So sánh chụp CT và X quang: Khác biệt gì? Khi nào cần chọn chụp?

So sánh chụp CT và X quang là chủ đề được nhiều người quan tâm. Bởi lẽ, đây là hai kỹ thuật cận lâm sàng được bác sĩ chỉ định khá phổ biến. Bài viết cung cấp những thông tin tổng quan giúp làm rõ sự khác biệt giữa hai kỹ thuật này.

Thế nào là chụp X quang?

Chụp X quang là phương pháp sử dụng tia bức xạ X để tạo nên hình ảnh cấu trúc trong cơ thể một cách chi tiết. Trong đó, tia bức xạ X là một loại bức xạ chúng có khả năng đi xuyên qua cơ thể, sau đó được các mô hấp thụ với mức độ khác nhau. Kết quả chụp X quang giúp bác sĩ quan sát, đánh giá và chẩn đoán nhiều bệnh lý, đặc biệt là bệnh ở hệ tim mạch, xương khớp, hệ hô hấp….

Thế nào là chụp CT?

Vậy còn chụp CT là gì và làm như thế nào để phân biệt, so sánh chụp CT và X quang? Chụp CT (Computed Tomography) hay chụp cắt lớp vi tính là phương pháp sử dụng tia bức xạ X với liều lượng được kiểm soát ở mức thấp và máy tính sẽ tạo nên hình ảnh theo lát cắt ngang của các cơ quan, mô, xương bên trong cơ thể. Kết quả chụp CT cho phép bác sĩ quan sát và đánh giá được các mô mềm, hệ thống mạch máu và xương ở hầu hết các bộ phận trong cơ thể như xương sống, ngực, đầu, đầu gối, bụng….

Mặc dù đều là phương pháp sử dụng tia bức xạ X, thế nhưng chụp CT cho ra kết quả chi tiết và rõ nét hơn chụp X quang, nhờ đó hỗ trợ gia tăng hiệu quả chẩn đoán, điều trị bệnh.

So sánh chụp CT và X quang có sự khác biệt gì?

Để so sánh chụp CT và X quang, cần làm rõ một số vấn đề bao gồm nguyên lý hoạt động, chất lượng hình ảnh và mục đích thực hiện. (1)

1. Nguyên lý hoạt động

• Nguyên lý hoạt động của hệ thống chụp X quang: Những chùm tia X sẽ được các mô cơ thể hấp thu, mô dày đặc có xu hướng chặn tia bức xạ (ví dụ như xương), trong khi đó mức độ chặn tia X của các mô mềm thường kém hơn (ví dụ như cơ, mỡ). Sau khi đi qua cơ thể, tùy thuộc độ hấp thu tia X mà cho hình ảnh cấu trúc cơ quan khác nhau
• Nguyên lý hoạt động của hệ thống chụp CT: Nguồn phát và đầu dò tia bức xạ X được đặt ở hệ thống tròn rỗng ở giữa. Hệ thống này sẽ di chuyển vòng quanh cơ thể người bệnh (đang nằm trên bàn chụp CT). Hệ thống đầu dò phát tia bức xạ X ở máy chụp CT có số dãy cao hơn máy chụp X quang nên thu thập được nhiều hình ảnh chụp cắt lớp với độ phân giải cao hơn. Trên hệ thống máy tính, dữ liệu thu thập được từ các dãy đầu dò của máy chụp CT có thể được thể hiện ở dạng hình ảnh 2D hoặc 3D.

2. Kích thước hình ảnh

Kết quả chụp X quang mô tả cấu trúc cơ thể với độ tương phản cao dưới dạng ảnh 2D đen trắng. Trong khi đó, chụp CT tạo nên hình ảnh cắt lớp ngang cấu trúc cơ thể được thể hiện ở cả dạng 2D và 3D. Khi so sánh chụp CT và X quang có thể thấy rằng hình ảnh chụp CT cho góc nhìn đa chiều, chi tiết và sắc nét hơn ảnh chụp X quang.

3. Mục đích

• Chụp CT: Chụp CT thường được bác sĩ chỉ định với mục đích chẩn đoán các tổn thương, bệnh lý ở các mạch máu, và nội tạng trong cơ thể như tim mạch (phình động mạch chủ, tắc nghẽn mạch máu…), phổi (tràn dịch màng phổi, xơ phổi, xẹp phổi…), xương (gãy xương, loãng xương, u xương, tổn thương tủy sống…), não (u não, xuất huyết não, vôi hóa não…) và bệnh ung thư tại nhiều bộ phận.
• Chụp X quang: Chụp X quang thường được bác sĩ chỉ định với mục đích kiểm tra tình trạng của cơ quan, theo dõi tốc độ tiến triển của bệnh lý sau điều trị (viêm khớp, loãng xương, viêm phổi…) hay đánh giá hiệu quả của phương pháp điều trị đang được áp dụng để có biện pháp xử trí kịp thời.

Đánh giá ưu nhược điểm của chụp CT và X quang

Sau đây là một số thông tin về lợi ích và rủi ro giúp bạn có thể so sánh chụp CT và X quang có ưu, nhược điểm gì? (2)

1. Chụp cắt lớp vi tính (CT Scan)

1.1 Ưu điểm

• Thời gian thực hiện nhanh chóng hơn một số kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh khác.
• Chi phí thực hiện hợp lý nên được ứng dụng phổ biến ở hầu hết các cơ sở y tế.
• So với chụp X quang, chụp CT mang lại chất lượng hình ảnh cao hơn giúp bác sĩ quan sát được chi tiết tổn thương.
• Chụp CT cung cấp hình ảnh cấu trúc mạch máu và hệ xương chất lượng cao..
• Chụp CT là công cụ giúp hướng dẫn bác sĩ thực hiện sinh thiết hoặc chọc hút bằng kim, đặc biệt là thủ thuật được thực hiện ở xương, bụng và phổi.

1.2 Nhược điểm

Chụp CT cũng tồn tại một số rủi ro nhất định, bao gồm:

• Mặc dù liều lượng bức xạ trong chụp CT được kiểm soát chặt chẽ, tuy nhiên nếu tiếp xúc thường xuyên vẫn tiềm ẩn rủi ro làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư.
• Tiềm ẩn rủi ro ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi và trẻ nhỏ. Vì vậy, đối tượng là thai phụ hoặc trẻ nhỏ cần thận trọng đối với kỹ thuật này.
• Hạn chế trong việc chẩn đoán các bệnh lý về dây chằng, gân, cơ…. hoặc đặc tính mô của cơ quan như đặc tính mô mềm, tủy sống, dây thần kinh, …

Ngoài ra, trong trường hợp cần chụp CT để đánh giá các mô mềm, người bệnh có thể được yêu cầu sử dụng chất cản quang để giúp tăng chất lượng hình ảnh. Chất cản quang thường đi vào cơ thể thông qua đường tĩnh mạch, sau đó sẽ được thận đào thải. Chất cản quang được đánh giá có độ an toàn cao, tuy nhiên có thể tiềm ẩn rủi ro sức khỏe như:

• Mặc dù không phổ biến, tuy nhiên một số người có thể bị dị ứng với chất cản quang (thậm chí sốc phản vệ).
• Ảnh hưởng đến chức năng thận, đặc biệt là đối tượng đang mắc bệnh về thận.

2. Chụp X quang

2.1 Ưu điểm

• Chụp X quang là kỹ thuật đơn giản không xâm lấn, không gây khó chịu cho người bệnh.
• Sử dụng tia bức xạ X với liều lượng thấp hơn kỹ thuật chụp CT nên giảm thiểu phần nào rủi ro nhiễm bức xạ.
• Thời gian thực hiện nhanh chóng, tiết kiệm thời gian cho người bệnh.
• Chi phí phù hợp, thường thấp hơn phương pháp chẩn đoán hình ảnh khác nên dễ tiếp cận với đại chúng.

2.2 Nhược điểm

Phương pháp chụp X quang cũng tồn tại một số rủi ro nhất định:

• Chụp X quang cho hình ảnh cấu trúc cơ thể với chất lượng hình ảnh không chi tiết bằng phương pháp chụp CT.
• Chỉ thể hiện hình ảnh cấu trúc cơ thể dưới dạng 2D.
• Hình ảnh chụp X quang có thể bỏ sót chi tiết về các mô, cơ quan bên trong cơ thể, các hình ảnh bất thường có thể chồng lấp và có thể bỏ sót tổn thương
• Trong trường hợp cần quan sát tử cung, vòi trứng, đường tiêu hóa… người bệnh cần dùng thuốc cản quang trước khi chụp X quang. Mặc dù ít xảy ra, thế nhưng việc sử dụng thuốc cản quang có thể tiềm ẩn một số rủi ro như dị ứng, ảnh hưởng chức năng thận, sốc phản vệ….

Thắc mắc hay gặp

Bên cạnh vấn đề so sánh chụp CT và X quang, nhiều người còn có một số thắc mắc khác về hai kỹ thuật này như:

1. Chụp CT và chụp X quang cái nào hại hơn?

Trên thực tế, chụp CT hay chụp X quang đều mang lại những lợi ích lớn trong tầm soát, chẩn đoán bệnh. Mỗi kỹ thuật có thể có một số rủi ro nhất định, tuy nhiên các rủi ro nhỏ này sẽ được kiểm soát ở mức cao nhất, đảm bảo an toàn. Dựa trên cấu trúc bộ phận cần kiểm tra, thể trạng của người bệnh và tính chất bệnh lý bác sĩ sẽ cân nhắc việc chỉ định thực hiện chụp CT hay chụp X quang sao cho đảm bảo an toàn tối ưu cho sức khỏe của người bệnh.

Xem thêm: So sánh chụp CT và MRI trong chẩn đoán hình ảnh.

2. Chụp CT và chụp X quang sử dụng tia nào?

Chụp CT và chụp X quang là hai phương pháp sử dụng tia X – loại tia bức xạ ion hóa có thể gây tổn thương DNA nếu lạm dụng. Tuy nhiên, rủi ro gây hại cho sức khỏe từ việc thực hiện chụp X quang hoặc chụp CT theo chỉ định của bác sĩ là rất thấp. Trên thực tế, lợi ích giúp nâng cao hiệu quả chẩn đoán và điều trị bệnh từ hai phương pháp này cao hơn gấp nhiều lần rủi ro gây hại cho sức khỏe.

3. Chụp CT và chụp X quang có gây ung thư không?

Nguy cơ gây ung thư do chụp CT, chụp X quang dưới chỉ định của bác sĩ là rất thấp. Bởi vì, liều lượng tia bức xạ sử dụng trong chẩn đoán hình ảnh luôn được các bác sĩ quản lý chặt chẽ ở mức thấp trong phạm vi cho phép. Hiện nay, liều tia của các dòng máy ngày càng giảm thiểu nhờ vào việc sử dụng thiết bị chụp CT, chụp X quang thế hệ mới, được tích hợp công nghệ hiện đại bậc nhất. Ngoài ra, bác sĩ cũng sẽ kiểm soát nghiêm ngặt khoảng cách thực hiện chụp CT hoặc chụp X quang của người bệnh, nhằm hạn chế tối đa rủi ro nhiễm bức xạ tiềm ẩn nguy cơ ung thư.

4. Cần lưu ý gì khi chụp CT, X quang?

Người bệnh sẽ được bác sĩ tư vấn một số điều cần lưu ý trước khi thực hiện chụp CT hoặc chụp X quang, bao gồm các vấn đề như sau:

• Chỉ định và chống chỉ định thực hiện.
• Khoảng cách giữa các lần thực hiện.
• Phản ứng phụ có thể xảy ra khi dùng thuốc cản quang.
• Mặc đồ thoải mái hoặc thay đồ bệnh nhân chuyên dụng.
• Tháo bỏ các phụ kiện kim loại trên cơ thể.
• Trong một số trường hợp đặc biệt, người bệnh có thể được bác sĩ yêu cầu nhịn ăn trước khi thực hiện chụp.

5. Nên chụp CT và X quang ở đâu?

Sau khi so sánh chụp CT và X quang, người bệnh cần tìm hiểu vấn đề nên chọn nơi nào để thăm khám và thực hiện hai phương pháp này. Để đảm bảo an toàn và chất lượng tối ưu, người bệnh nên thăm khám, thực hiện chụp CT, chụp X quang theo chỉ định của bác sĩ tại cơ sở y tế uy tín, sở hữu máy móc thiết bị hiện đại.

Bởi chất lượng máy móc, dịch vụ và chuyên môn của đội ngũ bác sĩ tại cơ sở y tế uy tín sẽ được đảm bảo. Nhờ vậy, người bệnh có thể tiết kiệm được thời gian và hạn chế tối đa các rủi ro về sức khỏe.

Hệ thống máy chụp CT 1975 lát cắt tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh

Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh sở hữu nhiều thiết bị y tế hiện đại hàng đầu. Trong đó, điển hình là hệ thống chụp CT 1975 lát cắt đồng bộ chính hãng duy nhất tại Việt Nam và đầu tiên tại Đông Nam Á. Máy chụp CT 1975 lát cắt thuộc dòng máy Revolution Apex Elite (phiên bản mới nhất của máy CT Revolution Apex) đến từ tập đoàn công nghệ y tế hàng đầu trên thế giới GE HealthCare (Mỹ).

Hiện nay, trên toàn thế giới chỉ có 129 hệ thống máy chụp CT 1975 được các quốc gia phát triển sử dụng như Nhật Bản, Pháp, Anh, Mỹ, Úc, Hàn Quốc…. Việt Nam đang là quốc gia sở hữu hệ thống máy chụp CT 1975 lát cắt thứ 130 trên thế giới.

Máy chụp CT 1975 lát cắt tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh sở hữu nhiều tính năng hiện đại bậc nhất, có tốc độ quay chụp nhanh nhất, ứng dụng AI ở mức cao nhất, giúp xác định ranh giới giữa mô tổn thương và mô khỏe mạnh rõ ràng, mô tả cấu trúc cơ thể tốt với độ chính xác cao, qua đó phát hiện được những tổn thương dù rất nhỏ chỉ 0,23 mm. Bên cạnh đó, máy chụp CT 1975 lát cắt còn có khả năng phân biệt hơn 20 loại vật chất khác nhau trong cơ thể, từ mô, xương, các loại sỏi, cục máu đông, mảng xơ vữa…, chụp đa dạng cơ quan trên cơ thể giúp phát hiện, đánh giá và chẩn đoán sớm nhiều bệnh lý nguy hiểm như bệnh ung thư, tim mạch, đột quỵ, nhi khoa….

Hiện tại, các thiết bị máy móc y khoa hiện đại, ứng dụng AI như máy chụp CT 1975 lát cắt đang được sử dụng phổ biến trong các quy trình sàng lọc tầm soát, chẩn đoán cũng như theo dõi quá trình điều trị nhiều bệnh lý tại Bệnh viện Tâm Anh.

Những thông tin trong bài viết đã phần nào giúp bạn so sánh chụp CT và X quang có gì khác biệt, lợi và hại ra sao. Nếu cần tìm hiểu thêm về phương pháp chụp CT hoặc chụp X quang, người bệnh có thể liên hệ đến Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh để được bác sĩ tư vấn chi tiết.