Sinh lý thận và những sự thật bạn cần biết

Không chỉ đảm nhận vai trò lọc máu, thận còn thực hiện nhiều chức năng quan trọng khác, bao gồm duy trì cân bằng nội mô, điều hòa huyết áp, kích thích sản xuất hồng cầu, enzyme, hormone,… Vậy thận hoạt động thông qua những cơ chế nào? Chức năng sinh lý thận có ý nghĩa gì đối với hệ tiết niệu và cơ thể?

Sinh lý thận là gì?

Sinh lý thận là nghiên cứu về giải phẫu và chức năng của thận, qua đó giúp hiểu rõ về hoạt động sinh lý, vai trò của thận đối với hệ tiết niệu và cơ thể. Đây cũng là cơ sở quan trọng trong chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa các bệnh lý về thận.

Người bình thường có hai quả thận, hình hạt đậu và nằm dọc hai bên cột sống. Trong đó, thận phải thường thấp hơn so với thận trái. Mỗi ngày, thận lọc khoảng 200 lít dịch, bài xuất khoảng 1,5-2 lít nước tiểu và tái hấp thu trên 99% lượng dịch còn lại. Các chức năng sinh lý của thận được thực hiện thông qua ba cơ chế:

• Lọc máu ở cầu thận.
• Tái hấp thu và bài tiết ở ống thận.
• Sản xuất các chất trung gian như renin, erythropoietin, calcitonin, prostaglandin,…

Chức năng sinh lý của thận với hệ tiết niệu và cơ thể

Hệ tiết niệu bao gồm thận, niệu quản, bàng quang và niệu đạo. Trong đó thận là nơi tạo thành và bài tiết nước tiểu, cũng như đóng vai trò là “nhà máy lọc” của cơ thể. Mỗi bên thận được tạo thành từ khoảng 1 triệu đơn vị chức năng gọi là nephron. Mỗi nephron bao gồm một bộ lọc, chứa cầu thận và ống thận. Các nephron hoạt động theo quy trình: lọc máu tại cầu thận, đồng thời tái hấp thu và bài tiết tại ống thận.

Mỗi phút có khoảng trên một lít máu chảy vào thận, thông qua động mạch thận. Khi dòng máu đến các cầu thận, những phân tử lớn hơn như protein và tế bào máu sẽ được giữ lại. Trong khi đó các phân tử nhỏ hơn, bao gồm chất thải và dịch sẽ đi vào ống thận. Lúc này, tại ống thận sẽ diễn ra quá trình tái hấp thu, đưa các chất cần thiết trở lại máu, đồng thời thực hiện bài tiết các chất thải, axit dư thừa ra khỏi máu.

Ngoài các nhiệm vụ lọc máu, tái hấp thu và bài tiết, thận còn thực hiện nhiều chức năng sinh lý quan trọng khác, bao gồm: (1)

• Duy trì cân bằng nội mô, nhất là cân bằng thể tích và các thành phần ion của dịch cơ thể.
• Đào thải các sản phẩm từ quá trình phân hủy trong cơ thể, đặc biệt là phân hủy protein, bao gồm ure, acid uric, creatinin,…
• Đào thải các chất độc nội sinh và ngoại sinh.
• Điều hòa huyết áp thông qua:
  • Hệ thống Renin – Angiotensin – Aldosteron.
  • Hệ thống Prostaglandin.
  • Hệ thống Kallikrein – Kinin.
• Điều hòa khối lượng hồng cầu thông qua sản xuất erythropoietin.
• Điều hòa chuyển hóa canxi thông qua sản xuất 1,25 dihydroxycalciferol (1,25D3).
• Điều hòa các chuyển hóa khác thông qua quá trình phân giải, phân hủy một số chất như insulin, glucagon, parathyroid hormone, calcitonin, beta-2 microglobulin,…

Lời khuyên giúp duy trì sinh lý thận khỏe mạnh lâu dài

Để bảo vệ và duy trì sức khỏe sinh lý thận lâu dài, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều yếu tố, bao gồm chế độ dinh dưỡng, thói quen sinh hoạt, kiểm soát bệnh lý, tầm soát sức khỏe định kỳ,…

1. Chế độ dinh dưỡng cân đối và tốt cho thận

• Uống đủ từ 1,5 – 2 lít nước mỗi ngày tùy theo thể trạng và hoạt động.
• Ăn nhiều các loại rau xanh, trái cây tươi, thực phẩm chứa nhiều chất xơ, chất chống oxy hóa,…
• Tránh ăn mặn, hạn chế muối trong khẩu phần ăn hàng ngày.
• Hạn chế ăn các loại thực phẩm chiên, xào, nướng chứa nhiều dầu mỡ, thức ăn nhanh,…
• Tránh lạm dụng rượu, bia và các loại nước ngọt.

2. Duy trì lối sống lành mạnh

• Thường xuyên tập thể dục, chơi thể thao vừa sức ít nhất 30 phút/ngày.
• Duy trì cân nặng hợp lý, chỉ số BMI từ 18,5 đến 22,9 giúp giảm nguy cơ tăng huyết áp và đái tháo đường gây tổn thương thận.
• Ngủ đủ 7-9 tiếng/đêm, đảm bảo môi trường nghỉ ngơi sạch sẽ, thoải mái, dễ chịu.
• Không hút thuốc lá.

3. Quản lý tốt các bệnh lý nền, tầm soát sức khỏe định kỳ

• Huyết áp tăng cao có thể làm tổn thương thận nặng thêm, do đó cần thường xuyên kiểm tra huyết áp và ghi lại các chỉ số để theo dõi.
• Không tự ý mua và sử dụng các loại thuốc kháng sinh, kháng viêm, thuốc giảm đau,… nếu chưa có chỉ định của bác sĩ.
• Tầm soát sức khỏe định kỳ hoặc đi khám ngay khi có dấu hiệu đau ở vùng hông, lưng, màu sắc, tính chất nước tiểu bất thường hoặc nghi ngờ tổn thương thận.

Chức năng sinh lý thận đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc duy trì sự sống và đảm bảo sự phát triển bình thường của cơ thể. Khi chức năng thận suy giảm, nhiều cơ quan khác cũng bị ảnh hưởng theo. Vì vậy, việc chủ động tầm soát sức khỏe định kỳ, quản lý tốt các bệnh lý nền, duy trì lối sống lành mạnh,… là những yếu tố quyết định giúp bảo vệ sức khỏe thận và nâng cao chất lượng cuộc sống.