Tỷ lệ dị ứng đạm sữa bò ở trẻ em Việt Nam là khá phổ biến; gây ảnh hưởng tới nhiều bộ phận trên cơ thể từ da, hệ hô hấp hoặc hệ tiêu hóa,… Đây là tình trạng mà nhiều ba mẹ hay bị nhầm lẫn với bất dung nạp đường lactose.
Dị ứng đạm sữa bò (Cow’s Milk Protein Allergy – CMPA) là phản ứng bất thường của hệ miễn dịch với các protein có trong sữa bò, chủ yếu là casein và whey (váng sữa). Khi tiếp xúc với đạm sữa bò, hệ miễn dịch nhận diện sai các protein này là tác nhân gây hại, từ đó kích hoạt phản ứng dị ứng.
Dị ứng đạm sữa bò khác biệt với bất dung nạp đường lactose. Trong khi dị ứng đạm sữa bò là do phản ứng miễn dịch với protein sữa, thì bất dung nạp lactose là do cơ thể thiếu men lactase, dẫn đến khó tiêu hóa đường lactose trong sữa.
Dị ứng đạm sữa bò có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ do hạn chế dinh dưỡng, tăng nguy cơ thiếu hụt vitamin và khoáng chất. Ngoài ra, tình trạng này còn làm giảm chất lượng cuộc sống của trẻ và gia đình, gây lo lắng trong việc lựa chọn thực phẩm phù hợp.
Dị ứng đạm sữa bò được chia thành hai loại chính dựa trên cơ chế miễn dịch:
Còn gọi là dị ứng đạm sữa bò qua trung gian IgE, xảy ra khi hệ miễn dịch sản xuất kháng thể IgE để chống lại protein sữa bò. Triệu chứng xuất hiện nhanh, thường trong vòng vài phút đến 2 giờ sau khi tiếp xúc với sữa bò. Các biểu hiện thường gặp: phát ban, mày đay, phù mạch, nôn ói, thở khò khè, sốc phản vệ. (1)
Là dạng dị ứng đạm sữa bò không liên quan đến kháng thể IgE mà do phản ứng của tế bào miễn dịch khác. Với dị ứng không qua trung gian như thế này, các triệu chứng thường xuất hiện muộn hơn, thường sau 48-72 giờ sau khi tiêu thụ sữa.
Các biểu hiện thường gặp: nôn trớ, tiêu chảy mãn tính, táo bón, viêm đại tràng, viêm da cơ địa.
Các triệu chứng dị ứng đạm sữa bò có thể xuất hiện ở nhiều cơ quan khác nhau và mức độ biểu hiện khác nhau ở từng trẻ:
Các triệu chứng dị ứng có thể ở mức độ nhẹ, trung bình hoặc nặng. Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhớ là một số triệu chứng của dị ứng đạm bò như như chàm, đau bụng, trào ngược và tiêu chảy thường gặp ở trẻ sơ sinh cũng là biểu hiện cảnh báo nhiều vấn đề sức khỏe khác.
Dị ứng đạm sữa bò xảy ra khi hệ miễn dịch phản ứng quá mức với protein sữa bò, kích thích giải phóng các chất trung gian gây viêm như histamine, dẫn đến các triệu chứng dị ứng.
Có 2 loại protein chính trong sữa bò có nguy cơ gây dị ứng cao là casein và whey. Trẻ có thể bị dị ứng với một trong hai hoặc cả 2 loại protein này. Những protein này cũng có trong một số thực phẩm khác. Hầu hết những ai bị dị ứng sữa bò cũng sẽ bị dị ứng với sữa cừu, sữa dê,…
Các yếu tố làm tăng nguy cơ dị ứng đạm sữa bò bao gồm:
Dị ứng đạm sữa bò có thể gây ra các phản ứng từ nhẹ đến nặng, trong đó phản vệ là tình trạng nguy hiểm nhất. Phản vệ là một phản ứng dị ứng nghiêm trọng, có thể dẫn đến suy hô hấp, tụt huyết áp và sốc phản vệ, gây nguy hiểm đến tính mạng nếu không được xử trí kịp thời. Khi trẻ có dấu hiệu như khó thở, phù mặt, tím tái, lơ mơ hoặc mất ý thức sau khi tiếp xúc với sữa bò, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất ngay lập tức để được cấp cứu kịp thời.
Nếu cảm thấy nghi ngờ bé nhà mình bị dị ứng đạm sữa bò, ba mẹ đừng chần chừ mà hãy tìm gặp bác sĩ có chuyên môn trong lĩnh vực dị ứng – miễn dịch – nhi khoa.
Bước đầu, bác sĩ sẽ lắng nghe và ghi nhận tiền sử dị ứng, thực hiện các xét nghiệm, theo dõi chế độ ăn nhằm đánh giá các triệu chứng dị ứng có phải do đạm bò gây ra hay không.
Thăm khám trên da, kiểm tra chức tiêu hóa, hệ tuần hoàn vì đây là những nơi chịu tác động của tình trạng dị ứng.
Một số xét nghiệm cần thiết bao gồm:
Phác đồ điều trị cho từng trường hợp dị ứng đạm bò là khác nhau. Hiện nay, phương pháp điều trị chính là loại bỏ hoàn toàn đạm sữa bò khỏi chế độ ăn:
Điều quan trọng là tránh tự ý loại bỏ sữa khỏi chế độ ăn mà không có chỉ định y khoa, vì có thể dẫn đến thiếu hụt dinh dưỡng, ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ.
Cách phòng ngừa tốt nhất khi bị dị ứng là tránh hoàn toàn các thực phẩm/ chất gây dị ứng. Do đó nếu trẻ bị dị ứng đạm sữa bò thì ba mẹ nên chú ý một số việc sau:
Trẻ bị dị ứng đạm sữa bò cần tránh hoàn toàn các sản phẩm có chứa protein sữa bò cũng như sữa từ các loài động vật có vú khác như dê, cừu, do nguy cơ phản ứng chéo. Thay vào đó, một số lựa chọn thay thế bao gồm:
Đối với trẻ bú mẹ, sữa mẹ vẫn là lựa chọn tốt nhất. Nếu trẻ có dấu hiệu dị ứng khi bú mẹ, mẹ cần loại bỏ sữa bò và các sản phẩm từ sữa ra khỏi chế độ ăn của mình. Trong một số trường hợp nghiêm trọng, việc bổ sung vi chất hoặc thay đổi chế độ dinh dưỡng cần được tham vấn bác sĩ để đảm bảo sức khỏe cho cả mẹ và bé.
Việc kiểm soát dị ứng đạm sữa bò đòi hỏi sự theo dõi chặt chẽ và điều chỉnh phù hợp với từng trẻ. Ba mẹ nên trao đổi với bác sĩ nếu có bất kỳ dấu hiệu nghi ngờ dị ứng để có hướng dẫn cụ thể.
Một số thắc mắc thường gặp về tình trạng dị ứng đạm sữa bò là:
Phần lớn trẻ bị dị ứng đạm sữa bò sẽ có khả năng dung nạp được sữa theo thời gian. Khoảng 50% trẻ có thể dung nạp sữa bò khi lên 1 tuổi, 75% khỏi khi lên 3 tuổi và 90% có thể hết dị ứng trước 6 tuổi. Tuy nhiên, một số trường hợp có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành. Việc theo dõi định kỳ với bác sĩ chuyên khoa giúp đánh giá khả năng dung nạp sữa theo từng giai đoạn.
Những người dị ứng đạm sữa bò cần tránh hoàn toàn sữa bò và các sản phẩm từ sữa. Tuy nhiên, có thể thay thế bằng:
Không, đây là hai tình trạng hoàn toàn khác nhau:
Ba mẹ nên đưa trẻ đi khám bác sĩ nếu trẻ có các triệu chứng nghi ngờ dị ứng đạm sữa bò, đặc biệt là:
Trẻ cần được đánh giá bởi bác sĩ chuyên khoa dị ứng-miễn dịch để xác định chính xác tình trạng dị ứng và có phác đồ điều trị phù hợp.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Dị ứng đạm sữa bò gây ra nhiều bất lợi về mặt sức khỏe cho trẻ và lo lắng cho ba mẹ. Tình trạng này có thể kiểm soát bằng việc ngừng tiếp xúc hoàn toàn với các thực phẩm có chứa protein sữa bò, đảm bảo sức khỏe cũng như có hướng chăm sóc, bổ sung dinh dưỡng tốt hơn cho trẻ. Ngoài ra ba mẹ nên cho trẻ thăm khám thêm với các bác sĩ chuyên khoa miễn dịch, dị ứng để xác định mức độ dị ứng cũng như phác đồ điều trị thích hợp.
