8 bài tập phục hồi chức năng sau gãy xương chày giúp nhanh hồi phục

Phục hồi chức năng sau gãy xương chày là hoạt động cần thiết và đem lại nhiều lợi ích như giảm đau, phòng tránh biến chứng và thúc đẩy quá trình chữa lành. Vậy, phục hồi chức năng cho người bị gãy xương chày được thực hiện như thế nào?

Tình trạng gãy xương chày ảnh hưởng đến khả năng đi lại thế nào?

Xương chày là một trong hai xương thuộc phần xương cẳng chân, làm nhiệm vụ nâng đỡ phần lớn trọng lượng cơ thể và giữ chân thẳng. Đồng thời, đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên khớp gối và khớp mắt cá chân, giúp chân vận động linh hoạt.

Là một trong các xương lớn của cơ thể, xương chày rất dễ chịu tác động từ những hoạt động như đi lại, chạy, nhảy. Đây cũng là xương dễ gặp chấn thương dẫn đến gãy xương. Tùy theo loại gãy và mức độ tổn thương, gãy xương chày có thể gây đau nhức âm ỉ hoặc dữ dội và ảnh hưởng lớn đến khả năng đi lại [1] với những biểu hiện như:

• Gặp khó khăn khi cử động chân, đau khi cố gắng đi lại hoặc di chuyển.
• Đầu gối không thể cử động hoặc gập lại bình thường.
• Bàn chân có thể mất cảm giác, khiến người bệnh không thể đứng thẳng chân hoặc giữ thăng bằng.
• Một số trường hợp gặp tình trạng biến dạng vùng cẳng chân, đầu gối, ống chân hoặc mắt cá chân.
• Nếu gãy xương chày hở, xương có thể nhô ra, đâm vào cơ, gân, dây chằng, dây thần kinh hoặc mạch máu xung quanh, tăng nguy cơ nhiễm trùng và biến chứng nguy hiểm.

Dựa vào vị trí và mức độ tổn thương, bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị phù hợp. Song song đó, tập phục hồi chức năng sau gãy xương chày rất cần thiết. Điều này hỗ trợ đẩy nhanh quá trình liền xương, điều chỉnh dáng đi bình thường và hạn chế tối đa biến chứng nguy hiểm.

Lợi ích khi thực hiện phục hồi chức năng sau gãy xương chày

Phục hồi chức năng rất cần thiết sau điều trị gãy xương chày. Việc này có thể đem lại những lợi ích như:

• Phục hồi khả năng vận động: Chế độ tập luyện phù hợp góp phần phục hồi, tăng cường và duy trì sức mạnh cơ bắp và độ linh hoạt của khớp. Qua đó giúp người bệnh nhanh chóng đi lại bình thường, hạn chế tình trạng đi khập khiễng và độc lập trong những hoạt động thường ngày.
• Giảm đau: Những bài tập vật lý trị liệu sau gãy xương chày phù hợp góp phần kiểm soát tình trạng viêm và đau nhức. Để tăng cường hiệu quả, bác sĩ có thể chỉ định một số liệu pháp giảm đau chuyên sâu khác như nhiệt lạnh, kích thích điện, siêu âm, chiếu tia hồng ngoại, kích thích điện…
• Thúc đẩy quá trình liền xương và phòng tránh biến chứng: Vận động và nghỉ ngơi đúng cách góp phần tăng cường lưu thông máu và dinh dưỡng đến vị trí xương tổn thương, đẩy nhanh quá trình chữa lành. Đồng thời, phòng tránh tối đa biến chứng do gãy xương chày như tổn thương mạch máu và thần kinh, teo cơ, cứng khớp, nhiễm trùng (trường hợp gãy xương hở)…

Nguyên tắc khi phục hồi chức năng sau gãy xương chày

Phục hồi chức năng sau gãy xương chày tập trung cải thiện và tăng cường sức mạnh của các khớp như khớp gối, khớp cổ chân và các nhóm cơ liên quan. Qua đó bảo vệ vị trí xương bị gãy, giảm sưng đau tại vị trí tổn thương và phục hồi tối đa khả năng vận động để người bệnh sớm tự chủ trong các hoạt động thường ngày. Thời gian thực hiện có thể được chia thành 3 giai đoạn với những mục tiêu riêng biệt như sau:

Giai đoạn 1

Giai đoạn này kéo dài khoảng 2 – 3 tháng với những mục tiêu gồm:

• Giảm sưng đau: Kích thích tuần hoàn máu và bạch huyết.
• Duy trì tầm vận động của các khớp không bị cố định: Ngăn ngừa cứng khớp.
• Tăng cường sức mạnh nhẹ nhàng cho các cơ xung quanh: Chuẩn bị cho giai đoạn chịu lực.
• Ngăn ngừa các biến chứng thứ phát: Như huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT).

Các nhóm bài tập chính trong giai đoạn sớm (thường trong vài tuần đầu sau phẫu thuật):

• Bài tập cho bàn chân và cổ chân (thực hiện thường xuyên trong ngày): gập duỗi cổ chân (Ankle Pumps), xoay cổ chân (Ankle Circles), viết chữ cái bằng ngón chân giúp tăng cường vận động tinh tế của cổ chân và bàn chân…
• Bài tập cho khớp gối (nếu không bị cố định hoàn toàn): gồng cơ tứ đầu đùi (Quadriceps Sets), gồng cơ gân kheo (Hamstring Sets), trượt gót chân (Heel Slides – nếu được bác sĩ cho phép và không quá đau)…
• Bài tập cho khớp háng: dạng khép háng nhẹ nhàng (Gentle Hip Abduction/Adduction – nếu được bác sĩ cho phép), gồng cơ mông (Gluteal Sets)…
• Bài tập cho phần trên cơ thể: tiếp tục thực hiện các hoạt động và bài tập cho tay, vai và thân mình để duy trì sức mạnh và tầm vận động.
• Các hoạt động khác: thay đổi tư thế thường xuyên để tránh nguy cơ loét da, đi lại nhẹ nhàng (nếu được bác sĩ cho phép và có sự hỗ trợ phù hợp)

Giai đoạn 2

Giai đoạn này có thể kéo dài khoảng 2 – 3 tháng với mục tiêu chủ yếu gồm:

• Giảm sưng nề, tăng cường tuần hoàn máu để đẩy nhanh quá trình liền xương.
• Giúp chân có thể chịu được sức nặng, cải thiện tầm vận động khớp gối và tập đi lại bằng nạng hoặc khung tập đi.
• Bắt đầu thực hiện những bài tập giữ thăng bằng, bước đi, chịu trọng lượng như nâng chân, gập duỗi đầu gối.

Giai đoạn 3

Giai đoạn 3 có thể kéo dài khoảng 5 – 6 tháng và tập trung vào những mục tiêu:

• Cải thiện dần khả năng chịu sức nặng ở chân tổn thương ở mức tối đa.
• Nâng cao tầm vận động của khớp gối, tăng cường sức mạnh, sức bền và tính linh hoạt của khớp.
• Phục hồi dáng đi bình thường, tự chủ trong các hoạt động và sinh hoạt thường ngày.
• Những bài tập phù hợp gồm gập duỗi gối chủ động, lên xuống cầu thang, đi bộ nhẹ nhàng…

Hướng dẫn các bài tập phục hồi chức năng sau gãy xương chày

Dưới đây là 8 bài phục hồi chức năng sau gãy xương chày được bác sĩ khuyên dùng [2]:

1. Bài tập trượt gót (Heel Slides)

Bài tập này hỗ trợ phục hồi và tăng cường phạm vi chuyển động của khớp gối. Người bệnh có thể tập khi được bác sĩ cho phép và không cảm thấy quá đau. Cách thực hiện gồm các bước:

• Bắt đầu với tư thế nằm thẳng.
• Từ từ trượt gót chân về phía mông bằng cách gập gối, lưu ý chỉ gập đến mức không gây đau.
• Sau đó, từ từ duỗi thẳng chân trở lại.
• Thực hiện 5 – 10 lần mỗi hiệp, lặp lại vài hiệp trong ngày.

2. Bài tập kéo giãn cơ tứ đầu đùi

Bài tập này có thể tập luyện ở giai đoạn 3 tháng trở lên nhằm cải thiện và duy trì độ linh hoạt của cơ tứ đầu đùi, giúp đầu gối có thể gập lại hoặc duỗi ra dễ dàng. Cách tập luyện như sau:

• Bắt đầu với tư thế nằm sấp, hai chân duỗi thẳng.
• Gập chân phải sao cho bàn chân chạm mông và dùng tay phải nắm lấy chân. Người tập có thể sử dụng khăn hoặc dây kháng lực để hỗ trợ tập luyện.
• Giữ nguyên tư thế khoảng 10 – 15 giây và trả chân về vị trí ban đầu.
• Lặp lại động tác 10 – 15 lần và đổi sang bên còn lại. Người tập có thể thực hiện bài tập này ở tư thế đứng thẳng.

3. Tư thế cây cầu

Bài tập này có thể được thực hiện ở giai đoạn 6 tháng trở lên. Mục tiêu góp phần tăng cường sức mạnh của cơ mông. Qua đó giúp hỗ trợ các động tác như đi bộ, bước lên cầu thang, đồng thời cải thiện khả năng giữ thăng bằng của chân. Các bước tập luyện gồm:

• Nằm ngửa trên sàn hoặc thảm tập, chân và tay thẳng, 2 tay ép sát người.
• Từ từ gập chân lại sao cho đầu gối hướng lên trần nhà, bàn chân chạm sàn.
• Siết cơ mông và cơ bụng để nâng người lên cao nhất có thể mà không bị đau. Lưu ý giữ lưng thẳng, đùi song song với mặt sàn.
• Hít thở đều và giữ nguyên tư thế này khoảng 10 – 15 giây rồi từ từ hạ người xuống.
• Thực hiện động tác 10 – 15 lần.

4. Bài tập Clamshell

Bài tập vật lý trị liệu sau gãy xương chày này hỗ trợ cải thiện sức khỏe cơ mông, đặc biệt là cơ mông nhỡ. Bài tập giúp người bệnh có thể giữ thăng bằng trong quá trình di chuyển và thay đổi tư thế. Bài tập Clamshell gồm các bước:

• Nằm nghiêng về bên phải, tay phải chống đầu, tay trái chống hông hoặc đặt trước ngực.
• Hai chân xếp chồng lên nhau, gập đầu gối về phía ngực sao cho vai, hông và bàn chân thẳng hàng.
• Giữ chân dưới áp sát sàn, siết cơ bụng và nâng đầu gối chân trên lên cao nhất có thể, giữ 3 – 5 giây rồi hạ xuống.
• Thực hiện động tác 10 – 15 lần rồi đổi sang bên còn lại. Người tập có thể kết hợp dây kháng lực để nâng độ khó.

5. Bài tập nâng chân thẳng (Straight Leg Raise)

Đây là bài tập phục hồi chức năng sau gãy xương chày có tác dụng cải thiện sức mạnh của cơ gấp hông và cơ tứ đầu đùi. Điều này giúp ổn định đầu gối, hỗ trợ cơ thể giữ thăng bằng và đi lại dễ dàng. Các bước thực hiện gồm:

• Bắt đầu với tư thế nằm ngửa, hai tay ép sát người.
• Từ từ co đầu gối chân phải, sao cho đầu gối hướng lên trần nhà, bàn chân chạm sàn, chân trái duỗi thẳng.
• Giữ nguyên chân phải. Siết chặt cơ đùi của chân trái và nhẹ nhàng nâng chân lên càng cao càng tốt. Lưu ý giữ chân thẳng, không cong gối.
• Giữ nguyên tư thế này khoảng 5 – 10 giây rồi hạ chân xuống.
• Lặp lại động tác 10 – 15 lần rồi đổi sang chân còn lại. Trường hợp không thể gập chân do đau nhức, người tập có thể duỗi thẳng chân.

6. Bài tập nghiêng bên (side-lying)

Đây là bài tập hỗ trợ cải thiện và tăng cường sức mạnh cơ mông nhỡ, giúp phục hồi các cử động của chân. Các bước tập luyện như sau:

• Nằm nghiêng về bên trái, tay trái chống đỡ đầu, tay phải chống hông hoặc đặt trước ngực.
• Hai chân duỗi thẳng xếp chồng lên nhau.
• Giữ chân trái, từ từ nâng cao chân phải, chú ý không gập đầu gối.
• Giữ nguyên tư thế khoảng 3 – 5 giây rồi hạ chân xuống.
• Lặp lại động tác 10 – 15 lần và đổi sang bên còn lại.

7. Bài tập đứng lên ngồi xuống (Sit to Stand Training)

Bài tập này có tác dụng nâng cao sức mạnh của cơ mông và cơ tứ đầu đùi. Qua đó giúp người sau gãy xương chày có thể dễ dàng thực hiện những động tác khom người, ngồi xổm và thay đổi tư thế từ ngồi sang đứng. Bài tập phù hợp với giai đoạn 3 – 6 tháng. Cách thực hiện như sau:

• Ngồi trên ghế có chiều cao phù hợp, ưu tiên ghế có bề mặt cứng để hỗ trợ đứng lên dễ dàng.
• Hai tay chống hông hoặc ôm sát vào ngực.
• Hơi nghiêng người về phía trước, dùng lực chân nhấc người đứng thẳng rồi từ từ hạ người về vị trí ban đầu.
• Thực hiện động tác 10 – 15 lần.

8. Bài tập Step-Ups

Bài tập này tác động vào nhiều nhóm cơ của chân như cơ gấp hông, cơ tứ đầu đùi và cơ mông. Việc tập luyện thường ở giai đoạn 3 – 6 tháng nhằm cải thiện sức mạnh tổng thể của chân, hỗ trợ khả năng chịu trọng lượng và nâng chân, nhất là khi đi cầu thang. Các bước thực hiện như sau:

• Chuẩn bị bục tập gym hoặc có thể đứng trước bậc thang có tay vịn.
• Bước lên bục bằng chân bị tổn thương, mũi chân hướng ra ngoài, kế đến tiếp tục bước chân còn lại.
• Sau đó, bước chân không bị đau xuống trước và tiếp theo là chân tổn thương.
• Thực hiện động tác này 15 – 20 lần.

Lưu ý: Những bài tập trên đây chỉ mang tính tham khảo. Người bệnh nên trao đổi với bác sĩ điều trị để được tư vấn chế độ tập luyện phù hợp với tình trạng thực tế, hỗ trợ tốt nhất cho việc phục hồi.

Khi nào cần thực hiện phục hồi chức năng sau gãy xương chày?

Phục hồi sau gãy xương chày nên được tiến hành càng sớm càng tốt vào những thời điểm như:

• Ngay sau khi bó bột hoặc phẫu thuật
• Tập gồng cơ khi bó bột, đi 2 nạng không chống chân đau,
• Thời điểm bắt đầu tì chống chịu lực một phần phụ thuộc vào độ gãy xương, độ vững chắc của KHX
• Chống chân sớm, giúp kích thích mau liền xương

Tuy nhiên, thời gian cụ thể với từng người sẽ khác nhau phụ thuộc vào dạng gãy xương, mức độ tổn thương, phương pháp điều trị và nhiều yếu tố khác. Do đó, người bệnh nên tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn và hướng dẫn chính xác nhất.

Những điều cần lưu ý khi tập luyện phục hồi chức năng sau gãy xương chày

Khi tập phục hồi chức năng sau gãy xương chày, cần theo dõi những yếu tố sau:

• Mức độ đau: Theo dõi xem các bài tập có làm tăng cơn đau hay không.
• Sưng: Quan sát xem tình trạng sưng có tăng lên sau khi tập hay không.
• Các dấu hiệu bất thường khác: Như đỏ, nóng, chảy dịch ở vết mổ. Nếu có bất kỳ dấu hiệu nào bất thường, hãy liên hệ ngay với bác sĩ.
• Giai đoạn sớm sau phẫu thuật kết hợp xương chày đòi hỏi sự kiên nhẫn và tuân thủ chặt chẽ hướng dẫn của chuyên gia y tế. Việc thực hiện đúng các bài tập sẽ đóng vai trò then chốt trong quá trình phục hồi chức năng hoàn toàn của bạn.

Lưu ý: Trước khi bắt đầu bất cứ bài tập nào, người bệnh cần tuân theo hướng dẫn của bác sĩ và chuyên gia vật lý trị liệu. Họ sẽ đưa ra phác đồ tập luyện phù hợp với tình trạng cụ thể, loại phẫu thuật đã thực hiện và tốc độ hồi phục. Người tập nên bắt đầu từ từ và tăng dần cường độ. Chú ý không cố gắng quá sức, đặc biệt khi vẫn còn đau, thực hiện nhẹ nhàng và có kiểm soát. Ngừng tập nếu cảm thấy đau nhói hoặc đau tăng lên đáng kể.

Phục hồi chức năng sau gãy xương chày tại BVĐK Tâm Anh

Trung tâm Chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, là địa chỉ uy tín và chất lượng về phục hồi chức năng sau gãy xương chày. Bệnh viện là một trong những đơn vị tiên phong áp dụng hệ thống máy móc hiện đại trong việc khám, chẩn đoán và điều trị các bệnh lý xương khớp từ đơn giản đến phức tạp.

Tại đây hiện đang sở hữu những thiết bị tối tân nhập khẩu từ nước ngoài như máy chụp cắt lớp vi tính CT 768 lát cắt, 1975 lát cắt và 100.000 lát cắt; hệ thống máy cộng hưởng từ Magnetom Amira BioMatrix; máy đo mật độ xương; hệ thống kính vi phẫu thuật Opmi Vario 700 Zeiss… Điều này góp phần tăng độ chính xác trong quá trình chẩn đoán và điều trị, qua đó giúp nâng cao khả năng phục hồi cho người bệnh, hạn chế tối đa biến chứng.

Câu hỏi thường gặp

1. Phục hồi chức năng sau gãy xương chày kéo dài bao lâu?

Điều này phụ thuộc vào mức độ tổn thương, loại phẫu thuật và thể trạng của từng người. Trung bình, mất khoảng 6 tháng để xương từ từ liền lại và phục hồi khả năng vận động. Tuy nhiên, thời gian có thể kéo dài hơn nếu tổn thương nghiêm trọng, ảnh hưởng đến các mô xung quanh. Tốt nhất, người bệnh nên thực hiện phục hồi chức năng sau gãy xương chày theo hướng dẫn của bác sĩ và kỹ thuật viên để đạt kết quả tối ưu.

2. Khi nào nên bắt đầu thực hiện phục hồi chức năng sau gãy xương chày?

Việc phục hồi chức năng cho người bị gãy xương chày nên được tiến hành càng sớm càng tốt. Tuy nhiên, điều này có thể phụ thuộc vào vị trí gãy xương, mức độ nghiêm trọng và khả năng đáp ứng điều trị. Người bệnh nên tham khảo ý kiến của bác sĩ để được tư vấn thời điểm bắt đầu thực hiện phù hợp.

Chương trình phục hồi chức năng sau gãy xương chày sẽ khác nhau với từng trường hợp. Người bệnh nên thăm khám bác sĩ chuyên khoa xương khớp để được tư vấn phác đồ tập luyện cá nhân hóa, hỗ trợ tốt nhất cho việc phục hồi và ngăn ngừa biến chứng.