Lệch thủy tinh thể: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Lệch thủy tinh thể là tình trạng thấu kính tự nhiên bên trong mắt bị dịch chuyển hoặc trượt ra khỏi vị trí trung tâm vốn có, thường nằm ngay phía sau đồng tử. Qua bài viết dưới đây, TS.BS Đinh Trung Nghĩa, Trung tâm Mắt Công nghệ cao, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM sẽ chia sẻ chi tiết về nguyên nhân, triệu chứng thường gặp và các phương pháp điều trị hiện nay.

Lệch thủy tinh thể là bệnh gì?

Lệch thủy tinh thể (Ectopia lentis) là tình trạng thủy tinh thể bị di lệch khỏi trung tâm. Sự di chuyển này thường do sự suy yếu hoặc đứt giãn của hệ thống dây chằng, vốn có chức năng cố định thể thủy tinh đúng vị trí.

Khi lệch thủy tinh thể, khả năng hội tụ ánh sáng chính xác trên võng mạc bị suy giảm, dẫn đến các rối loạn thị giác như nhìn mờ, hình ảnh bị biến dạng hoặc xuất hiện song thị. Do đó, việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời tình trạng này là vô cùng quan trọng để bảo vệ và duy trì thị lực tốt.

Phân loại tình trạng lệch thủy tinh thể

Tình trạng lệch thủy tinh thể thường được phân loại thành 2 mức độ chính:

1. Lệch một phần

Ở mức độ này, thể thủy tinh vẫn còn nằm trong bao và duy trì được một phần vị trí ban đầu, tuy nhiên đã bị di lệch. Tình trạng này có thể gây ra các vấn đề về thị lực như nhìn mờ, hình ảnh bị méo mó hoặc loạn thị. Nếu không được theo dõi và xử lý kịp thời, bán lệch thủy tinh thể có nguy cơ tiến triển thành lệch hoàn toàn.

2. Lệch hoàn toàn thủy tinh thể

Đây là tình trạng nghiêm trọng khi thủy tinh thể bị trật hoàn toàn ra khỏi vị trí cố định ban đầu. Thủy tinh thể có thể di chuyển ra phía sau vào buồng dịch kính hoặc ra phía trước vào tiền phòng. Lệch hoàn toàn thường gây ra suy giảm thị lực rõ rệt và có thể dẫn đến các biến chứng như tăng nhãn áp, đòi hỏi can thiệp phẫu thuật khẩn cấp.

Bị lệch thủy tinh thể ảnh hưởng gì đến sức khỏe?

Thủy tinh thể bị lệch gây ra những ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe, đặc biệt là thị lực. Những rối loạn này tác động tiêu cực đến chất lượng cuộc sống, gây trở ngại trong sinh hoạt hàng ngày. Nếu không được điều trị kịp thời, tình trạng này có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm sau:

• Tăng nhãn áp: gây đau nhức mắt hoặc tổn thương thần kinh thị giác.
• Viêm nhiễm: đặc biệt khi thủy tinh thể rơi vào tiền phòng.
• Giảm thị lực vĩnh viễn: nếu tình trạng lệch nặng và kéo dài mà không can thiệp.

Do đó, việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời tình trạng sa lệch thủy tinh thể là vô cùng quan trọng để bảo vệ thị lực và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.

Nguyên nhân lệch thủy tinh thể

Nguyên nhân gây lệch thủy tinh thể rất đa dạng, nhưng có thể được chia thành các nhóm chính sau [1]:

1. Chấn thương mắt

Các tác động mạnh trực tiếp vào mắt do tai nạn hoặc va đập là nguyên nhân thường gặp gây ra tình trạng lệch thủy tinh thể do chấn thương. Ví dụ như do tai nạn giao thông, tai nạn lao động, tai nạn thể thao, vấn đề bạo lực,…

2. Rối loạn di truyền

Một số bệnh di truyền như hội chứng Marfan hoặc Homocystin niệu gây ra sự yếu kém của các mô liên kết trong cơ thể, bao gồm cả các cấu trúc nâng đỡ thủy tinh thể, dẫn đến nguy cơ lệch cao hơn.

3. Các tình trạng sức khỏe ảnh hưởng đến mắt

Một số bệnh và tình trạng sức khỏe khác có thể tác động đến mắt và gây lệch thủy tinh thể, bao gồm tăng nhãn áp, viêm màng bồ đào, hoặc các biến chứng phát sinh sau phẫu thuật mắt.

Triệu chứng mắt bị lệch thủy tinh thể

Người bị lệch thủy tinh thể có thể xuất hiện nhiều triệu chứng khác nhau tùy thuộc vào mức độ và vị trí lệch. Các dấu hiệu thường gặp bao gồm:

• Nhìn mờ: Thị lực giảm sút, đặc biệt có thể thay đổi theo tư thế đầu hoặc khi điều tiết mắt.
• Hình ảnh bị méo mó hoặc rung: Cảm giác như nhìn qua 1 lớp nước gợn sóng hoặc hình ảnh không ổn định.
• Nhìn đôi (song thị): Thấy 2 hình ảnh của 1 vật thể, có thể xuất hiện ở 1 hoặc đồng thời 2 mắt.
• Nhạy cảm với ánh sáng (chói sáng, lóa mắt): Cảm thấy khó chịu hoặc bị lóa khi nhìn vào nguồn sáng mạnh như bóng đèn, mặt trời…
• Thay đổi tật khúc xạ bất thường: Độ cận thị hoặc loạn thị có thể tăng nhanh chóng và không ổn định.
• Khó chịu hoặc đau nhức mắt: Cảm giác cộm, vướng, hoặc đau nhức, đặc biệt nếu có biến chứng tăng nhãn áp hoặc viêm nhiễm kèm theo.
• Giảm thị lực một phần: Ở một số trường hợp lệch nhẹ, người bệnh có thể chỉ nhận thấy sự suy giảm thị lực ở một phần thị trường.
• Thay đổi màu sắc mống mắt hoặc đồng tử: Trong một số trường hợp lệch nặng, có thể quan sát thấy sự thay đổi về vị trí hoặc hình dạng của đồng tử.

Điều quan trọng cần lưu ý là các triệu chứng này có thể khác nhau ở mỗi người và không phải ai bị lệch thủy tinh thể cũng có đầy đủ các dấu hiệu trên. Nếu bạn gặp bất kỳ triệu chứng nào nghi ngờ, việc thăm khám bác sĩ nhãn khoa là rất cần thiết để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Yếu tố nào ảnh hưởng đến tình trạng lệch thủy tinh thể?

Mức độ lệch thủy tinh thể có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, bao gồm:

• Nguyên nhân căn bản:
  • Chấn thương: Các tác động mạnh thường dẫn đến tình trạng lệch nghiêm trọng và diễn ra nhanh chóng.
  • Bệnh di truyền: Các rối loạn di truyền có xu hướng làm thủy tinh thể bị lệch một cách từ từ, âm thầm nhưng kéo dài và có khả năng tái phát cao.
• Tình trạng dây chằng zinn: Mức độ suy yếu hoặc tổn thương của các sợi dây chằng Zinn tỷ lệ thuận với mức độ nghiêm trọng. Dây chằng càng yếu hoặc tổn thương lan rộng, nguy cơ lệch càng lớn.
• Tuổi tác: Quá trình lão hóa tự nhiên làm các mô nâng đỡ thủy tinh thể dần thoái hóa và mất tính đàn hồi, từ đó làm tăng nguy cơ và mức độ lệch theo thời gian.
• Tăng nhãn áp kéo dài: Áp lực nội nhãn tăng cao kéo dài có thể gây áp lực lên các cấu trúc nâng đỡ thủy tinh thể, dẫn đến sự suy yếu và tăng khả năng bị lệch.
• Can thiệp ngoại khoa trước đó: Những người bệnh đã trải qua các phẫu thuật nhãn khoa trước đó, đặc biệt là phẫu thuật đục thủy tinh thể hoặc cườm nước, có nguy cơ lệch cao hơn nếu các dây chằng Zinn bị tổn thương trong quá trình phẫu thuật.
• Vận động mạnh hoặc tư thế: Ở những người đã có tình trạng lệch nhẹ, các hoạt động thể chất gắng sức, rung lắc mạnh hoặc sự thay đổi tư thế đột ngột có thể làm trầm trọng thêm mức độ lệch.

Chẩn đoán tình trạng sa lệch thủy tinh thể

Để chẩn đoán tình trạng lệch thủy tinh thể một cách toàn diện, bác sĩ nhãn khoa sẽ tiến hành thăm khám tỉ mỉ theo các bước sau:

• Khám mắt chi tiết bằng đèn khe: Bác sĩ quan sát trực tiếp vị trí hiện tại và đánh giá mức độ ổn định của thủy tinh thể trong nhãn cầu, từ đó phát hiện những dấu hiệu lệch lạc dù là nhỏ nhất.
• Đánh giá thị lực và kiểm tra khúc xạ toàn diện: Để xác định mức độ ảnh hưởng của lệch thủy tinh thể đến thị lực và phát hiện những thay đổi bất thường trong các tật khúc xạ.
• Đo kiểm tra áp lực nội nhãn (nhãn áp): Sự lệch lạc có thể gây ra tình trạng tăng nhãn áp thứ phát, nguy cơ tiềm ẩn gây tổn thương thần kinh thị giác nếu không được phát hiện và kiểm soát kịp thời.
• Siêu âm nhãn cầu (B-scan): Trong trường hợp bác sĩ không thể quan sát rõ qua đèn khe do đục giác mạc hoặc xuất huyết dịch kính, siêu âm B-scan sẽ được sử dụng để dựng hình ảnh bên trong mắt, giúp xác định chính xác vị trí mà thủy tinh thể đã di chuyển đến.
• Chẩn đoán hình ảnh và đánh giá chuyên sâu bằng các thiết bị hiện đại: Các công nghệ tiên tiến như chụp cắt lớp quang học (OCT) hoặc chụp hình màu đáy mắt có thể được sử dụng để đánh giá chi tiết cấu trúc của các mô hỗ trợ, giúp xác định nguyên nhân và mức độ lệch một cách chính xác hơn.

Bác sĩ Phụng đang kiểm tra tình trạng mắt của người bệnh qua đèn khe

Điều trị bệnh lệch thủy tinh thể

Phương pháp điều trị lệch thủy tinh thể sẽ được bác sĩ nhãn khoa chỉ định cụ thể, dựa trên mức độ lệch, các triệu chứng hiện có và tình trạng thị lực tổng thể của người bệnh [2]:

1. Theo dõi định kỳ và điều chỉnh thị lực bằng kính

Trong trường hợp lệch nhẹ, thị lực vẫn còn tốt và không xuất hiện các biến chứng khác, bác sĩ thể chỉ định theo dõi định kỳ và kê đơn kính phù hợp để cải thiện tạm thời khả năng nhìn.

2. Phẫu thuật loại bỏ thủy tinh thể bị lệch

Khi tình trạng lệch trở nên nghiêm trọng, gây suy giảm thị lực đáng kể, dẫn đến tăng nhãn áp thứ phát hoặc khi thủy tinh thể di chuyển vào buồng trước hoặc dịch kính, phẫu thuật lấy thủy tinh thể lệch sẽ là can thiệp cần thiết.

3. Phẫu thuật đặt thủy tinh thể nhân tạo (IOL)

Sau khi loại bỏ thủy tinh thể tự nhiên, bác sĩ có thể tiến hành đặt thủy tinh thể nhân tạo để khôi phục thị lực. Phương pháp đặt IOL sẽ tùy thuộc vào tình trạng dây chằng còn lại: có thể đặt vào bao thủy tinh thể, cố định vào mống mắt, treo bằng chỉ đặc biệt hoặc sử dụng kính đeo ngoài nếu không đủ điều kiện để đặt IOL nội nhãn.

4. Điều trị các biến chứng nhãn khoa đi kèm

Các biến chứng như tăng nhãn áp, viêm nội nhãn, phù hoàng điểm sẽ được bác sĩ xử lý đồng thời trong quá trình phẫu thuật hoặc sau phẫu thuật để đảm bảo hiệu quả điều trị toàn diện.

Phòng ngừa tình trạng thủy tinh thể bị lệch

Dù không thể phòng ngừa hoàn toàn, nhưng bạn có thể giảm nguy cơ lệch thủy tinh thể bằng cách:

• Bảo vệ mắt khỏi chấn thương: Bạn nên đeo kính bảo hộ khi chơi một số môn thể thao hoặc làm việc trong môi trường tiềm ẩn nhiều rủi ro. Hơn nữa bạn cần hết sức cẩn trọng và hạn chế những va chạm mạnh trực tiếp vào vùng mặt hoặc mắt.
• Thăm khám mắt định kỳ: Đây là việc hết sức quan trọng, đặc biệt nếu bạn có tiền sử hoặc mắc các bệnh như tăng nhãn áp, cận thị nặng, viêm màng bồ đào hoặc từng phẫu thuật mắt.
• Cẩn trọng sau phẫu thuật mắt: Hãy tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn của bác sĩ, tránh dụi mắt và hạn chế vận động mạnh trong giai đoạn hồi phục.
• Kiểm soát tốt các bệnh toàn thân: Hội chứng marfan hay homocystin niệu cần được theo dõi sát sao và phối hợp điều trị giữa các chuyên khoa, bao gồm cả chuyên khoa mắt.

Lệch thủy tinh thể có thể gây ra những ảnh hưởng không nhỏ đến thị lực và chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên có thể phát hiện và kiểm soát hiệu quả thông qua việc chủ động thăm khám mắt định kỳ và tuân thủ chặt chẽ các hướng dẫn điều trị của bác sĩ nhãn khoa tại bệnh viện. Việc trang bị kiến thức về nguyên nhân, nhận biết sớm các triệu chứng và thực hiện các biện pháp phòng ngừa cũng đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ đôi mắt sáng khỏe.