Tụt huyết áp: Triệu chứng, chẩn đoán và cách phòng ngừa

Tụt huyết áp là triệu chứng của nhiều bệnh và có thể gây ra nhiều ảnh hưởng đến sức khỏe nếu không được cấp cứu kịp thời. Vậy các dấu hiệu nào cho thấy bạn đang bị tình trạng này? Cách chẩn đoán và phòng ngừa huyết áp bị tụt ra sao?

Tụt huyết áp là gì?

Tụt huyết áp là huyết áp thấp mới xuất hiện đột ngột, đặc biệt khi kèm theo triệu chứng thiếu máu nuôi các cơ quan như lơ mơ, lú lẫn, da xanh tái, toát mồ hôi, đi tiểu ít,… có thể gặp trong bệnh mất máu cấp, sốc giảm thể tích, sốc nhiễm trùng hoặc sốc tim, cần phải nhập viện cấp cứu ngay vì sẽ diễn tiến đến suy đa cơ quan nếu xử trí chậm trễ.

Bệnh nhân có huyết áp bị tụt, nghĩa là huyết động không ổn định, đang ở trong tình trạng nguy kịch sức khỏe cấp tính.

Huyết áp thấp là khi chỉ số huyết áp tâm thu < 90 mmHg hoặc huyết áp tâm trương < 60 mmHg. Lúc này, áp lực của dòng máu tác động lên thành động mạch thấp hơn so với bình thường khiến hoạt động của các cơ quan hoạt động kém hiệu quả, đặc biệt là hoạt động của hai cơ quan quan trọng nhất trong cơ thể là tim và não. (1)

Huyết áp thấp có thể xảy ra như một tình trạng riêng lẻ hoặc là triệu chứng của một loạt tình trạng khác. Một số ít các trường hợp người bệnh có chỉ số huyết áp thấp mạn tính, có thể do sinh lý hoặc bệnh lý mạn tính.

Chỉ số huyết áp thấp đối với một số người, nhưng có thể là ổn đối với người khác. Tình trạng huyết áp thấp có thể không gây ra triệu chứng gì đáng chú ý, hoặc có thể gây choáng váng, chóng mặt, ngất xỉu, nghiêm trọng hơn là đe dọa tính mạng. Do đó, cần tìm ra nguyên nhân huyết áp thấp để có thể điều trị phù hợp.

Triệu chứng tụt huyết áp

Khi huyết áp bị tụt, nghĩa là huyết áp của người bệnh bị giảm thấp một cách đột ngột, kèm theo đó là các triệu chứng điển hình như:

• Bệnh nhân có dấu hiệu lơ mơ, lú lẫn;
• Đổ nhiều mồ hôi;
• Da trở nên xanh tái;
• Đi tiểu ít…

Đối với những người bị huyết áp thấp mạn tính có thể không xuất hiện triệu chứng nào, thường được phát hiện khi khám sức khỏe định kỳ hoặc tình cờ đo huyết áp. Các trường hợp khác có thể có triệu chứng như:

• Đau đầu;
• Hoa mắt;
• Chóng mặt;
• Mệt mỏi;
• Ngất xỉu;
• Khó thở. (2)

Những trường hợp huyết áp hạ xuống mức cực thấp có nguy cơ dẫn đến tình trạng gọi là sốc với các biểu hiện: lú lẫn (đặc biệt thường gặp ở người lớn tuổi), da lạnh, xanh xao, thở nhanh và nông, rối loạn nhịp… Nếu gặp phải các triệu chứng huyết áp cực thấp này hoặc sốc, cần đưa đến bệnh viện cấp cứu ngay.

Lý do tụt huyết áp là gì?

Có nhiều nguyên nhân gây tụt huyết áp. Chỉ số thay đổi trong ngày, tùy thuộc vào thời điểm đo huyết áp, đồ ăn thức uống sử dụng trước khi đo huyết áp, loại thuốc uống, tình trạng thể chất. Huyết áp thường thấp nhất vào ban đêm và tăng mạnh khi thức dậy vào buổi sáng.

Một số tình trạng sinh lý có thể dẫn đến chỉ số này tụt như:

• Thai kỳ: Huyết áp thấp thường xảy ra trong 24 tuần đầu của thai kỳ do những thay đổi nội tiết tố khi mang thai khiến mạch máu giãn nở nhanh chóng, dễ dẫn đến tình trạng huyết áp thấp, đặt biệt khi đi hoặc đứng lâu.
• Uống rượu bia: Gây giãn mạch, giảm huyết áp.

Một số tình trạng bệnh lý có thể gây huyết áp thấp mạn tính bao gồm:

• Bệnh van tim như hẹp van động mạch chủ nặng do giảm lượng máu từ tim bơm ra động mạch chủ;
• Các bệnh liên quan đến nội tiết tố như suy tuyến thượng thận mạn, suy giáp;
• Mất nước do tiêu chảy, uống thuốc lợi tiểu, thuốc giãn mạch;
• Rối loạn điện giải: Hạ natri máu;
• Ăn uống kém, thiếu chất dinh dưỡng trong chế độ ăn uống như vitamin B12, folate và sắt;
• Tác dụng phụ của một số loại thuốc như thuốc lợi tiểu, thuốc chẹn alpha, thuốc chẹn beta, thuốc chống trầm cảm, thuốc điều trị rối loạn cương dương, thuốc điều trị phì đại tuyến tiền liệt,…
• Hẹp hoặc tắc động mạch dưới đòn.

Ngoài ra, một số yếu tố thuận lợi làm tăng nguy cơ như người cao tuổi (trên 65 tuổi), mắc bệnh Parkinson, tiểu đường và một số bệnh tim mạch.

Phân loại tụt huyết áp

Với một người khỏe mạnh bình thường, chỉ số huyết áp thường ở mức 120/80mmHg. Nếu huyết áp giảm xuống mức < 90/60mmHg được xem là huyết áp thấp hoặc tụt huyết áp. Các loại huyết áp thấp thường gặp bao gồm:

1. Hạ huyết áp tư thế đứng

Đây là tình trạng huyết áp tụt đột ngột khi bạn chuyển đổi tư thế từ ngồi sang tư thế đứng một cách nhanh chóng, chỉ số huyết áp giảm từ 20 mmHg trở lên (đối với huyết áp tâm thu) và 10 mmHg trở lên (đối với huyết áp tâm trương). Do đó, trường hợp này còn có tên gọi khác là hạ huyết áp tư thế vì nó xảy ra khi người bệnh thay đổi tư thế. Đây là vấn đề thường gặp nhiều ở người lớn tuổi, đái tháo đường, di chứng nhồi máu não, uống các thuốc lợi tiểu, thuốc giãn mạch, thuốc điều trị phì đại tiền liệt tuyến.

2. Hạ huyết áp sau khi ăn

Tình trạng này thường xảy ra sau bữa ăn từ 1-2 giờ. Những người lớn tuổi thường dễ bị hạ huyết áp sau khi ăn, đặc biệt là những người bị huyết áp cao hoặc có các bệnh về hệ thần kinh tự chủ như bệnh Parkinson.

3. Hạ huyết áp qua trung gian thần kinh

Khi đứng trong một thời gian dài, rất dễ bị hạ huyết áp qua trung gian thần kinh. Người trẻ tuổi và trẻ em thường gặp phải tình trạng này. Nó có thể là kết quả của sự giao tiếp sai lệch giữa tim và não, dẫn đến huyết áp bị tác động.

4. Huyết áp thấp mạn tính

Nhiều người bị huyết áp thấp mạn tính nhưng không biết do có thể không xuất hiện triệu chứng nào. Chỉ khi tình cờ đo huyết áp hoặc đi kiểm tra sức khỏe mới phát hiện ra. Đây là tình trạng huyết áp tâm thu lúc nghỉ ngơi thường xuyên dưới 90 mmHg hoặc huyết áp tâm trương dưới 60 mmHg. Những trường hợp này nếu đã loại trừ các bệnh lý gây huyết áp thấp và người bệnh không có bất kỳ triệu chứng nào thì có thể yên tâm sống chung với tình trạng này của cơ thể.

⇒ Hãy tìm hiểu thêm: Tụt huyết áp khi ngủ: Triệu chứng, nguyên nhân và cách khắc phục

Tình trạng tụt huyết áp ảnh hưởng sức khỏe như thế nào?

Bệnh nhân có huyết áp bị tụt sẽ có các triệu chứng thiếu máu nuôi cơ quan. Nếu xử lý chậm trễ sẽ diễn tiến suy đa cơ quan, cấp cứu chậm trễ hoặc không đúng đều có thể để lại nhiều hậu quả nặng nề cho bệnh nhân, thậm chí đe dọa đến tính mạng.

Đối với những người khỏe mạnh có huyết áp thấp, nhưng không kèm theo bất kỳ triệu chứng nào thường được xem là tương đối lành tính, không đáng lo ngại và không cần phải điều trị. Tuy nhiên, vấn đề này gây ra các triệu chứng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe người bệnh, đặc biệt là khi người bệnh bị tụt chỉ số này đột ngột, cần đi khám để tìm nguyên nhân.

Huyết áp thấp không chỉ gây tổn thương tim và não, mà còn gây ra các vấn đề sức khỏe khác như:

• Ngã và chấn thương do té ngã: Vấn đề này gây chóng mặt và ngất xỉu, khiến người bệnh bị té ngã đột ngột, có thể gây chấn thương dẫn đến gãy xương hoặc các thương tích nghiêm trọng hay chảy máu não;
• Suy giảm chức năng thận;
• Mất ngủ, suy giảm trí nhớ;
• Giảm khả năng làm việc gắng sức.

Phương pháp chẩn đoán tụt huyết áp

Phương pháp phổ biến nhất để chẩn đoán tình trạng này là đo huyết áp và đếm mạch trong khi người bệnh ngồi hoặc nằm, sau đó đo lại khi người bệnh đứng dậy sau 1 phút và 3 phút. Việc đo huyết áp có thể được thực hiện đúng cách bằng máy đo cơ hoặc máy đo huyết áp điện tử. Để chẩn đoán huyết áp thấp, cần thực hiện đo nhiều lần trong một ngày, ở những thời điểm khác nhau và tiến hành liên tục trong vài ngày liên tiếp.

Các xét nghiệm khác có thể bao gồm:

• Xét nghiệm máu: để xem bạn có bị thiếu máu hay không, xét nghiệm sinh hoá máu;
• Điện tâm đồ;
• Siêu âm tim;
• Siêu âm bụng tổng quát;
• Siêu âm mạch máu;
• Xét nghiệm tìm nguyên nhân: chức năng tuyến giáp, tuyến thượng thận;… (3)

Điều trị huyết áp thấp như thế nào?

Nếu hạ huyết áp không có triệu chứng, hoặc các triệu chứng nhẹ thường không cần điều trị. Trường hợp huyết áp tụt kèm theo các biểu hiện rõ rệt, cần điều trị dựa vào nguyên nhân gây ra tình trạng này.

1. Cách xử trí cho người tụt huyết áp

Khi bản thân hoặc người nhà, người xung quanh bị tụt chỉ số này đột ngột, nên xử trí nhanh chóng bằng cách:

• Ngừng ngay hoạt động, công việc đang làm và nằm xuống, nâng cao chân;
• Uống một ly nước, ly sữa hoặc tách trà đường, trà gừng để giúp huyết áp dần ổn định. Nếu không có những thức uống này, có thể uống thật nhiều nước lọc để giúp tăng thể tích tuần hoàn và chống mất nước;
• Đưa đến người bệnh đến bệnh viện nhanh chóng, đặc biệt là trong trường hợp người bệnh có các triệu chứng trở nên trầm trọng như lơ mơ, không tỉnh táo, lạnh người, nôn nhiều, da xanh xao, ngất xỉu…

2. Điều trị thuốc

Chủ yếu là điều trị bệnh nền (nguyên nhân) và điều chỉnh các yếu tố thúc đẩy hoặc thuận lợi gây tụt huyết áp có triệu chứng.

3. Thay đổi lối sống lành mạnh

Điều chỉnh lối sống khoa học là giải pháp lâu dài giúp cải thiện huyết áp thấp cũng như giúp bạn có được sức khỏe tốt hơn. Trong chế độ ăn uống, cần chú ý cân đối lượng muối, ăn vừa phải giúp khắc phục tình trạng huyết áp thấp, nhưng nếu ăn quá nhiều muối có thể bị dư thừa dẫn đến suy tim, đặc biệt là ở người cao tuổi. Đảm bảo uống đủ nước, nhất là trong thời tiết nắng nóng.

Bên cạnh đó, cần rèn thói quen vận động thể dục đều đặn, bài tập phù hợp như đi bộ, tập yoga, đánh cầu lông, đạp xe chậm… sẽ giúp cơ tim hoạt động khỏe hơn, hỗ trợ bơm máu hiệu quả. Từ đó, giúp khắc phục các triệu chứng khó chịu do vấn đề huyết áp này gây ra.

Ngủ đủ giấc, nghỉ ngơi hợp lý cũng giúp hệ thần kinh giao cảm hoạt động ổn định, tránh được tình trạng hạ huyết áp tư thế.

Biện pháp phòng ngừa tụt huyết áp

Nếu bạn gặp vấn đề huyết áp này và có kèm theo triệu chứng, tốt nhất nên đi khám tại bệnh viện để được hướng dẫn điều trị, giúp đưa chỉ số huyết áp về mức ổn định. Đồng thời, áp dụng các biện pháp tại nhà để phòng ngừa huyết áp bị hạ như:

• Quản lý chế độ ăn uống: uống đủ nước;
• Điều chỉnh các thuốc đang uống phù hợp với tình trạng bệnh theo hướng dẫn của bác sĩ;
• Có chế độ sinh hoạt điều độ, ngủ đủ giấc và gối đầu thấp hơn bình thường;
• Người lớn tuổi khi muốn thay đổi tư thế từ ngồi hoặc nằm sang đứng, nên đứng lên từ từ, cho thời gian để cơ thể thích ứng, nhất là khi bước ra khỏi giường vào buổi sáng;
• Nếu công việc yêu cầu phải đứng trong thời gian dài, nên mang vớ áp lực ở chân để giúp máu trở về tim thuận lợi hơn và ngăn ngừa tình trạng máu ứ dồn ở chân;
• Tập thể dục đều đặn, tránh vận động mạnh liên tục, nên nghỉ ngơi sau mỗi 30 phút tập, uống đủ nước trong lúc tập luyện;
• Học cách thư giãn, nghỉ ngơi như ngồi thiền, tập yoga để giải tỏa căng thẳng, stress…;
• Theo dõi huyết áp thường xuyên tại nhà.

Câu hỏi thường gặp

1. Tụt huyết áp có tái đi tái lại không?

Vấn đề này có thể tái đi tái lại nếu không giải quyết được căn nguyên gây hạ huyết áp. Người bệnh cần đến bác sĩ khám để tìm ra nguyên nhân và có hướng điều trị hoặc phòng ngừa phù hợp.

2. Tình trạng tụt huyết áp khi nào nên gặp bác sĩ?

Nếu bạn biết bản thân bị hạ huyết áp, nên đến gặp bác sĩ khi nhận thấy các triệu chứng bắt đầu ảnh hưởng đến cuộc sống hoặc làm gián đoạn các công việc bình thường. Nếu bị chỉ số huyết áp bị hạ kèm theo biểu hiện nghiêm trọng như đau ngực, khó thở, bứt rứt hoặc lú lẫn, sốc, đổ nhiều mồ hôi, nhịp tim nhanh, bất tỉnh, ngất xỉu, môi hoặc móng tay bị tím tái, cần được cấp cứu nhanh chóng.

Việc thăm khám sức khỏe tim mạch định kỳ, theo dõi huyết áp thường xuyên sẽ giúp bác sĩ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, giúp khắc phục tình trạng huyết áp thấp cũng như các bệnh về tim mạch. Tại Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh trang bị hệ thống máy móc hiện đại, đội ngũ bác sĩ có tay nghề cao, giàu kinh nghiệm, tận tâm thăm khám, điều trị huyết áp thấp hiệu quả.

Để đặt lịch khám, tư vấn và điều trị trực tiếp với các bác sĩ Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách có thể liên hệ theo thông tin sau:

Tụt huyết áp đột ngột nếu không được cấp cứu kịp thời có thể đe dọa đến tính mạng. Do đó, mỗi người nên nắm rõ cách xử trí nhanh chóng khi chỉ số huyết áp bị tụt tại nhà. Đồng thời, có sự điều chỉnh trong lối sống, sinh hoạt để giúp cải thiện tình trạng này về lâu dài.