Thân não hay cuống não là cấu trúc quan trọng của não bộ, kích thước nhỏ nhưng đảm nhận nhiều chức năng quan trọng liên quan đến ý thức, vận động, cảm giác, phản xạ… Bất kỳ tổn thương nào liên quan đến não bộ đều có thể ảnh hưởng đến thân não và cần được theo dõi, điều trị kịp thời.
Thân não (cuống não, Brainstem) là cấu trúc hình cuống nằm ở gần phía dưới não, kết nối tiểu não với tủy sống. Dù có kích thước nhỏ nhưng thân não đảm nhận nhiều chức năng quan trọng trong cơ thể, bao gồm kiểm soát nhịp thở, nhịp tim, điều chỉnh chức năng vận động, phối hợp, phản xạ, điều chỉnh chu kỳ giấc ngủ, truyền tín hiệu thần kinh qua lại từ não đến các bộ phận khác…
Cấu trúc này là một phần của hệ thần kinh trung ương, có ba phần hoạt động cùng nhau, mỗi phần đảm nhận từng chức năng cụ thể, giúp cơ thể thích nghi với môi trường, di chuyển và hoạt động ổn định.
Thân não nằm ở phần gốc não, ngay phía trên tủy sống. Trong đó, não giữa là phần cao nhất trong thân não. Cầu não là phần giữa của thân não, kết nối với não giữa ở trên và hành tủy ở dưới. Hành tủy kết nối cầu não với tủy sống, phía trong có chứa hệ thống các tế bào thần kinh hỗ trợ chức năng cho nhiều cơ quan nội tạng khắp cơ thể. (1)
Thân não giải phẫu gồm 3 phần như sau:
Não giữa là phần nhỏ nhất của thân não và có kích thước khoảng 3/4 inch (1,905 cm). Cấu trúc này nằm ở phần trên cùng của thân não, liên quan đến thị giác, thính giác, giấc ngủ, sự tỉnh táo, sự thức giấc và điều chỉnh nhiệt độ cơ thể.
Não giữa chứa các dây thần kinh sọ thứ ba và thứ tư, được gọi tương ứng là dây thần kinh vận nhãn và dây thần kinh ròng rọc, giúp điều phối chức năng vận động của mắt.
Cầu não có kích thước khoảng 1 inch (2,54 cm), nằm ngay dưới não giữa, thực hiện các chức năng liên quan đến cảm giác, biểu cảm trên khuôn mặt, chuyển động mắt, nhai, tiết nước bọt và nước mắt. Ngoài ra, cấu trúc này còn tham gia vào quá trình hỗ trợ giữ thăng bằng cho cơ thể.
Hành tủy là phần thân não kết nối với tủy sống, chứa các sợi dây thần kinh vận động, giúp hỗ trợ vận động cho các bộ phận khác nhau trong cơ thể (như lưỡi). Ngoài ra, cấu trúc này còn chứa các dây thần kinh sọ não thứ chín, mười, mười một và mười hai, được gọi tương ứng là dây thần kinh thiệt hầu, phế vị, phụ và hạ thiệt. Hành tủy giúp điều hòa nhịp thở, nhịp tim, huyết áp và các phản xạ như ho, nôn, hắt hơi…
Thân não có chức năng gì? Thân não thực hiện các chức năng quan trọng như sau: (2)
Tất cả thông tin được truyền đến và truyền đi từ tiểu não đều buộc phải đi qua thân não. Chức năng của tiểu não là điều phối chuyển động, hỗ trợ giữ thăng bằng và cảm giác bản thể (nhận thức về cơ thể trong không gian).
Thân não là nơi xuất phát của 10 trong số 12 cặp dây thần kinh sọ. Hệ thống dây thần kinh này truyền tín hiệu đến và đi từ đầu và cổ, giúp ổn định khứu giác, thị giác, vị giác, cảm giác trên khuôn mặt và chuyển động của đầu, mặt, vai, mắt, lưỡi, ho.ạt động nuốt
Các dây thần kinh sọ ở thân não được phân bố như sau:
Ngoài ra, thân não còn có chức năng giúp điều chỉnh ý thức như: ổn định chu kỳ ngủ – thức, giữ tỉnh táo, nhận thức khi tỉnh dậy (thức giấc), phản ứng cảm xúc và hành vi có ý thức… Việc điều chỉnh này được thực hiện thông qua hệ thống kích hoạt lưới hướng lên (The ascending reticular activating system – ARAS) là một đường dẫn thần kinh bắt nguồn từ thân não.
Thân não tích hợp các đường dẫn thần kinh, chủ yếu ở hành tủy, tham gia vào hoạt động điều chỉnh các chức năng tự chủ chính như thở, nhịp tim, tuần hoàn máu, huyết áp và phản xạ.
Các tình trạng sức khỏe và rối loạn có thể ảnh hưởng đến thân não bao gồm: (3)
Đột quỵ là một dạng tổn thương não do lưu lượng máu bị gián đoạn, thường xảy ra khi mạch máu bị cục máu đông chặn lại (đột quỵ do thiếu máu cục bộ). Trong đó, đột quỵ thân não có thể gây ra các triệu chứng đặc trưng của tất cả các loại đột quỵ, đồng thời xuất hiện kèm một số dấu hiệu khác như nhìn đôi, nói lắp, giảm ý thức… Các trường hợp nghiêm trọng có thể dẫn đến “hội chứng khóa trong” (locked-in syndrome), khiến những người sống sót sau đột quỵ chỉ có thể cử động mắt.
Phình mạch máu não là tình trạng động mạch trong não phình ra, chèn ép, làm vỡ các dây thần kinh và gây ra nhiều triệu chứng thần kinh khác nhau. Một số trường hợp nghiêm trọng có nguy cơ diễn tiến thành đột quỵ xuất huyết, hôn mê, thậm chí tử vong.
Những cục máu đông hình thành khi máu đặc lại ở những vị trí không cần thiết, cắt đứt lưu lượng máu ở một số tĩnh mạch và động mạch trong cơ thể. Điều này có thể cản trở quá trình vận chuyển máu và oxy tươi đến thân não.
Khối u não là các khối tế bào bất thường hình thành trong não. Khối u ở thân não có thể được cắt bỏ bằng phẫu thuật nhưng tiềm ẩn nhiều rủi ro đáng lo ngại, cần theo dõi sát sao để có phác đồ điều trị hiệu quả.
Thoát vị não là tình trạng xảy ra khi một phần não bị chèn ép qua các cấu trúc bên trong hộp sọ, có khả năng gây tử vong do áp suất bên trong hộp sọ tăng cao. Điều này có thể làm cho não dịch chuyển qua các cấu trúc như liềm não, lều tiểu não và thậm chí là lỗ chẩm (lỗ ở đáy hộp sọ, nơi mà tủy sống kết nối với não). Thoát vị não có thể xảy ra do một số yếu tố sau: chấn thương sọ não, xuất huyết nội sọ, khối u não…
Chấn thương sọ não là tình trạng chấn thương xảy ra đột ngột do va chạm mạnh hoặc các vết thương khác ở đầu. Những chấn thương ở phía sau đầu có nguy cơ cao gây tổn thương thân não.
Một số rối loạn vận động như bệnh Parkinson, bệnh Huntington có thể gây ra các rối loạn chức năng thân não. Nếu các dây thần kinh sọ bị ảnh hưởng, người bệnh có nguy cơ bị mất khả năng kiểm soát cơ (rối loạn vận động), co giật, co thắt không tự chủ (rung giật cơ) ở cổ, mí mắt, lưỡi hoặc phần dưới khuôn mặt.
Viêm não là tình trạng não bị sưng, viêm do nhiễm virus, nhiễm trùng do côn trùng cắn hoặc xuất phát từ các phản ứng tự miễn dịch. Bệnh lý này có thể đe dọa tính mạng hoặc gây ra các biến chứng lâu dài. Trong hầu hết các trường hợp, người bệnh đều cần nhập viện để điều trị chuyên sâu.
Não bị sưng do chấn thương đầu, viêm não, nhiễm trùng có thể gây áp lực rất lớn lên thân não. Tình trạng này còn được gọi là tăng áp lực nội sọ, có thể gây ra các triệu chứng như: đau đầu, mờ mắt, buồn nôn, nôn, buồn ngủ, thay đổi tính cách và các vấn đề liên quan đến nói, vận động, …
Đa xơ cứng là một bệnh tự miễn xảy ra khi hệ thống miễn dịch tấn công myelin (lớp phủ bảo vệ bên ngoài các tế bào thần kinh), gây ảnh hưởng đến hoạt động của dây thần kinh ở các bộ phận khác nhau trên cơ thể. Khi ảnh hưởng đến não, bệnh lý này có thể gây ra triệu chứng mờ mắt, nhìn đôi, khó nuốt, nói lắp, chóng mặt, giảm cảm giác…
Tùy vào từng tình trạng tổn thương não, triệu chứng biểu hiện có thể khác nhau, nhưng nhìn chung có thể nhận biết thông qua một số dấu hiệu như sau:
Tổn thương thân não là trường hợp khẩn cấp, có thể ảnh hưởng đến khả năng hoạt động của cấu trúc này. Trong những trường hợp nghiêm trọng, tim có thể ngừng đập, người bệnh bị liệt hoàn toàn và rơi vào hôn mê.
Nhiều tình trạng tổn thương thân não còn đe dọa đến tính mạng, thậm chí gây tử. Do đó, khi xảy ra các triệu chứng và có dấu hiệu nghi ngờ, người bệnh cần được đưa đi cấp cứu, điều trị kịp thời.
Một thân não khỏe mạnh sẽ giúp con người phát triển ý thức và duy trì các hoạt động hàng ngày một cách ổn định. Vì vậy, việc chủ động chăm sóc, bảo vệ thân não khỏe mạnh là vô cùng quan trọng. Dưới đây là một số biện pháp hữu ích bạn có thể tham khảo:
Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Trên đây là bài viết tổng hợp thông tin về cấu tạo giải phẫu, vị trí, chức năng và các rối loạn, bệnh lý ở thân não. Hy vọng thông qua những thông tin này, người bệnh có thêm nhiều cập nhật hữu ích về giải phẫu tiểu não, chức năng của tiểu não… để chăm sóc và bảo vệ sức khỏe não bộ tốt hơn.
