọng như tim và não, tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch như đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim và đột quỵ.
Cholesterol là một loại lipid hay gọi chung là chất béo. Cholesterol rất cần thiết cho cơ thể là thành phần cấu tạo của màng tế bào, tổng hợp các loại hormone quan trọng của cơ thể. Có hai loại cholesterol chính:
Lượng cholesterol cao tạo thành các mảng xơ vữa tích tụ trên thành mạch máu, làm hẹp lòng mạch và cản trở lưu thông máu, từ đó dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm (1)
Động mạch vành là các động mạch nhỏ xuất phát từ động mạch chủ, có nhiệm vụ cung cấp máu giàu oxy cho cơ tim hoạt động. Khi các mạch này bị xơ vữa gây hẹp, hoặc tắc, cơ tim bị thiếu máu nuôi, dẫn đến đau ngực, rối loạn nhịp hoặc nhồi máu cơ tim.
Động mạch cảnh là hai mạch máu lớn ở hai bên cổ, đưa máu giàu oxy từ tim lên não, gồm động mạch cảnh chung sau đó chia thành hai nhánh nhỏ hơn động mạch cảnh trong và cảnh ngoài. Khi các động mạch này bị hẹp do các mảng xơ vữa hình thành, đặc biệt là hẹp động mạch cảnh trong, làm giảm lưu lượng máu lên não, sẽ có nguy cơ gây các cơn thiếu máu não thoáng qua hoặc đột quỵ não.
Mảng xơ vữa do dư thừa cholesterol còn ảnh hưởng đến các động mạch ở chân, tay và các cơ quan khác ngoài tim và não. Bệnh động mạch ngoại biên là bệnh lý nguy hiểm vì khoảng 2/3 bệnh nhân không có triệu chứng trong giai đoạn đầu. Khi tình trạng hẹp trở nên nặng hơn, các triệu chứng mới xuất hiện rõ hơn như đau ở bắp chân/ cẳng chân, nặng hơn là loét, hoại tử ngón chân, bàn chân, người bệnh bắt buộc phải cắt cụt chi.
Dư cholesterol trong máu là yếu tố nguy cơ chính gây đột quỵ. Đột quỵ xảy ra đột ngột với các triệu chứng như liệt nửa người, méo miệng, nói khó, mất thị lực hoặc mất ý thức. Hậu quả của đột quỵ có thể là tử vong hoặc để lại di chứng nặng nề như liệt, mất khả năng giao tiếp hoặc suy giảm nhận thức vĩnh viễn.
Thừa cholesterol làm thành mạch máu trở nên cứng và kém đàn hồi, tim phải bơm mạnh hơn để đẩy máu đi khắp cơ thể. Áp lực tăng lên dẫn đến tình trạng tăng huyết áp. Bệnh nếu không được kiểm soát sẽ làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ, suy thận và nhiều biến chứng tim mạch khác.
Cơ thể con người vừa tự sản xuất cholesterol ở gan, vừa hấp thu cholesterol từ thực phẩm qua đường tiêu hóa. Khi mất sự cân bằng giữa lượng cholesterol cơ thể tự sản xuất và lượng hấp thu từ thực phẩm, nồng độ cholesterol trong máu sẽ tăng cao vượt quá mức an toàn. Một số nguyên nhân dẫn đến tình trạng thừa cholesterol trong máu thường gặp bao gồm: (2)
Thừa cholesterol trong máu được xem là “kẻ giết người thầm lặng” vì hầu hết trường hợp không có triệu chứng rõ ràng cho đến khi biến chứng xuất hiện. Một số dấu hiệu có thể quan sát được như: Các u vàng dưới da (xanthoma) là những nốt nhỏ màu vàng nhạt hoặc cam xuất hiện quanh mí mắt, khuỷu tay, đầu gối, gót chân hoặc vòng mỡ giác mạc là hình ảnh vòng trắng xám quanh rìa giác mạc. Có những trường hợp triglyceride tăng lên quá cao (> 1000mg/dl hoặc 10 mmol/l) có nguy cơ bị viêm tụy cấp. Hoặc trong trường hợp cholesterol tăng cao trong một thời gian dài, làm xơ vữa mạch máu đẫn đến hẹp lòng mạch máu sẽ gây nên những triệu chứng lâm sàng như: Đau ngực, khó thở khi gắng sức, đau chân cách hồi khi đi bộ, đau đầu, chóng mặt… Tuy nhiên, cách duy nhất để chẩn đoán chính xác tình trạng cholesterol trong cơ thể là xét nghiệm máu.
Bất kỳ ai cũng có thể bị dư thừa cholesterol, kể cả trẻ nhỏ và thanh thiếu niên. Tuy nhiên, một số người có nguy cơ cao hơn do yếu tố di truyền, lối sống hoặc các bệnh lý nền đang mắc phải như:
Để chẩn đoán dư thừa cholesterol, cần làm xét nghiệm cholesterol trong máu nhằm kiểm tra cholesterol toàn phần, LDL cholesterol, HDL cholesterol, triglyceride và non-HDL. Trước khi xét nghiệm, người bệnh cần nhịn ăn từ 8-12 giờ để đảm bảo kết quả chính xác.
Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm di truyền nếu nghi ngờ tăng cholesterol có yếu tố gia đình hoặc khi bệnh nhân trẻ tuổi mắc cholesterol cao mà không có yếu tố nguy cơ rõ ràng.
>>> Xem thêm: 12 cách giảm cholesterol trong máu hiệu quả một cách tự nhiên
Bị thừa cholesterol có thể bắt đầu từ thời thơ ấu hoặc thanh thiếu niên. Vì vậy, việc sàng lọc cholesterol nên thực hiện từ khi còn trong thời thơ ấu:
Tùy thuộc vào mức cholesterol trong máu, nguy cơ tim mạch, các bệnh lý đi kèm và lối sống của người bệnh, bác sĩ thường sẽ khuyến cáo người bệnh điều chỉnh lối sống trước khi có chỉ định dùng thuốc. Trường hợp người bệnh dư thừa cholesterol cao, có thể cần kết hợp cả điều trị bằng thuốc và thay đổi lối sống.
Để cải thiện tình trạng dư thừa cholesterol, trước tiên người bệnh cần điều chỉnh lối sống bằng cách: chế độ ăn ít chất béo, vận động thường xuyên, không hút thuốc lá, giảm uống rượu bia, giảm cân khoa học nếu thừa cân – béo phì, giảm căng thẳng. Điều chỉnh để có lối sống khoa học giúp giảm cholesterol trong máu cần có sự kiên trì và người bệnh nên duy trì thực hiện lâu dài để nâng cao sức khỏe tim mạch.
Một số loại thuốc thường được chỉ định để điều trị tình trạng dư thừa cholesterol trong máu như: nhóm thuốc statin (atorvastatin; rosuvastatin; Simvastatin; Pravastatin; Pitavastatin), nhóm thuốc fibrate (fenofibrate), Ezetimibe, chất ức chế PCSK9,…. Song song với điều trị bằng thuốc, người bệnh vẫn cần duy trì thực hiện các biện pháp để có lối sống khoa học, giúp hỗ trợ điều trị có hiệu quả tốt.
Người bệnh cần tuân thủ lịch tái khám với bác sĩ để giúp đánh giá chỉ số mỡ máu, xem xét hiệu quả điều trị. Từ đó, bác sĩ sẽ có những điều chỉnh trong liều lượng thuốc hoặc hướng dẫn thêm người bệnh những việc cần làm để tối ưu hóa điều trị.
Tình trạng dư thừa cholesterol khiến thành động mạch trở nên cứng và kém đàn hồi, tim phải bơm mạnh hơn để đẩy máu đi khắp cơ thể. Lâu dài có thể góp phần làm tăng huyết áp và tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch.
Phạm vi mức cholesterol cao được đánh giá là nguy hiểm theo khuyến cao từ Hiệp hội Tim Mạch Hoa Kỳ là:
Thời gian điều trị thừa cholesterol hiệu quả sẽ có sự khác nhau ở mỗi người bệnh. Nếu người bệnh tuân thủ điều trị bằng cách kết hợp dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ với lối sống khoa học, có thể giúp cải thiện chỉ số cholesterol trong khoảng từ 6-8 tuần. Tuy nhiên, người bệnh vẫn cần có lối sống lành mạnh để duy trì kết quả tốt lâu dài.
Người bệnh không được tự ý ngưng dùng thuốc giảm cholesterol khi chỉ số đã trở về bình thường nếu chưa có chỉ định của bác sĩ. Ngưng thuốc đột ngột có thể khiến cholesterol tăng trở lại nhanh chóng, thậm chí còn làm tăng nguy cơ các biến cố tim mạch như đau thắt ngực không ổn định hoặc nhồi máu cơ tim. Do đó, cần đến gặp bác sĩ để thăm khám kỹ để bác sĩ điều chỉnh thuốc phù hợp với tình trạng của từng người bệnh.
Để đặt lịch khám, tư vấn và điều trị trực tiếp với các bác sĩ tại Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách hàng có thể liên hệ theo thông tin sau:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Dư thừa cholesterol thường không có dấu hiệu điển hình, chỉ xác định được mức cholesterol thông qua xét nghiệm máu. Vì vậy, mỗi người nên chú trọng thăm khám sức khỏe, xét nghiệm máu định kỳ để phát hiện và điều trị sớm. Đặc biệt người có yếu tố nguy cơ nên đến bệnh viện thăm khám thường xuyên hơn hoặc theo chỉ định của bác sĩ.
