Viêm tai giữa là tình trạng viêm, nhiễm trùng ở tai giữa. Viêm tai giữa có thể xảy ra do cảm lạnh, đau họng hoặc nhiễm trùng đường hô hấp. Phương pháp điều trị viêm tai giữa được bác sĩ chỉ định dựa trên tình trạng sức khỏe chung, mức độ bệnh, độ tuổi và các yếu tố liên quan khác.
Viêm tai giữa thường là kết quả của bất thường ở vòi nhĩ (ống nối tai giữa với vùng họng). Vòi nhĩ giúp cân bằng áp suất giữa tai ngoài và tai giữa. Khi ống này không hoạt động bình thường, nó gây ra áp suất âm trong tai giữa và ngăn cản hoạt động thoát dịch từ tai giữa, gây ra sự tích tụ dịch sau màng nhĩ. Dịch từ tai giữa không thể thoát ra sẽ tạo điều kiện cho vi khuẩn và virus phát triển trong tai, có thể dẫn đến viêm tai giữa cấp tính.
Viêm tai giữa có thể xảy ra ở nhiều lứa tuổi, song phổ biến nhất là ở trẻ 1-3 tuổi. Thống kê cho thấy khoảng 80% trẻ em sẽ mắc ít nhất một đợt viêm tai giữa cấp tính và từ 80-90% trẻ mắc ít nhất một đợt viêm tai giữa có dịch trước tuổi đi học. (1)
Nguy cơ mắc viêm tai giữa bị ảnh hưởng đáng kể bởi nhiều yếu tố vật chủ và môi trường. Các yếu tố vật chủ làm tăng nguy cơ mắc viêm tai giữa bao gồm: độ tuổi, giới tính, các yếu tố di truyền và tiền sử gia đình mắc viêm tai giữa, dị tật sọ mặt (như hở hàm ếch), dị ứng, suy giảm miễn dịch, nhiễm trùng đường hô hấp trên (URTI), phì đại VA và trào ngược họng thanh quản.
Các yếu tố môi trường làm tăng nguy cơ mắc viêm tai giữa bao gồm: tiếp xúc với khói thuốc lá, trẻ đi nhà trẻ, trẻ được cho sử dụng ti giả. Việc được bú sữa mẹ giữ trẻ được tăng khả năng bảo vệ, chống lại viêm tai giữa, do đó những trẻ không được bú sữa mẹ cũng có nguy cơ cao hơn.
Ở các nước đang phát triển, tình trạng suy dinh dưỡng, nước bị ô nhiễm, vệ sinh kém, tình trạng quá tải, nhiễm virus gây suy giảm miễn dịch ở người, bệnh lao, sốt rét và khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe kém làm tăng nguy cơ mắc bệnh mạn tính và biến chứng của viêm tai giữa.
Để điều trị viêm tai giữa, bác sĩ có thể áp dụng phương pháp điều trị nội khoa hoặc điều trị ngoại khoa. Cách trị viêm tai giữa phụ thuộc vào nhiều yếu tố và được chỉ định sau khi có kết quả thăm khám cụ thể.
Cách điều trị viêm tai giữa bằng phương pháp nội khoa là lựa chọn phổ biến nhất trong trường hợp chưa cần thiết sử dụng thủ thuật can thiệp.
Nếu nguyên nhân gây viêm tai giữa được chẩn đoán do vi khuẩn, bác sĩ có thể lựa chọn phương pháp điều trị viêm tai giữa ban đầu với kháng sinh amoxicillin liều cao trong 10 ngày ở cả trẻ em và người lớn không bị dị ứng với penicillin. Amoxicillin có ưu điểm chi phí thấp, an toàn, hiệu quả và phổ vi sinh phù hợp. Amoxicillin hiệu quả tốt trong điều trị viêm tai giữa do nồng độ cao trong tai giữa.
Trong trường hợp dị ứng penicillin, Viện Hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) khuyến cáo dùng azithromycin liều 10 mg/kg hoặc clarithromycin (15 mg/kg mỗi ngày chia làm 2 lần). Người bệnh dị ứng với penicillin cũng có thể được chỉ định sử dụng các kháng sinh khác như cefdinir (14 mg/kg mỗi ngày chia làm 1 hoặc 2 lần), cefpodoxime (10 mg/kg mỗi ngày, hai lần mỗi ngày) hoặc cefuroxime (30 mg/kg mỗi ngày chia làm 2 lần). (2)
Đối với những bệnh nhân không cải thiện sau khi điều trị bằng amoxicillin liều cao, có thể chuyển sang sử dụng amoxicillin-clavulanate liều cao (90 mg/kg thành phần amoxicillin mỗi ngày, với 6,4 mg/kg clavulanate mỗi ngày chia làm 2 lần). Ở trẻ em không thể dùng kháng sinh đường uống, bị nôn ói, có thể được chỉ định tiêm tĩnh mạch hoặc tiêm bắp như một lựa chọn thay thế.
Việc sử dụng thuốc kháng sinh trong điều trị viêm tai giữa thường được cân nhắc cẩn thận, nhằm tránh trường hợp vi khuẩn kháng kháng sinh, không có lợi cho miễn dịch của trẻ. Theo khuyến cáo thuốc kháng sinh được kê đơn sử dụng cho trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên trong trường hợp có các dấu hiệu hoặc triệu chứng nghiêm trọng như: đau tai vừa hoặc nặng, đau tai trong ít nhất 48 giờ, sốt cao từ 39 độ trở lên.
Xem thêm: Viêm tai giữa kiêng ăn gì và nên ăn gì tốt cho người bệnh
Cách điều trị viêm tai giữa bằng phương pháp ngoại khoa thường được cân nhắc đến đối với trường hợp người bệnh mắc viêm tai giữa mạn tính hoặc tái phát liên tục, thường xuyên phụ thuộc vào kháng sinh. Theo hướng dẫn của Hiệp hội Nhi khoa Mỹ, phương án phẫu thuật chữa viêm tai giữa cho trẻ được tính đến trong các trường hợp: nhiễm trùng tai 3 lần trong 6 tháng hoặc 4 lần trong một năm; trẻ có dịch tai kéo dài trên 3 tháng.
Một trong những phương pháp ngoại khoa trị viêm tai giữa phổ biến là đặt ống thông khí màng nhĩ. Vòi nhĩ nối tai giữa với vòm họng và có chức năng dẫn lưu khoang tai giữa. Ở trẻ em bị viêm tai giữa thường xuyên, vòi nhĩ không hoạt động bình thường. Việc đặt ống thông màng nhĩ cho phép dẫn lưu đầy đủ tai giữa, đây là phẫu thuật chính trong điều trị viêm tai giữa. Quy trình này được thực hiện dưới gây mê toàn thân bằng cách sử dụng thuốc hít qua mặt nạ mà không cần đặt nội khí quản. Thời gian phẫu thuật khoảng 5-10 phút và trẻ có thể được xuất hiện sau 24h.
Một nguyên nhân khác dẫn đến viêm tai giữa là mô VA bị nhiễm trùng, trở thành ổ chứa vi khuẩn, tạo điều kiện cho các tác nhân gây bệnh xâm nhập vào tai giữa, lúc này VA có thể gây tắc nghẽn đường thở ở mũi và làm suy yếu chức năng của vòi nhĩ. Trong trường hợp này, phẫu thuật nạo VA là cần thiết để loại bỏ ổ viêm.
Bác sĩ điều trị có thể chỉ định phẫu thuật để loại bỏ VA cho trẻ từ 1 tuổi trở lên khi: Viêm VA tái phát trên 6 lần mỗi năm; VA quá phát gây cản trở cho đường thở, ảnh hưởng đến tình trạng hô hấp của trẻ; VA gây tắc vòi nhĩ gây ra viêm tai giữa, thủng màng nhĩ, ảnh hưởng đến thính giác.
Tại Trung tâm Tai Mũi Họng, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, phẫu thuật nạo VA được thực hiện với hệ thống Coblator sử dụng công nghệ Plasma, sóng năng lượng ở mức nhiệt 60-70 độ C, loại bỏ triệt để VA chỉ trong khoảng 30 phút, ít xâm lấn, ít đau, ít chảy máu, thực hiện tốt ngay cả ở các vị trí khó.
Chọc hút dịch màng nhĩ cũng là một trong số các phương pháp ngoại khoa trong điều trị viêm tai giữa. Bác sĩ tai mũi họng sử dụng mũi kim chuyên dụng xuyên màng nhĩ hút dịch ra ngoài. Việc hút dịch làm giảm áp lực tai giữa và đồng thời giúp giảm đau. Chọc hút dịch màng nhĩ có thể được thực hiện ở trẻ sơ sinh bằng cách sử dụng biện pháp hạn chế, gây tê tại chỗ hoặc gây mê nhẹ. Trẻ lớn hơn sẽ thoải mái hơn nếu sử dụng gây tê tại chỗ hoặc gây mê toàn thân.
Việc chăm sóc và giữ vệ sinh tai sau điều trị viêm tai giữa giúp hạn chế tình trạng tái phát và nguy cơ nhiễm trùng.
Một trong những lưu ý quan trọng là không để nước lọt vào ống tai. Khi tắm hoặc rửa mặt có thể sử dụng bịt tai hoặc mũ tắm để ngăn nước vào tai. Sau khi tắm cần dùng bông hoặc khăn mềm thấm sạch nước và vệ sinh vành tai nhẹ nhàng.
Lưu ý không lấy ráy tai hay đưa bất kỳ dụng cụ nào vào tai sau thời gian điều trị.
Vệ sinh mũi họng bằng nước muối sinh lý nhằm loại bỏ các tác nhân vi khuẩn, virus xâm nhập, điều này cũng giúp phòng ngừa viêm VA, viêm Amidan, những tác nhân có liên quan đến viêm tai giữa.
Trong trường hợp được can thiệp điều trị viêm tai giữa bằng mổ hở, cần chú ý vệ sinh vết mổ hàng ngày bằng thuốc sát trùng tại nhà hoặc đến trạm y tế để được hỗ trợ.
Thông thường, theo cơ chế miễn dịch của cơ thể, viêm tai giữa có thể tự khỏi dần sau 2-3 ngày mà không cần can thiệp. Do đó yếu tố quan trọng đầu tiên trước khi áp dụng các cách chữa viêm tai giữa là cần theo dõi tình trạng và diễn tiến của bệnh.
Thuốc kháng sinh là một trong những phương pháp giúp đẩy nhanh hiệu quả điều trị, tuy nhiên thuốc kháng sinh sẽ không phát huy hiệu quả trong trường hợp viêm tai giữa do virus gây ra. Việc kê đơn thuốc và liều lượng sử dụng cần do bác sĩ trực tiếp thăm khám và chỉ định, phù hợp với độ tuổi, tình trạng và nguyên nhân gây viêm tai giữa.
Một số cách xử lý viêm tai giữa có thể áp dụng tại nhà như: sử dụng thuốc giảm đau và hạ sốt không kê đơn để làm giảm triệu chứng khó chịu do viêm tai giữa gây ra, chườm vải ấm lên tai, loại bỏ bất kỳ chất dịch tiết từ tai bằng cách lau nhẹ với bông hoặc khăn mềm sạch.
Lưu ý không đưa bất cứ thứ gì vào tai để lấy ráy tai hoặc dịch bên trong, ngăn nước hoặc dầu gội đầu vào tai. Người bệnh không nên tự ý dùng thuốc kháng sinh tại nhà, dùng thuốc kháng sinh không đúng cách có thể dẫn đến các tác dụng phụ nghiêm trọng và thúc đẩy tình trạng kháng thuốc về sau, gây khó khăn cho việc điều trị. Nếu các triệu chứng không thuyên giảm, người bệnh cần đến bệnh viện để bác sĩ kiểm tra và điều trị phù hợp.
Người bệnh đến khám viêm tai giữa cần báo cho bác sĩ bệnh sử, yếu tố di truyền trong gia đình, tình trạng dị ứng thuốc…
Viêm tai giữa thường tự khỏi trong vòng 2-3 ngày, ngay cả khi không cần điều trị cụ thể. Thời gian hồi phục có thể khác nhau tùy trường hợp. Những người có tiền sử viêm tai giữa tái phát có thể phải mất thời gian phục hồi lâu hơn hoặc quá trình chữa lành phức tạp hơn.
Đối với bệnh viêm tai giữa cấp tính, nếu áp dụng điều trị bằng kháng sinh, các triệu chứng thường cải thiện trong vòng 24-48 giờ và người bệnh có thể hồi phục hoàn toàn trong vòng 7-14 ngày.
Riêng bệnh viêm tai giữa ứ dịch có thể kéo dài trong nhiều tuần đến nhiều tháng, ngay cả sau khi tình trạng nhiễm trùng ban đầu đã khỏi. Trong nhiều trường hợp, viêm tai giữa có dịch phải mất 3 tháng để tự khỏi hoàn toàn, nếu tình trạng có dịch trong tai tồn tại trên 3 tháng, người bệnh cần tái khám và điều trị thêm.
Riêng bệnh viêm tai giữa mạn tính, thời gian phục hồi của bệnh nhiễm trùng tai mãn tính có thể lâu hơn nhiều và có thể cần phải được điều trị liên tục. Những trường hợp cần phải can thiệp phẫu thuật có thể sẽ kéo dài thời gian phục hồi.
Thời gian lành sau khi điều trị bệnh viêm tai giữa có thể khác nhau ở mỗi người và phụ thuộc vào nhiều yếu tố khách quan cũng như chủ quan. Về cơ bản quá trình hồi phục sẽ trải qua các giai đoạn cơ bản:
Tuần đầu tiên
Tuần thứ 2: Hầu hết các triệu chứng cấp tính sẽ được giải quyết. Một số chất lỏng còn sót lại có thể vẫn còn trong tai và ảnh hưởng nhẹ đến thính giác.
Tuần 3-4: Đối với hầu hết các trường hợp không phức tạp, người bệnh sẽ phục hồi hoàn toàn vào thời điểm này. Nếu các triệu chứng dai dẳng sau giai đoạn này vẫn còn tồn tại, người bệnh cần khám lại và trao đổi với bác sĩ để có giải pháp tối ưu.
Ở một số người viêm tai giữa cấp tính có thể tự khỏi mà không cần dùng thuốc chữa viêm tai giữa, việc cần làm là theo dõi và vệ sinh đúng cách. Ngoài ra có thể sử dụng một số loại thuốc giảm đau hạ sốt không kê đơn tại nhà để giúp giảm nhẹ triệu chứng.
Nếu viêm tai giữa không tự khỏi và người bệnh không được điều trị kịp thời, dịch mủ từ tai giữa có thể lan sang các vị trí lân cận và gây ra các biến chứng như thủng màng nhĩ (TM), viêm xương chũm, viêm mê đạo, viêm màng não, áp xe não, mất thính lực, huyết khối xoang tĩnh mạch bên, cùng nhiều biến chứng nguy hiểm khác.
Mặc dù được ghi nhận với tỷ lệ thấp hơn so với trẻ nhỏ, song người lớn hoàn toàn vẫn có thể mắc viêm tai giữa. Có sự tương đồng trong các phương pháp điều trị viêm tai giữa ở cả trẻ em và người lớn như theo dõi bệnh, sử dụng kháng sinh, đặt ống thông màng nhĩ… Tuy nhiên liều lượng thuốc, phương pháp điều trị sẽ được cân nhắc kỹ lưỡng theo thể trạng sức khỏe, độ tuổi người bệnh.
Việc điều trị viêm tai giữa cần được thực hiện bởi các chuyên gia giàu kinh nghiệm, tại các cơ sở y tế uy tín có chuyên khoa Tai Mũi họng, Nhi với bác sĩ giàu kinh nghiệm điều trị. Trung tâm Tai Mũi Họng, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh là trung tâm chuyên khoa chăm sóc sức khỏe tai mũi họng được nhiều người lựa chọn. Với thế mạnh nằm trong một hệ thống bệnh viện đa khoa quy mô lớn, Trung tâm Tai Mũi Họng BVĐK Tâm Anh có thể liên kết chặt chẽ, phối hợp đa chuyên khoa điều trị hiệu quả viêm tai giữa cho cả trẻ em và người lớn.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Chậm trễ trong điều trị viêm tai giữa có thể dẫn đến nhiều hậu quả đáng tiếc, ảnh hưởng đến chất lượng sống, thính lực, khả năng ngôn ngữ, đặc biệt là khi bệnh lý này thường xảy ra ở trẻ em. Do đó, khi phát hiện trẻ hoặc người thân gặp các triệu chứng nghi ngờ viêm tai giữa cần đưa đến bệnh viện thăm khám, điều trị kịp thời.
