Dây thần kinh số 8: Vị trí, giải phẫu cấu tạo và chức năng

Dây thần kinh số 8 là một trong những dây thần kinh sọ quan trọng. Vậy dây thần kinh số 8 là gì? Giải phẫu, cấu tạo và chức năng của dây thần kinh sọ số 8 như thế nào?

Dây thần kinh số 8 là gì?

Dây thần kinh số 8 (viết tắt: CN VIII) còn được gọi là dây thần kinh tiền đình ốc tai, thuộc nhóm các dây thần kinh cảm giác trong 12 đôi dây thần kinh sọ. Theo giải phẫu dây thần kinh số 8 chia thành 2 nhánh lớn và có nhân riêng biệt trong thân não:

• Nhánh tiền đình làm nhiệm vụ duy trì thăng bằng của cơ thể và chuyển động mắt.
• Nhánh ốc tai (nhánh thính giác) chịu trách nhiệm về truyền tải thông tin thính giác.

Giải phẫu dây thần kinh số 8

1. Vị trí dây thần kinh số 8 nằm ở đâu?

Dây thần kinh sọ số 8 nằm ở tai trong. Từ đây, dây thần kinh này truyền các xung động hướng tâm đến hệ thần kinh trung ương. Qua đó mã hóa những thông tin về thính giác và cảm giác cân bằng bao gồm tĩnh (trọng lực) và động (xoay). (1)

2. Đường đi của dây thần kinh số 8

Dây thần kinh sọ số 8 gồm 2 nhánh, đảm nhận 2 chức năng riêng biệt. Nhánh tiền đình xuất phát từ phức hợp nhân tiền đình ở cầu não và hành não của thân não. Nhánh ốc tai xuất phát từ nhân ốc tai bụng và lưng trong tủy. (2)

Các sợi của hai nhánh đi qua cuống tiểu não dưới, ra khỏi thân não qua góc cầu tiểu não tạo thành rễ tiền đình và rễ ốc tai. Ở góc cầu tiểu não, cả hai nhánh hội tụ tạo thành dây thần kinh tiền đình ốc tai và ra khỏi hộp sọ qua ống tai trong của xương thái dương. Tại đây, dây thần kinh này tiếp tục phân chia để phục vụ những chức năng riêng biệt như sau:

• Thần kinh ốc tai đi về phía ốc tai của tai trong để tạo thành hạch ốc tai, đảm nhận chức năng tiếp nhận âm thanh.
• Thần kinh tiền đình mở rộng tạo thành hạch tiền đình, chi phối hệ thống tiền đình của tai trong để điều khiển chức năng thăng bằng của cơ thể.

3. Cấu tạo dây thần kinh sọ số 8

• Các sợi thần kinh: sợi thần kinh tiền đình và sợi thần kinh ốc tai.
• Nhân: Nhân ốc tai gồm nhân ốc tai sau (lưng) nhận các xung động âm thanh tần số thấp và nhân ốc tai trước (bụng) nhận các xung động âm thanh tần số cao. Nhân tiền đình gồm nhân tiền đình trên (Bechterew), nhân tiền đình bên (Deiters), nhân tiền đình dưới (Roller) và nhân tiền đình giữa (Schwalbe).
• Nguyên ủy thật (vị trí tận cùng của nhánh cảm giác): Nhánh tiền đình là hạch tiền đình. Nhánh ốc tai là hạch xoắn ốc (hạch ốc tai).
• Nguyên ủy hư (nơi dây thần kinh đi vào hoặc ra khỏi bề mặt não): Cả hai nhánh đều có nguyên ủy hư ở rãnh hành cầu.

Chức năng của dây thần kinh số 8 có tác dụng gì

Dây thần kinh số 8 là dây thần kinh cảm giác chuyên biệt với các tế bào thần kinh lưỡng cực. Dây thần kinh này đảm nhận 2 chức năng gồm: (3)

1. Chức năng thính giác

Ốc tai nằm ở tai trong sẽ phát hiện biên độ và tần số của sóng âm. Tín hiệu này đi đến hạch xoắn ốc, theo dây thần kinh ốc tai tới nhân ốc tai trong thân não và cuối cùng là vỏ não thính giác trong thùy thái dương. Qua đó giúp mỗi người nhận biết âm thanh.

2. Chức năng thăng bằng

Hệ thống tiền đình của tai trong là nơi phát hiện những thay đổi về vị trí đầu liên quan đến trọng lực. Thông tin này tiếp tục truyền đến hạch tiền đình, theo dây thần kinh tiền đình đến các bộ phận của não như vỏ não và tiểu não, cổ hoặc chân để cơ thể điều chỉnh tư thế phù hợp. Ngoài ra, tín hiệu còn có thể được gửi đến các cơ mắt nhằm duy trì sự tập trung kể cả khi đang chuyển động đầu. Phản xạ này gọi là phản xạ tiền đình – mắt (VOR).

Dây thần kinh sọ số 8 hoạt động như thế nào?

Dây thần kinh số 8 gồm 2 nhánh ốc tai và tiền đình. Mỗi nhánh hoạt động như sau: (4)

• Dây thần kinh ốc tai: Ốc tai là cơ quan của tai trong chứa đầy chất lỏng và được lót bằng các tế bào lông cảm giác làm nhiệm vụ phản ứng với sóng âm. Cách hoạt động của nhánh này như sau:
  • Ốc tai phát hiện sóng âm và làm rung màng đáy khiến các tế bào lông cảm giác dịch chuyển và tạo ra các tín hiệu gồm tần số và độ lớn của âm thanh.
  • Tín hiệu tiếp tục được truyền dọc theo dây thần kinh thính giác đến nhân ốc tai trong thân não. Nhân ốc tai gồm 3 bộ phận, cảm nhận những thông tin khác nhau về âm thanh như cao hay thấp, lớn hay nhỏ.
  • Sau đó, nhân ốc tai gửi tín hiệu này đến vỏ não thính giác ở thùy thái dương để xử lý.
• Dây thần kinh tiền đình: hệ thống tiền đình gồm 3 ống bán khuyên và cơ quan otolith (gồm soan nang và cầu nang). Năm cơ quan này chứa đầy chất lỏng được lót bằng các tế bào lông cảm giác. Cách hoạt động của nhánh này như sau:
  • Khi đầu chuyển động, chất lỏng bên trong các cơ quan tiền đình cũng dịch chuyển, tác động đến các tế bào cảm giác. Qua đó tạo ra tín hiệu về vị trí và chuyển động của cơ thể. Cụ thể, soan nang và cầu nang cung cấp thông tin chuyển động đầu với gia tốc theo chiều dọc hoặc ngang. Các ống bán khuyên cung cấp thông tin chuyển động đầu với gia tốc góc.
  • Các tế bào thần kinh mang tín hiệu dọc theo dây thần kinh tiền đình đến phức hợp nhân tiền đình trong thân não.
  • Phức hợp nhân tiền đình gồm 4 nhân, mỗi nhân gửi tín hiệu đến những bộ phận khác nhau để làm nhiệm vụ giữ thăng bằng. Một số nhân gửi tín hiệu vị trí cơ thể đến vỏ não và tiểu não. Trong khi đó, tín hiệu cảm giác được gửi đến cổ hoặc chân nhằm điều chỉnh vị trí cơ thể. Số khác có thể được gửi đến cơ mắt để duy trì sự tập trung của mắt khi đầu chuyển động.

Các tình trạng bệnh lý dây thần kinh số 8 thường gặp

Tổn thương dây thần kinh tiền đình ốc tai có thể dẫn đến những bệnh lý phổ biến gồm:

1. Viêm dây thần kinh tiền đình

Viêm dây thần kinh tiền đình là tình trạng nhánh tiền đình bị viêm và sưng do nhiễm trùng tai trong hoặc các bệnh lý khác như thủy đậu, sởi, quai bị… Hậu quả làm gián đoạn quá trình truyền tải thông tin đến não, dẫn đến chóng mặt, khó giữ thăng bằng, buồn nôn và khó tập trung. Các triệu chứng có thể kéo dài vài ngày (cấp tính) hoặc vài tháng đến nhiều năm (mạn tính). Bệnh ảnh hưởng chủ yếu đến nhóm người 30 – 60 tuổi và hiếm trường hợp xuất hiện ở trẻ em.

2. U dây thần kinh số 8

Đây là một loại u ngoài trục và thường phát sinh ở vị trí dây tiền đình tách ra khỏi dây thần kinh số 8. Bệnh chiếm khoảng 7% các trường hợp khối u trong sọ nguyên phát và 75 – 90% trường hợp khối u vùng góc cầu tiểu não. Mất thính lực một bên tai là triệu chứng điển hình kèm theo những dấu hiệu khác như mất thăng bằng, đau đầu, chóng mặt…

Tìm hiểu thêm: U dây thần kinh số 8: Triệu chứng, nguyên nhân và cách chẩn đoán.

3. Bệnh Ménière

Đây là một trong những bệnh lý liên quan đến tai trong hiếm gặp. Bệnh Ménière xảy ra phổ biến ở những người trong độ tuổi 40 – 60 tuổi. Phần lớn trường hợp chỉ ảnh hưởng đến một bên tai với những triệu chứng gồm chóng mặt, mất thính lực, cảm giác đầy tai…

4. Chấn thương dây thần kinh số 8

Chấn thương dây thần kinh sọ số 8 có thể là kết quả của chấn thương trực tiếp, dị tật bẩm sinh, khối u, tổn thương mạch máu hoặc những vấn đề liên quan đến góc cầu tiểu não, ống tai trong và tai trong. Biểu hiện điển hình gồm chóng mặt, ù tai, rung giật nhãn cầu, mất thăng bằng…

Triệu chứng bệnh lý dây thần kinh số 8

Tổn thương dây thần kinh số 8 có thể ảnh hưởng đến thính giác và khả năng giữ thăng bằng với những triệu chứng điển hình như sau:

• Suy giảm hoặc mất thính lực
• Ù tai
• Chóng mặt, choáng váng, mất thăng bằng
• Rung giật nhãn cầu, mắt chuyển động nhanh và khó kiểm soát.

Cách khám chẩn đoán bệnh lý dây thần kinh số 8

Bác sĩ tại Bệnh viện Tâm Anh có thể sử dụng các phương pháp khác nhau để chẩn đoán bệnh liên quan dây thần kinh số 8, ví dụ như:

• Kiểm tra thính lực: Nghiệm pháp Weber và nghiệm pháp Rinne giúp kiểm tra tình trạng mất thính lực liên quan đến tai trong. Bác sĩ sẽ sử dụng âm thoa để đánh giá phản ứng của tai với âm thanh.
• Kiểm tra tiền đình: Bác sĩ sẽ quan sát chuyển động mắt của người bệnh để phát hiện có tình trạng rung giật nhãn cầu hay không. Bác sĩ còn yêu cầu người bệnh thực hiện một số nghiệm pháp như nghiệm pháp Dix-Hallpike để đưa ra đánh giá.
• Chẩn đoán hình ảnh: Tùy theo trường hợp cụ thể, bác sĩ có thể chỉ định chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI). Điều này hỗ trợ phát hiện dầu hiệu tổn thương dây thần kinh tiền đình ốc tai như khối u hoặc chảy máu tai trong.

Cách chăm sóc sức khỏe dây thần kinh tiền đình ốc tai

Để bảo vệ sức khỏe của dây thần kinh số 8, mỗi người nên chủ động thực hiện những biện pháp sau:

• Khám sức khỏe thần kinh định kỳ 1 – 2 lần mỗi năm, kể cả khi không nhận thấy những dấu hiệu bất thường.
• Vệ sinh tai bằng tăm bông hoặc khăn mềm và lau nhẹ nhàng ở vùng tai ngoài, hạn chế lấy ráy tai thường xuyên.
• Không sử dụng vật cứng, nhọn hoặc dùng chung dụng cụ để lấy ráy tai.
• Tránh để nước lọt vào tai, nên dùng nút bịt tai hoặc mũ trùm đầu khi đi bơi.
• Tránh tiếp xúc với âm thanh quá lớn trong thời gian dài.
• Điều chỉnh âm lượng vừa phải khi nghe nhạc, xem tivi.
• Duy trì lối sống lành mạnh, hạn chế sử dụng rượu bia, thuốc lá, cà phê và các chất kích thích khác; giữ tinh thần thoải mái, tránh căng thẳng quá mức.

Để đặt lịch thăm khám tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, vui lòng liên hệ:

Dây thần kinh số 8 chịu trách nhiệm chi phối khả năng nghe và giữ thăng bằng. Mỗi người nên chủ động thăm khám sức khỏe thần kinh định kỳ để phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường và can thiệp kịp thời.