Trong cơ thể, bộ hormone sinh dục được sản sinh và điều tiết một cách hài hòa bởi hệ trục não bộ tuyến yên tuyến sinh dục, đảm bảo chức năng sinh lý, sinh sản và chất lượng sống cho nữ giới và nam giới.
Hệ trục não bộ – tuyến yên – tuyến sinh dục (Hypothalamic – Pituitary – Gonadal) đóng vai trò trung tâm trong quá trình sinh sản của một người. Trong cơ thể, bộ hormone sinh dục được quyết định bởi não bộ tuyến yên tuyến sinh dục. Mỗi bộ phận giữ nhiệm vụ chuyên biệt nhưng cũng gắn kết mật thiết với nhau một cách hài hòa để đảm bảo chức năng tình dục và khả năng sinh sản bình thường, cũng như góp phần vào sức khỏe tổng thể và chất lượng sống.
Tại não bộ, hormone hướng sinh dục gonadotropin (GnRH) được phóng thích theo nhịp, đổ về tuyến yên truyền tín hiệu kích hoạt quá trình tạo hormone. Khi đã được “bật đèn xanh”, tuyến yên gửi các hormone truyền tin FSH, LH xuống tuyến sinh dục để ra lệnh sản xuất các hormone sinh dục.
Thay vì chỉ nhận lệnh và sản xuất hormone sinh dục một chiều, tuyến sinh dục còn không ngừng phản hồi tình hình lên trên để não bộ và tuyến yên điều chỉnh lại các mệnh lệnh. Chính nhờ cơ chế ra mệnh lệnh, báo cáo phản hồi ngược và tự điều chỉnh này giúp cho bộ hormone sinh dục trong cơ thể được điều chỉnh cân bằng và đầy đủ theo một tỷ lệ nhất định.
Hệ trục não bộ tuyến yên tuyến sinh dục có cấu trúc như thế nào để có thể kết hợp nhịp nhàng trong sản xuất, điều chỉnh các hormone sinh dục của cơ thể? BSNT Tô Thị Hồng Nhung, Bác sĩ Sản Phụ khoa Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội cho biết:
Não bộ là cơ quan có cấu tạo phức tạp, tiến hóa cao nên đảm bảo được những hoạt động tinh tế nhất, đáp ứng tốt với những kích thích từ bên ngoài cũng như bên trong của cơ thể. Đặc biệt, vùng dưới đồi của não chứa trung khu sinh dục, nơi các tế bào thần kinh tiết ra GnRH tác động vào thùy sau của tuyến yên để bài tiết ra các hormone truyền tin FSH, LH xuống tuyến sinh dục, ra lệnh cho tuyến sinh dục sản xuất ra các hormone sinh dục.
Tuyến yên là một tuyến nhỏ, có kích thước bằng hạt đậu nằm ở hố yên của xương bướm thuộc nền sọ. Tuyến yên là một phần quan trọng của hệ nội tiết, có nhiệm vụ sản xuất một số hormone thiết yếu cũng như ra lệnh cho các tuyến khác trong hệ thống giải phóng hormone.
Vùng dưới đồi và tuyến yên tạo thành một đơn vị trung tâm điều hòa hoạt động của các tuyến nội tiết như tuyến sinh dục, tuyến giáp, tuyến thượng thận.
Tuyến sinh dục được xem là cơ quan sinh sản chính ở nữ giới và nam giới, đây là cơ quan sản xuất ra các tế bào sinh dục hay tế bào sinh sản (gọi là giao tử). Tuyến sinh dục ở nữ giới chính là buồng trứng, tạo ra các giao tử cái là trứng. Còn tuyến sinh dục ở nam giới chính là tinh hoàn, tạo ra các giao tử đực là tinh trùng.
Tuyến sinh dục cũng sản xuất ra các hormone sinh dục cần thiết cho sự phát triển và tăng trưởng của các đặc tính sinh dục thứ cấp. Việc sản xuất các loại hormone sinh dục chịu sự kiểm soát của vùng dưới đồi và tuyến yên.
Hệ trục não bộ – tuyến yên – tuyến sinh dục hoạt động một cách nhịp nhàng, đều đặn: Tuyến sinh dục nhận mệnh lệnh từ vùng dưới đồi và tuyến yên để sản xuất ra các hormone sinh dục. Khi hormone sinh dục bị thiếu hụt hoặc xáo trộn, tuyến sinh dục sẽ phản hồi lại cho vùng dưới đồi để có sự điều chỉnh.
Nhờ cơ chế điều hòa bài tiết (điều hòa ngược âm tính và điều hòa ngược dương tính) của hệ trục này, các hormone sinh dục được sản xuất đúng và đủ theo nhu cầu của cơ thể, giúp nữ giới và nam giới ổn định các hormone quan trọng, chi phối và đảm bảo hoạt động của nhiều cơ quan trong cơ thể như tim mạch, tiêu hóa, thần kinh, sinh lý… (1)
Bác sĩ Nhung chia sẻ, hệ trục não bộ tuyến yên tuyến sinh dục là hệ trục thần kinh – nội tiết quan trọng hàng đầu của cơ thể nên được ví như “hệ trục vàng”. Hệ trục này giữ vai trò chỉ huy việc sản xuất, đồng thời cũng sản xuất các hormone sinh dục cho cơ thể.
Hệ trục vàng não bộ tuyến yên tuyến sinh dục giữ vai trò chỉ huy, sản xuất các hormone chính yếu cho cơ thể nữ giới, bao gồm GnRH, FSH, LH, estrogen, progesterone, testosterone… Trong đó, bộ 3 hormone quan trọng nhất là estrogen, progesterone và testosterone. Nhờ có hệ trục vàng và sự ổn định của bộ 3 hormone quan trọng này sẽ quyết định sự hình thành, phát triển và duy trì các chức năng sức khỏe, sắc đẹp và sinh lý của nữ giới. (2)
Cả nam giới và nữ giới đều có Androgen, nhưng ở nam nhiều hơn và tăng lên ở tuổi dậy thì. Nam giới cần có hormone để phát triển thành người trưởng thành về mặt tình dục cũng như đảm bảo chức năng sinh sản. Có nhiều loại androgen gồm testosterone, dihydrotestosterone (DHT) và estrogen (androgen là chất nền tổng hợp nên estrogen), trong đó testosterone là hormone sinh dục nam quan trọng nhất.
Vùng dưới đồi và tuyến yên kiểm soát lượng testosterone trong cơ thể bằng cách gửi tín hiệu đến tuyến yên để giải phóng ra FSH và LH. Hormone LH kích thích sản xuất testosterone. Nếu có quá nhiều testosterone, vùng dưới đồi sẽ phản hồi lại để tuyến yên sản xuất ít LH hơn, nhờ đó giảm lại mức testosterone.
Theo thời gian, tác động của quá trình lão hóa sẽ khiến hệ trục dưới đồi tuyến yên tuyến sinh dục trở nên suy yếu, có thể xuất hiện những hoạt động lệch lạc khi nữ giới sắp bước vào thời kỳ mãn kinh hay nam giới sắp bước vào thời kỳ mãn dục. Lúc này, bộ hormone mất đi sự gắn kết và hài hòa, hậu quả là cơ thể gánh chịu nhiều triệu chứng phiền toái của giai đoạn tiền mãn kinh – mãn kinh ở nữ giới hoặc mãn dục ở nam giới.
Bắt đầu từ tuổi 35-40 (giai đoạn tiền mãn kinh), hoạt động của hệ trục não bộ tuyến yên tuyến sinh dục suy giảm dần, dẫn đến sự xáo trộn của bộ 3 hormone sinh dục, gây ra nhiều “bất ổn” cho người phụ nữ.
Các nghiên cứu đã phát hiện tình trạng thiếu hụt estrogen thời kỳ mãn kinh có thể gây nhiều triệu chứng phiền toái cho nữ giới. Khoảng 75-80% phụ nữ gặp các triệu chứng vận mạch như bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm, hồi hộp, đau nửa đầu… với mức độ nghiêm trọng khác nhau. Khoảng 50-75% phụ nữ bị hội chứng tiết niệu sinh dục thời kỳ mãn kinh như khô âm đạo, nóng rát vùng kín, teo niệu đạo… Có tới 70% phụ nữ mãn kinh gặp các triệu chứng tâm lý như tức giận, khó chịu, căng thẳng, lo lắng, trầm cảm, giảm tập trung, mất tự tin…
Trong giai đoạn này, các nguy cơ bệnh tim mạch, bệnh chuyển hóa… cao hơn gấp nhiều lần, nữ giới dễ bị béo bụng, rụng tóc, nhăn da… Nếu không được tư vấn và hướng dẫn điều chỉnh bởi bác sĩ chuyên môn, không có giải pháp can thiệp kịp thời và đúng cách, chất lượng sống của người phụ nữ sẽ giảm sút nghiêm trọng.
Nồng độ testosterone ở nam giới tương quan với ham muốn tình dục. Tuổi tác, béo phì hoặc tình trạng suy sinh dục là những yếu tố có thể làm giảm testosterone, khiến nam giới giảm ham muốn tình dục. Theo nghiên cứu, ở nam giới, nồng độ testosterone giảm từ 1-3% mỗi năm trong độ tuổi từ 35-40 tuổi.
Khi nhận thấy những chuyển biến tiêu cực của cơ thể, nhiều người đã tự tìm đến giải pháp bổ sung hormone, tình trạng này vô cùng đáng lo ngại. Bác sĩ Nhung chia sẻ, tùy vào từng trường hợp cụ thể, tình trạng sức khỏe và nhiều vấn đề liên quan mà các chuyên gia y tế sẽ cân nhắc, thực hiện xét nghiệm kiểm tra kỹ càng rồi mới chỉ định liệu pháp bổ sung hormone thích hợp.
Nếu bổ sung dư thừa hormone có thể gây những tác động tiêu cực lên não, gan, thận, có thể gây ung thư… Hơn thế, việc tự ý bổ sung hormone có thể khiến cơ quan sản xuất hormone sinh dục tự nhiên của cơ thể là não bộ tuyến yên tuyến sinh dục bị “ngủ quên”, hoạt động yếu dần dẫn đến tình trạng thiếu hụt hormone ngày càng trầm trọng.
Do đó, nữ giới và nam giới cần tham khảo ý kiến bác sĩ để được hướng dẫn điều chỉnh hormone đúng và đủ theo nhu cầu của cơ thể, đảm bảo an toàn và hiệu quả, tránh được các tác dụng phụ không mong muốn do hormone nội tiết từ bên ngoài.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Trên đây là thông tin tổng quan về hệ trục não bộ tuyến yên tuyến sinh dục – hệ trục thần kinh và nội tiết quan trọng của cơ thể. Bất kỳ tổn thương hoặc bất thường nào ở một trong các cơ quan của “hệ trục vàng” đều có thể ảnh hưởng đến các hormone của cơ thể. Khi có dấu hiệu bất thường, nữ giới và nam giới cần thăm khám ngay để được bác sĩ hướng dẫn cách điều chỉnh hiệu quả và an toàn!
