Mụn đầu đen: Nguyên nhân hành thành và các vị trí “ưa thích”

Mụn đầu đen thường gặp ở nhiều người nhưng thường gặp nhất ở thanh thiếu niên do sự thay đổi nội tiết tố. Tuy nhiên, 10% – 20% người ở tuổi trưởng thành vẫn tiếp tục bị mụn đầu đen hoặc lần đầu bị mụn đầu đen. Bài viết dưới đây chia sẻ về mụn đầu đen là gì, nguyên nhân và các vị trí mụn đầu đen thường gặp.

Mụn đầu đen là gì?

Mụn đầu đen là loại mụn trứng cá mở, có sự thông thương giữa nhân mụn với môi trường bên ngoài do lỗ chân lông hở. Các tế bào chết, chất bã nhờn của mụn trứng cá sẽ phản ứng với oxy trong không khí (chất bã bị oxy hóa), chuyển sang màu đen, tạo thành mụn đầu đen có thể nhìn thấy trên bề mặt da. (1)

Các vị trí ưa thích của mụn đầu đen

1. Mũi – Vị Trí Phổ Biến Nhất Của Mụn Đầu Đen

Mũi là vị trí ưu tiên số 1 của mụn đầu đen. Đây là khu vực có nhiều tuyến bã nhờn hoạt động mạnh mẽ, đặc biệt ở những người có da dầu hoặc da hỗn hợp. Lỗ chân lông trên mũi khá lớn và dễ bị tắc nghẽn bởi bã nhờn, tế bào chết và bụi bẩn. Nguyên nhân chính do da mũi tiết nhiều dầu, dễ bị oxy hóa và hình thành mụn đầu đen.

2. Vùng Chữ T (Trán – Mũi – Cằm) 

Vùng chữ T bao gồm trán, mũi và cằm, là những vùng da tiết nhiều dầu thừa và dễ hình thành mụn đầu đen. Da ở vùng chữ T thường có lỗ chân lông lớn, đặc biệt là ở mũi và cằm, khiến cho các bã nhờn và bụi bẩn dễ tích tụ. Nguyên nhân từ các vùng này có tuyến bã nhờn hoạt động mạnh, dẫn đến việc lỗ chân lông dễ bị tắc nghẽn.

3. Má 

Mặc dù không tiết dầu như vùng chữ T, nhưng vùng má rất dễ bị mụn đầu đen, đặc biệt là gần khu vực cánh mũi. Đây là khu vực có lỗ chân lông to, dễ bị bít tắc do các yếu tố như ô nhiễm, bụi bẩn, và mỹ phẩm. Nguyên nhân do a vùng má có thể bị tắc nghẽn vì dầu thừa và các sản phẩm dưỡng da không phù hợp.

4. Lưng và Ngực

Lưng và ngực là những vùng da ít được chăm sóc nhưng có chứa khá nhiều tuyến bã nhờn, khiến chúng dễ bị mụn đầu đen. Lỗ chân lông ở các khu vực này có thể bị tắc nghẽn do mồ hôi, bã nhờn và bụi bẩn tích tụ trong suốt ngày dài. Nguyên nhân thường do các vùng này ít được vệ sinh kỹ lưỡng và dễ bị bí do mặc quần áo chật, đặc biệt trong môi trường nóng bức.

5. Tai 

Tai, đặc biệt là khu vực vành tai và ống tai ngoài, có thể hình thành mụn đầu đen do da ở đây cũng có tuyến bã nhờn. Mặc dù ít người chú ý, nhưng đây cũng là một khu vực tiềm ẩn nguy cơ mụn đầu đen. Nguyên nhân chủ yếu từ mồ hôi, dầu thừa và bụi bẩn dễ tích tụ trong tai.

6. Cổ

Cổ cũng là vùng dễ bị mụn đầu đen, đặc biệt khi không được chú ý chăm sóc. Mặc dù không tiết nhiều dầu như vùng chữ T, nhưng cổ vẫn có thể bị tắc nghẽn lỗ chân lông do sự tích tụ bã nhờn và tế bào chết. Vùng da cổ dễ bị bỏ qua trong quy trình chăm sóc, cộng với việc mặc áo kín có thể làm da bí.

Nguyên nhân gây mụn đầu đen

Có nhiều nguyên nhân gây ra mụn đầu đen bao gồm: (3)

1. Tuyến bã nhờn hoạt động mạnh

Bã nhờn là chất dầu do các tuyến bã nhờn sản xuất, trộn với các phân tử chất béo (lipid) để tạo thành lớp phủ bảo vệ trên bề mặt da, bảo vệ da khỏi các mầm bệnh gây hại như: vi khuẩn, nấm.

Tuy nhiên, việc sản xuất quá nhiều bã nhờn gây tình trạng da nhờn, lỗ chân lông to hơn, da bóng nhờn. Bã nhờn dư thừa kết hợp với các tế bào da chết có thể tạo thành một nốt bên trong lỗ chân lông dẫn đến mụn đầu đen, gây viêm nhiễm do vi khuẩn tích tụ. Nếu lỗ chân lông bị tắc vỡ ra, vi khuẩn sẽ xâm nhập sang các mô lân cận tạo thành mụn mới.

2. Chế độ ăn uống không lành mạnh

Chế độ ăn uống không lành mạnh cũng có thể ảnh hưởng đến mụn đầu đen. Các sản phẩm từ sữa hoặc các thực phẩm nhiều đường cũng góp phần gây ra mụn đầu đen.

3. Uống ít nước

Nước giữ cho làn da ngậm nước, hỗ trợ chức năng miễn dịch, điều chỉnh lượng đường trong máu, thúc đẩy quá trình giải độc tự nhiên cho cơ thể, hỗ trợ sức khỏe của làn da, giúp ngăn lỗ chân lông bị tắc. Nếu uống ít nước sẽ tăng nguy cơ nổi mụn, nên việc bổ sung đầy đủ nước cho cơ thể mỗi ngày sẽ giúp cải thiện tình trạng mụn đầu đen trên da.

4. Chế độ sinh hoạt, nghỉ ngơi không hợp lý

Mụn trứng cá có thể xuất hiện khi chế độ sinh hoạt, nghỉ ngơi không hợp lý như: (4)

• Nếu người bệnh cảm thấy căng thẳng (về thể chất và tinh thần) sẽ làm nồng độ cortisol trong cơ thể tăng cao, tuyến bã nhờn trên da càng hoạt động mạnh.
• Nếu giấc ngủ không ngon, cơ thể không thể phục hồi sẽ kích hoạt sự gia tăng cortisol làm tăng nguy cơ gây mụn.
• Không tẩy trang trước khi tập thể dục và làm sạch da sau khi tập thể dục. Dụng cụ tập thể dục không được giặt thường xuyên: nón, băng đô, thảm…
• Không thường xuyên lau điện thoại khiến vi khuẩn bám vào tay trong lúc dùng điện thoại rồi chạm lên mặt sẽ dễ gây mụn.
• Chà xát quá mức để cố gắng loại bỏ mụn đầu đen sẽ làm cho mụn trở nên nặng hơn.

Do đó, người bệnh cần thay đổi lối sống lành mạnh hơn, có chế độ sinh hoạt, nghỉ ngơi hợp lý để giảm bớt mụn đầu đen.

5. Lạm dụng thuốc

Nếu người bệnh lạm dụng thuốc khuyến khích sự thay đổi tế bào da nhanh chóng hoặc sử dụng một số loại thuốc steroid như: corticosteroid sẽ làm tăng nguy cơ nổi mụn đầu đen.

6. Lỗ chân lông to

Khi da sản xuất quá nhiều dầu sẽ trộn lẫn với da chết gây tắc nghẽn khiến lỗ chân lông to ra. Dù lỗ chân lông mở rộng hơn để “giải quyết” tình trạng tắc nghẽn nhưng chất bã nhờn vẫn có thể kẹt lại trong lỗ chân lông do vướng phải da chết. Khi dầu, da chết ở cuối lỗ chân lông bị tắc sẽ tiếp xúc với không khí và bị oxy hóa, tạo thành mụn đầu đen.

7. Tuổi tác và sự thay đổi nội tiết tố

Tuổi tác, sự thay đổi nội tiết tố là yếu tố quan trọng gây mụn đầu đen. Mụn đầu đen có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi nhưng phổ biến nhất ở tuổi dậy thì do sự thay đổi nồng độ hormone làm tăng sản xuất bã nhờn.

Androgen, hormone sinh dục nam, kích hoạt tiết nhiều bã nhờn hơn, tốc độ luân chuyển tế bào da cao hơn trong tuổi dậy thì. Nam và nữ đều trải qua mức độ androgen cao hơn trong giai đoạn này.

Sự thay đổi nội tiết tố liên quan đến kinh nguyệt, mang thai, sử dụng thuốc tránh thai ở phụ nữ cũng có thể gây mụn đầu đen. Ngoài ra, nếu cơ thể sản xuất quá nhiều tế bào da cũng dẫn đến nguy cơ gây mụn đầu đen.

8. Các yếu tố khác bao gồm:

• Chặn hoặc che lỗ chân lông bằng mỹ phẩm, quần áo.
• Đổ mồ hôi nhiều.
• Cạo râu, các hoạt động khác gây mở nang lông.
• Độ ẩm cao.
• Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), hội chứng tiền mãn kinh (PMS).

Mụn đầu đen trông như thế nào?

Mụn đầu đen là triệu chứng của mụn trứng cá, nhưng do lỗ chân lông mở nên tổn thương nhỏ, không viêm (không bị nhiễm trùng, không gây đau). Mụn đầu đen có kết cấu nổi lên nhưng phẳng hơn mụn bọc, nốt mụn sẫm màu.

Mụn đầu đen không ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất nhưng ảnh hưởng đến tâm lý khiến người bệnh không tự tin.

Các vị trí “ưa thích của mụn đầu đen”: Mụn đầu đen ở trán, mụn đầu đen ở cằm, mụn đầu đen ở mũi

Có nên nặn mụn đầu đen không?

Không nên tự nặn mụn đầu đen bằng tay vì không thể loại bỏ toàn bộ mụn đầu đen, thậm chí việc tự nặn mụn có thể đẩy mụn đầu đen vào sâu hơn trong da, làm cho vi khuẩn hoặc đẩy nhiều dầu vào lỗ mụn đầu đen. Việc nặn mụn đầu đen sẽ làm mụn to hơn hoặc lan rộng, thậm chí kích ứng làm da tổn thương gây viêm đau, để lại sẹo.

Người bệnh nên đến các cơ sở chuyên khoa để lấy các nhân mụn đầu đen (chuyên khoa da liễu hoặc thẫm mỹ), nhân viên y tế sẽ có các thiết bị chuyên dùng để lấy nhân mụn đầu đen, phòng ngừa nhân mụn tái phát.

Khi nào cần gặp bác sĩ? 

Người bệnh có thể gặp bác sĩ da liễu ngay khi nhận thấy mụn đầu đen để bắt đầu điều trị, nhanh chóng loại bỏ mụn. Nếu mụn đầu đen ở gần bề mặt da sẽ có nhiều khả năng tự biến mất. Tuy nhiên, một số mụn đầu đen nằm sâu trong da sẽ ít có khả năng tự biến mất. Bạn cần đến bác sĩ da liễu để loại bỏ mụn.

Làm thế nào để điều trị mụn đầu đen?

Mụn đầu đen được điều trị với các biện pháp sau:

1. Các phương pháp điều trị không cần kê đơn

• Sử dụng sữa rửa mặt: để ngăn những mụn mới hình thành.
• Tẩy da chết: ngăn bã nhờn hình thành nhiều gây ra mụn đầu đen mới. Sử dụng chất tẩy rửa dịu nhẹ có chứa axit không mài mòn: axit beta-hydroxy, axit salicylic hoặc benzoyl peroxide làm giảm bã nhờn, tiêu diệt vi khuẩn. Nếu sử dụng sữa rửa mặt có hạt, cần dùng sản phẩm có các hạt mịn để không phá vỡ hàng rào bảo vệ da, gây nhiễm trùng.

2. Các phương pháp điều trị theo thuốc kê đơn

Nếu người bệnh đã thử các sản phẩm trị mụn không kê đơn trong vài tuần mà không đỡ, cần gặp bác sĩ da liễu để được hướng dẫn các loại thuốc kê đơn để cải thiện và kiểm soát mụn, tránh để lại sẹo, hoặc làm mờ sẹo, giảm tổn thương khác cho da. Thuốc trị mụn hoạt động bằng cách giảm sản xuất bã nhờn, giảm sưng hoặc điều trị nhiễm trùng.

3. Thuốc bôi

• Retinoids (hoặc các loại thuốc giống tương tự): chứa axit retinoic hoặc tretinoin ở dạng kem, gel, kem dưỡng da. Không bôi tretinoin cùng lúc với benzoyl peroxide. Retinoids làm tăng độ nhạy cảm da với ánh nắng mặt trời có thể gây khô da, nổi mẩn đỏ (ở những người có da nâu hoặc da đen).
• Thuốc kháng sinh: giúp tiêu diệt vi khuẩn trên da, giảm đỏ, giảm viêm cho mụn đầu đen.
• Axit azelaic: dạng axit tự nhiên được sản xuất bởi một loại men có đặc tính kháng khuẩn. Kem hoặc gel axit azelaic 20% có thể được sử dụng để kiểm soát sự đổi màu xảy ra với một số loại mụn trứng cá, trong đó có mụn đầu đen. Tuy nhiên, axit azelaic có tác dụng phụ: đỏ da, kích ứng da nhẹ.
• Axit salicylic có thể  ngăn nang lông bít tắc. Tác dụng phụ bao gồm: đổi màu da, kích ứng da nhẹ.
• Dapsone (Aczone) 5%: Thoa gel 2 lần/ngày giúp cải thiện tình trạng viêm của mụn. Tác dụng phụ: đỏ, khô da.

4. Thuốc uống

• Thuốc kháng sinh: với mụn từ trung bình đến nặng, người bệnh có thể cần uống kháng sinh để giảm vi khuẩn. Các loại thuốc kháng sinh bao gồm: tetracycline (minocycline, doxycycline) hoặc macrolide (erythromycin, azithromycin). Tuy nhiên, kháng sinh đường uống nên được sử dụng trong thời gian ngắn nhất để ngăn tình trạng kháng thuốc, cần được kết hợp với các loại thuốc khác (benzoyl peroxide) để giảm nguy cơ kháng thuốc kháng sinh. Các loại thuốc này làm da tăng độ nhạy cảm với ánh nắng mặt trời.
• Chất kháng androgen: với thuốc spironolactone (aldactone) có thể được cân nhắc sử dụng cho phụ nữ, trẻ em gái vị thành niên nếu kháng sinh đường uống không hiệu quả.

Các phương pháp ngăn ngừa mụn đầu đen

Một số phương pháp ngăn mụn đầu đen, mọi người cần lưu ý để bảo vệ da luôn khỏe như:

• Rửa mặt thường xuyên và trước khi đi ngủ, sau khi đổ mồ hôi.
• Gội đầu thường xuyên nếu tóc có nhiều dầu.
• Không chạm tay vào mặt.
• Thay vỏ gối thường xuyên.
• Tránh ánh nắng mặt trời trực tiếp chiếu vào da, bôi kem chống nắng hàng ngày để bảo vệ da khỏi tác hại của tia cực tím (UV).
• Người bệnh cần thư giãn, nghỉ ngơi hợp lý, tập thể dục để làm giảm mức độ cortisol, giảm căng thẳng, giúp ngăn hoặc giảm thiểu mụn đầu đen.
• Ngủ đủ giấc, ngủ sâu để cơ thể được nghỉ ngơi, mụn nhanh lành lại.
• Làm sạch da trước và sau khi tập thể dục để không làm tình trạng mụn trên cơ thể trở nên nặng hơn. Trước khi tập thể dục cần tẩy trang, dùng khăn lau khi đổ mồ hôi, rửa mặt bằng sữa rửa mặt hoặc bằng nước ấm sau khi tập thể dục. Khi tập thể dục xong cần đi tắm, thay quần áo càng sớm để ngăn mồ hôi từ quần áo gây nổi mụn.
• Tránh các loại thực phẩm có lượng calo rỗng, có chỉ số đường huyết cao, nhiều carbs, đồ ngọt. Cần có chế độ ăn uống cân bằng, giàu chất chống oxy hóa, các vitamin, khoáng chất từ: trái cây, rau, ngũ cốc nguyên hạt, các nguồn protein lành mạnh để bảo vệ da.
• Làm sạch điện thoại hàng ngày để tránh nguy cơ sinh mụn.
• Không nên sử dụng xà phòng dạng rắn hoặc các sản phẩm chăm sóc da khác làm tắc nghẽn lỗ chân lông. Nếu da dầu, cần tránh các sản phẩm làm mềm da quá mức (kem đặc hoặc nhờn), nên sử dụng chất tẩy rửa nhẹ nhàng, hòa tan trong nước, tránh các sản phẩm có thành phần làm khô da. Không chà xát mạnh để loại bỏ mụn vì sẽ làm cho da khô, bong tróc, tạo ra nhiều da chết làm tắc nghẽn lỗ chân lông.
• Tẩy trang trước khi đi ngủ để lỗ chân lông không bị tắc.
• Tẩy tế bào chết bằng chất lỏng axit salicylic không mài mòn (axit beta hydroxy hoặc BHA) để làm bong lớp da chết tích tụ trong lỗ chân lông có nguy cơ biến thành mụn đầu đen.

Mụn đầu đen nếu được phát hiện, điều trị sớm sẽ có thể rút ngắn thời gian điều trị. Do đó, khi thấy da xuất hiện mụn đầu đen, người bệnh cần đến bệnh viện để khám, điều trị sớm. Tùy thuộc vào độ tuổi, mức độ nghiêm trọng của mụn đầu đen, bác sĩ sẽ lên phác đồ điều trị thích hợp.