Sốc nhiệt: Nguyên nhân, biểu hiện và cách xử trí

Một trong những vấn đề sức khỏe thường gặp vào mùa hè nói chung và trong môi trường nắng nóng là tình trạng sốc nhiệt. Ai cũng có thể gặp phải tình trạng này và gặp phải nguy hiểm nếu không có những bước xử lý ban đầu đúng cách, kịp thời.

Sốc nhiệt là gì?

Sốc nhiệt – còn được gọi là say nắng – là tình trạng thân nhiệt cơ thể tăng quá cao khi tiếp xúc với nhiệt độ cao hoặc sinh hoạt/ làm việc trong môi trường “nóng” trong thời gian dài. Vấn đề sức khỏe này có nguy cơ cao xảy ra khi thân nhiệt tăng tới khoảng 40 độ C; thường xảy ra vào mùa hè.

Người bị sốc nhiệt độ cần được chăm sóc y tế khẩn cấp, nếu không có thể bị tổn thương não, tim, thận, cơ,… Nếu điều trị chậm trễ còn có nguy cơ tăng các biến chứng nghiêm trọng khác, nặng nhất là tử vong. (1)

Người lớn tuổi, trẻ sơ sinh, người làm việc ngoài trời, người mắc bệnh tâm thần, béo phì, tuần hoàn kém và những người dùng một số loại thuốc hoặc uống rượu là đối tượng có nguy cơ cao bị sốc nhiệt. Các đối tượng này có diễn biến nhanh và dễ rơi vào nhiều biến chứng nguy hiểm; cần được điều trị y tế khẩn cấp.

Phân loại sốc nhiệt

1. Sốc nhiệt kinh điển

Đây là dạng sốc nhiệt không do gắng sức (cổ điển). Loại sốc nhiệt này thường xảy ra khi nạn nhân tiếp xúc với thời tiết nắng nóng, thiếu độ ẩm trong thời gian dài. Tình trạng này còn có tên gọi khác là say nắng, thường xảy ra ở người lớn tuổi và những người mắc phải bệnh lý mạn tính có tiếp xúc thụ động với môi trường nhiệt độ cao.

2. Sốc nhiệt do gắng sức

Bất kỳ ai có vận động thể chất mạnh trong môi trường nhiệt độ cao, đặc biệt khi cơ thể chưa quen với mức nhiệt cao như vậy.

3. Sốc nhiệt do lạnh

Sốc nhiệt lạnh là tình trạng nhiệt độ cơ thể đột ngột giảm xuống khi thay đổi môi trường có nhiệt độ cao sang nơi có nhiệt độ thấp nhanh như từ ngoài trời nắng nóng vào phòng lạnh. Lúc này cơ thể cần tiêu hao lượng lớn năng lượng để duy trì thân nhiệt, dẫn tới suy yếu sức đề kháng. Những người có sức khỏe yếu hoặc hệ miễn dịch kém sẽ có nguy cơ cao gặp phải tình trạng này. Hiện tượng này thường xảy ra trong môi trường có điều hòa nhiệt độ mạnh hoặc khi di chuyển đột ngột từ môi trường nóng sang môi trường lạnh mà không có thời gian thích nghi.

Nguyên nhân bị sốc nhiệt

Sốc nhiệt có thể xảy ra do:

• Môi trường nóng
• Hoạt động gắng sức
• Mặc quần dày ngăn cản mồ hôi bốc hơi và làm mát cơ thể
• Bị mất nước do không uống đủ nước để bù nước đã thất thoát qua mồ hôi
• Uống bia rượu – việc này ảnh hưởng đến khả năng điều hòa thân nhiệt của cơ thể

Biểu hiện của hiện tượng sốc nhiệt

Người bị sốc nhiệt biểu hiện thường gặp như sau: (2)

• Thân nhiệt tăng cao: Khi nhiệt độ cơ thể lên tới 40 độ hoặc hơn thì chính là dấu hiệu của sốc nhiệt.
• Thay đổi trạng thái tinh thần và hành vi: Nạn nhân rơi vào trạng thái lú lẫn, kích động, nói lắp, mê sảng, co giật, hôn mê đều có thể là hậu quả khi bị say nắng.
• Đổ mồ hôi quá mức: Đây là dấu hiệu cảnh báo khi bị say nắng do vận động quá sức. Ngược lại nếu say nắng do thời tiết thì da thường bị khô và nóng.
• Buồn nôn và nôn: Người mắc phải tình trạng này thường có cảm giác muốn nôn hoặc nôn ói.
• Da ửng đỏ: Khi than nhiệt tăng, da có thể chuyển màu ửng đỏ.
• Thở nhanh: Nhịp thở trở nên thở nhanh và nông.
• Nhịp tim nhanh: Thân nhiệt cao gây áp lực lên tim khiến nhịp đập của mạch tăng cao đáng kể.
• Đau đầu: Tình trạng có khả năng lớn gây đau đầu dữ dội.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu người bị sốc nhiệt có những biểu hiện sau thì cần liên hệ cấp cứu càng sớm càng tốt:

• Không có dấu khỏe lại sau 30 phút nghỉ ngơi ở nơi mát mẻ, được làm mát và bù nước
• Da hấp nóng nhưng không đổ mồ hôi và có thể trở nên ửng đỏ
• Nhịp tim nhanh, nhịp thở nhanh hoặc khó thở
• Tinh thần lú lẫn, không có phản ứng khi được gọi
• Lên cơn co giật
• Rơi vào trạng thái mất ý thức

Khi bắt gặp một người bị gặp phải tình trạng trên, bạn nên gọi bác sĩ hoặc tìm kiếm hỗ trợ y tế ngay lập tức. Gọi số điện thoại cấp cứu 115 hoặc có thể liên hệ hotline 0287 102 6789 – 093 180 6858 để gọi cấp cứu tại BVĐK Tâm Anh TP.HCM, BVĐK Tâm Anh Quận 8 hoặc Phòng khám Đa khoa Tâm Anh Quận 7. Trong lúc chờ cấp cứu đến, bạn có thể thực hiện các việc sau để làm mát cơ thể cho nạn nhân:

• Đưa nạn nhân vào nơi mát hoặc vào trong nhà
• Cởi bỏ bớt quần áo
• Ngâm nạn nhân vào bồn nước mát hoặc xịt vòi hoa sen hoặc lau mát, chườm khăn ướt lạnh lên đầu, cổ, nách và háng của nạn nhân

Sốc nhiệt có nguy hiểm không?

Sốc nhiệt có nguy cơ dẫn đến nhiều biến chứng tùy theo thời gian nạn nhân bị ảnh hưởng. Trong đó, có những tình trạng nguy hiểm như tổn thương cơ não, gây sưng các cơ quan bên trong cơ thể dẫn tới tổn thương vĩnh viễn và nặng nhất là tử vong nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách.

Chẩn đoán sốc nhiệt như thế nào?

1. Chẩn đoán xác định

Ở chẩn đoán xác định, các bác sĩ sẽ xem xét các yếu tố về thân nhiệt, rối loạn thần kinh, đánh giá nạn nhân là phơi nhiễm với nhiệt độ nội sinh hoặc ngoại sinh nhằm loại trừ các vấn đề liên quan tới sepsis, tăng thân nhiệt ác tính hoặc nhiễm khuẩn thần kinh,…

2. Chẩn đoán phân biệt

Các chẩn đoán này giúp bác sĩ làm rõ lieu nạn nhân có mắc phải một trong những vấn đề sức khỏe sau hay không, ví dụ như: viêm não, sảng rượu, viêm màng não, sốc nhiễm khuẩn,…

3. Xét nghiệm

Chẩn đoán sốc nhiệt có thể không cần đến xét nghiệm, tuy nhiên trong một số trường hợp sẽ cần đến để loại trừ các nguyên nhân khác. Các xét nghiệm này bao gồm:

• Đo thân nhiệt ngã trực tràng: Để kiểm tra thân nhiệt chính xác hơn so với đo nhiệt độ ở miệng hoặc trán.
• xét nghiệm máu: Kiểm tra nồng độ natri và kali cùng hàm lượng khí trong máu để xem nạn nhân có bị tổn thương ở hệ thần kinh hay không.
• Xét nghiệm nước tiểu: Nhằm kiểm tra chức năng thận – có thể bị ảnh hưởng do sốc nhiệt.
• Xét nghiệm tổn thương cơ thể để đánh giá tình trạng tổn thương của mô (nếu có)
• Chụp X-quang và các xét nghiệm hình ảnh khác để kiểm tra cơ quan nội tạng.

Sốc nhiệt nên làm gì?

1. Với bản thân

• Tạm ngừng các hoạt động đang thực hiện và tìm nơi mát mẻ, thoáng khí để nghỉ ngơi.
• Uống thêm nước, nếu có thể hãy dùng oresol để bù điện giải hiệu quả hơn
• Liên hệ với mọi người xung quanh, người thân để thông báo tình trạng sức khỏe hiện tại để sẵn sàng hỗ trợ đưa đến các cơ sở y tế.

2. Với người khác

Khi thấy một người có dấu hiệu sốc nhiệt, bạn cần tìm cách hạ thân nhiệt nhanh chóng: di chuyển nạn nhân đến chỗ râm mát, cởi bớt quần áo, chườm nước đá/ khăn lạnh, cho nạn nhân uống nhiều nước. Song song lúc đó là liên hệ cấp cứu để đưa nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất.

Cách xử trí sốc nhiệt như thế nào?

1. Ngoại viện

Trước khi tới được bệnh viện, hãy làm mát người bị sốc nhiệt độ bằng bất kỳ cách nào có thể thực hiện được. Ví dụ như:

• Đặt nạn nhân vào bồn nước mát hoặc dưới vòi sen.
• Xịt nước vào nạn nhân
• Lau người bằng nước mát
• Bật quạt, dùng thêm phun sương nếu có
• Đặt túi chườm đá hoặc khăn ướt mát lên cổ, nách và bẹn.
• Đắp khăn mát, ẩm lên người đó.
• Nếu nạn nhân còn tỉnh, hãy cho uống nước lạnh, đồ uống có chứa chất điện giải

2. Tại khoa hồi sức

Nếu nạn nhân rơi vào trạng thái bất tỉnh, không có dấu hiệu lưu thông máu, không có phản ứng ho, thở, cử động thì bác sĩ sẽ tiến hành thực hiện CPR.

3. Các biện pháp làm lạnh

4 bước hạ nhiệt cho người bị sốc nhiệt: (3)

• Di chuyển tới nơi mát mẻ
• Cởi bỏ đồ không cần thiết như áo khoác, vớ, giày, găng tay, nón,…
• Bù nước
• Làm mát da bằng chườm, lau khăn lạnh

Trong lúc hạ nhiệt thì cần liên tục theo dõi tình trạng nạn nhân và nhanh chóng gọi cấp cứu.

Biện pháp phòng ngừa sốc nhiệt

Sốc nhiệt là vấn đề mà chúng ta có thể phòng ngừa được với các biện pháp dưới đây:

• Mặc quần áo thoáng mát, mỏng nhẹ giúp cơ thể hạ nhiệt.
• Che chắn, thoa kem chống nắng khi phải ra ngoài lúc trời nắng nóng
• Uống nhiều nước để giữ nước cho cơ thể, duy trì thân nhiệt ổn định.
• Cẩn trọng nếu có sử dụng các loại thuốc tác động đến khả năng giữ nước và tản nhiệt của cơ thể.
• Có thời gian nghỉ ngơi khi phải làm việc, vận động trong môi trường nóng bức.
• Làm quen với thời tiết nóng trong vài tuần trước khi hoạt động lâu dài.

Câu hỏi thường gặp

1. Sốc nhiệt có thể gây tử vong không?

Sốc nhiệt có thể gây tử vong vì có ảnh hưởng nghiêm trọng đến thần kinh, tim mạch cùng các cơ quan nội tạng khác.

2. Cần làm gì khi trẻ bị sốc nhiệt?

Dưới đây là những việc cần làm ngay lập tức khi trẻ mất kiểm soát nhiệt độ cơ thể:

• Nhanh chóng đưa trẻ ra khỏi chỗ nắng nóng
• Để  trẻ nằm nghỉ nơi râm mát, thoáng khí
• Cởi bớt hoặc nới lỏng quần áo cho trẻ
• Dùng khăn nhúng nước mát đắp/ lau mát ở đầu, cổ, nách, bẹn để giảm thân nhiệt. Dùng thêm quạt (nếu có) để giúp cơ thể tản nhiệt hiệu quả hơn
• Bù nước cho trẻ
• Đưa trẻ đến cơ sở y tế để kiểm tra chuyên sâu hơn.

Lưu ý: Tuyệt đối không quấn kín, thoa dầu hay cạo gió hoặc thực hiện các biện pháp truyền miệng thiếu an toàn khác cho trẻ.

Sốc nhiệt không phải là vấn đề sức khỏe có thể xem nhẹ. Mặc dù phần lớn trường hợp sốc nhiệt khi phát hiện và sơ cứu ngoại viện sớm đều không để lại nhiều nguy hiểm nhưng nếu gặp phải thì nạn nhân vẫn nên đến các cơ sở y tế để kiểm tra lại – đặc biệt nếu đối tượng là người cao tuổi, người mắc bệnh nền hoặc trẻ nhỏ.