Hội chứng Jacobs (47,XYY): Nguyên nhân, biểu hiện, chẩn đoán

Hội chứng Jacobs (47,XYY – Hội chứng siêu nam) là một trong những rối loạn nhiễm sắc thể giới tính di truyền xảy ra ở nam giới, do trong cặp nhiễm sắc thể giới tính bị thừa một nhiễm sắc thể Y so với bộ nhiễm sắc thể bình thường là XY. Vậy bệnh có ảnh hưởng gì đến sức khỏe? Nguyên nhân nào dẫn đến hội chứng Jacobs? Liệu có thể phòng ngừa bệnh không? Những thắc mắc này sẽ được Bác sĩ Nguyễn Công Minh, Trung tâm Hỗ trợ sinh sản, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Quận 8 giải đáp trong bài viết sau.

Hội chứng Jacobs là gì?

Hội chứng Jacobs (XYY) còn được gọi là hội chứng 47,XYY, hội chứng siêu nam là một dạng rối loạn di truyền chỉ xảy ra ở nam giới.

Nam giới bình thường sẽ có bộ nhiễm sắc thể (NST) là 46 XY, cặp nhiễm sắc thể giới tính bao gồm 1 NST X và 1 NST Y. Tuy nhiên ở nam giới mắc hội chứng XYY, người bệnh có thêm NST Y dư thừa trong bộ gen, thay vì sở hữu bộ nhiễm sắc thể bình thường 46,XY, họ có 47,XYY. Điều này dẫn đến những khác biệt về chiều cao, ngôn ngữ và hành vi. (1)

Bệnh có phổ biến không?

Hội chứng 47,XYY là bất thường gen di truyền bẩm sinh hiếm gặp. Ước tính cứ 1.000 trẻ em được sinh ra đời thì một trường hợp ghi nhận mắc Jacobs. Do các triệu chứng bệnh thường ít, không rõ ràng nên nhiều người mắc hội chứng Jacobs không được phát hiện. Bệnh được tình cờ phát hiện khi người bệnh thực hiện xét nghiệm di truyền. Vì vậy chỉ có khoảng 10% trường hợp phát hiện mắc bệnh. (2)

Nam giới mắc bệnh đối mặt với nhiều trở ngại trong học tập, thể chất, thậm chí vô sinh do biến chứng suy tinh hoàn.

Biểu hiện của hội chứng Jacobs

Các triệu chứng hội chứng Jacobs thường không đặc trưng khiến nhiều trường hợp không được chẩn đoán hoặc bị chẩn đoán nhầm. Các biểu hiện lâm sàng của hội chứng 47,XYY thường gặp gồm:

1. Ở trẻ sơ sinh

Hội chứng siêu nam thường không có dấu hiệu rõ ràng ngay từ khi sinh ra, vì vậy ở giai đoạn này, trẻ mắc bệnh thường không được phát hiện.

2. Ở trẻ em và thanh thiếu niên

Khi trẻ lớn hơn, các biểu hiện của hội chứng này có thể xuất hiện song gia đình thường bỏ qua. Những dấu hiệu thường gặp gồm:

2.1. Phát triển bất thường về thể chất

Mặc dù trẻ sơ sinh mắc hội chứng Jacobs thường có ngoại hình bình thường, nhưng khi lớn lên có thể xuất hiện một số đặc điểm sau:

• Tăng chiều cao vượt trội: Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng trẻ mắc bệnh phát triển thể chất nhanh bất thường, đặc biệt ở giai đoạn 5-6 tuổi và tiếp tục tăng nhanh. Chiều cao trung bình khoảng 1,88m ở tuổi trưởng thành;
• Trương lực cơ thấp: Cơ bắp yếu hơn bình thường, làm cho trẻ có vẻ “mềm nhão”, phản xạ chậm, khó khăn khi thực hiện các động tác chuyển động;
• Ngón út hơi cong vào trong: Ngón tay út của người bệnh có thể cong nhẹ nhưng không ảnh hưởng đến chức năng tay;
• Khoảng cách giữa hai mắt rộng hơn bình thường;
• Kích thước đầu lớn hơn bình thường.

2.2. Khó khăn trong giao tiếp và học tập

Trí thông minh (IQ) của người mắc hội chứng này thường thấp hơn trẻ cùng trang lứa, chỉ số IQ trung bình có thể thấp hơn anh chị em ruột từ 10-15 điểm. Khoảng 50% người mắc hội chứng này gặp khó khăn trong học tập, chủ yếu liên quan đến:

• Chậm phát triển ngôn ngữ và giao tiếp;
• Khó khăn trong đọc và viết;
• Vấn đề về phối hợp vận động;
• Rối loạn hành vi, cảm xúc, dễ kích động và mất kiểm soát, lo âu.

2.3. Các vấn đề sức khỏe khác

Người bệnh mắc hội chứng siêu nam có nguy cơ bị hen suyễn, tăng huyết áp, run tay hoặc co giật nhẹ, rối loạn giấc ngủ, tăng nguy cơ động kinh.

3. Ở người lớn

Hội chứng Jacobs ở nam giới trưởng thành có thể phát hiện thông qua các dấu hiệu:

3.1. Khó khăn trong hành vi và giao tiếp xã hội

Người bệnh gặp khó khăn trong việc biểu đạt cảm xúc, giao tiếp, thể hiện cử chỉ… Những vấn đề này có thể dẫn đến tâm lý bất an, tự ti, lo lắng, phiền muộn kéo dài làm ảnh hưởng chất lượng cuộc sống.

3.2. Rối loạn chức năng sinh dục

Một số trường hợp được ghi nhận có bất thường về cơ quan sinh dục như dương vật nhỏ, bìu nhỏ, tinh hoàn ẩn, lỗ tiểu thấp. Bất thường ở tinh hoàn làm suy giảm nội tiết tố sinh dục nam testosterone khiến nam giới giảm ham muốn tình dục, rối loạn cương dương, cơ thể sản xuất tinh trùng ít hơn bình thường, giảm cơ hội thụ tinh thành công.

3.3. Suy tinh hoàn

Một số trường hợp có thể gặp tình trạng suy tinh hoàn hoặc tinh hoàn không hoạt động hiệu quả, làm ảnh hưởng đến quá trình sản xuất testosterone và tinh trùng, có thể khiến tinh trùng gặp vấn đề dị dạng, giảm khả năng di động tiến tới, tác động tiêu cực đến khả năng sinh sản, tăng nguy cơ vô sinh.

Nguyên nhân hội chứng Jacobs

Nguyên nhân gây ra hội chứng Jacobs vẫn chưa được xác định rõ ràng. Ở bệnh nhân mắc hội chứng 47,XYY, sự dư thừa nhiễm sắc thể Y ở cặp nhiễm sắc thể giới tính XY xảy ra hoàn toàn ngẫu nhiên, do lỗi phân chia nhiễm sắc thể trong quá trình tạo tinh trùng. Thông thường, một tinh trùng được tạo thành chỉ mang một nhiễm sắc thể giới tính X hoặc Y. (3)

Tuy nhiên trong một số trường hợp, quá trình hình thành tinh trùng mới tạo gặp lỗi, khiến tinh trùng mang hai nhiễm sắc thể YY, kết hợp với trứng mang nhiễm sắc thể X khiến thai nhi có bộ nhiễm sắc thể 47,XYY. Đây là nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến hội chứng 47,XYY.

Ngoài ra trong một số ít trường hợp, hội chứng siêu nam (Jacobs) là hệ quả của quá trình lỗi nhiễm sắc thể xảy ra sau khi thụ thai, phôi thai phát triển. Khi đó, phôi có thể có một số tế bào bình thường (46,XY) và một số tế bào có nhiễm sắc thể Y dư thừa (47,XYY), tạo thành một dạng gọi là thể khảm (46,XY/47,XYY). Ở những bệnh nhân này, triệu chứng có thể thể nhẹ hơn so với nam giới có nhiễm sắc thể Y dư thừa trong toàn bộ tế bào.

Quan trọng nhất, căn bệnh này không di truyền từ bố mẹ mà xảy ra hoàn toàn ngẫu nhiên. Tính đến thời điểm hiện tại, chưa có các nghiên cứu cụ thể đánh giá liệu yếu tố như lối sống, chế độ sinh hoạt, ăn uống hay môi trường có liên quan đến hội chứng không. Do đó không có cách phòng tránh hiệu quả trước hội chứng 47,XYY.

Tìm hiểu thêm: Các bệnh lý do bất thường nhiễm sắc thể

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Mặc dù hầu hết nam giới mắc hội chứng Jacobs đều phát triển bình thường, song cũng có trường hợp gặp vấn đề sức khỏe, học tập hoặc hành vi. Do đó việc thăm khám sức khỏe định kỳ với các bác sĩ chuyên khoa là điều cần thiết, đảm bảo trẻ được nhận sự hỗ trợ kịp thời. Bố mẹ nên đưa trẻ đến bệnh viện lớn, uy tín khi phát hiện con có dấu hiệu bất thường sau:

• Chậm nói, khó hiểu lời người khác;
• Gặp khó khăn trong đọc, viết hoặc học toán;
• Không theo kịp chương trình học so với bạn bè đồng trang lứa;
• Tăng động, thiếu tập trung, dễ mất kiểm soát trong lớp học hoặc ở nhà;
• Dễ lo lắng, có xu hướng thu mình;
• Khó kết bạn, giao tiếp xã hội hoặc có dấu hiệu rối loạn phổ tự kỷ;
• Dáng đi vụng về, dễ té ngã, khó khăn trong vận động tinh;
• Yếu cơ, run tay;
• Đau nhức xương khớp hoặc có vấn đề rối loạn phát triển thể chất.

Đối với trường hợp nam giới trưởng thành, nên cân nhắc đến bệnh viện kiểm tra khi xuất hiện các dấu hiệu:

• Ham muốn tình dục giảm hoặc có dấu hiệu bất thường về phát triển sinh dục.
• Gặp khó khăn khi cố gắng có con trong một thời gian dài mà không thành công.

Ảnh hưởng của hội chứng Jacobs đến người mắc phải

Hội chứng siêu nam 47,XYY gây ra nhiều ảnh hưởng khác nhau đến người bệnh, tùy thuộc vào mức độ đột biến nhiễm sắc thể trong tế bào của người bệnh. Bệnh có thể gây ra những ảnh hưởng như:

• Rối loạn cơ xương và khả năng vận động: Người mắc hội chứng Jacobs có thể gặp khó khăn trong việc kiểm soát vận động, phối hợp cơ bắp hoặc có đầu lớn hơn bình thường. Điều này khiến họ gặp khó khăn trong các hoạt động thể chất, chơi thể thao hoặc các hoạt động đòi hỏi sự khéo léo;
• Khó khăn trong học tập: Người bệnh thường gặp vấn đề về nhận thức, tiếp nhận thông tin và ngôn ngữ, đặc biệt là chậm nói và khó diễn đạt bằng lời. Ước tính khoảng 50% nam giới mắc bệnh gặp rối loạn học tập, khó đọc gây ảnh hưởng tiêu cực đến kết quả học tập và sự tự tin của người bệnh;
• Rối loạn hành vi, cảm xúc: Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng nam giới mắc hội chứng 47,XYY có nguy cơ đối mặt với rối loạn hành vi, cảm xúc như rối loạn tăng động giảm chú ý, rối loạn phổ tự kỷ, lo âu, trầm cảm, khó kiểm soát cảm xúc;
• Rối loạn khả năng sinh dục: Mặc dù nam giới gặp phải tình trạng này có khả năng sinh sản bình thường, tuy nhiên một số trường hợp có thể gặp vấn đề rối loạn testosterone, biến chứng suy tinh hoàn gây giảm chất lượng tinh trùng, giảm ham muốn tình dục, thậm chí vô sinh.

Giải pháp hỗ trợ sinh sản cho người mắc hội chứng Jacobs

Hội chứng Jacobs không ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng sinh sản của nam giới. Hầu hết những người mắc hội chứng 47,XYY đều sản xuất hormone sinh dục nam testosterone và phát triển tình dục nam bình thường, tuy nhiên một số trường hợp có thể gặp khó khăn khi thụ tinh tự nhiên, cần sự can thiệp các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản. (4)

Một số giải pháp hỗ trợ sinh sản cho nam giới mắc hội chứng siêu nam gồm:

• Theo dõi, đánh giá sức khỏe sinh sản từ sớm: Nam giới mắc hội chứng Jacobs nên khăm khám sức khỏe sinh sản định kỳ để bác sĩ đánh giá chất lượng tinh trùng, nồng độ hormone sinh dục nam cũng như các chức năng sinh sản. Nếu có dấu hiệu bất thường, suy giảm số lượng và chất lượng “tinh binh”, tỷ lệ suy giảm này sẽ tăng theo thời gian đối với người càng lớn tuổi, người bệnh nên cân nhắc trữ đông tinh trùng để bảo tồn khả năng sinh sản;
• Hỗ trợ sinh sản bằng kỹ thuật IVF/ICSI: Nam giới gặp khó khăn trong quá trình thụ tinh tự nhiên có thể cân nhắc làm thụ tinh ống nghiệm (IVF) hoặc kỹ thuật hiện đại tiêm tinh trùng vào bào tương noãn (ICSI), giúp tối đa cơ hội thụ tinh thành công;
• Hỗ trợ nội tiết tố: Hầu hết nam giới bị Jacobs vẫn sản xuất hormone nam bình thường. Tuy nhiên một số trường hợp suy tinh hoàn kéo theo nồng độ testosterone thấp, ảnh hưởng đến ham muốn, khả năng sinh sản cũng như thiếu đi các đặc điểm nam tính như cơ bắp, giọng nói trầm… Lúc này, bác sĩ có thể đề nghị điều trị bằng liệu pháp hormone ngoại sinh để cải thiện nồng độ testosterone nội sinh, tăng cường hoạt động sinh tinh và duy trì sức khỏe sinh sản;
• Điều trị các vấn đề sức khỏe liên quan: Một số nam giới có thể gặp các vấn đề như cơ bắp yếu, thiếu tự tin, hoặc khó khăn trong giao tiếp. Các biện pháp như trị liệu tâm lý, giáo dục đặc biệt, vật lý trị liệu có thể giúp họ cải thiện chất lượng cuộc sống, từ đó ảnh hưởng tích cực đến sức khỏe sinh sản.

Phương pháp chẩn đoán hội chứng Jacobs

Hội chứng Jacobs thường không có biểu hiện rõ ràng, khiến việc phát hiện bệnh sớm gặp nhiều khó khăn, thậm chí nhiều trường hợp không phát hiện bệnh suốt cuộc đời. Nhờ sự can thiệp của các thiết bị công nghệ hiện đại, ngày nay nhiều trường hợp mắc hội chứng siêu nam được chẩn đoán sớm, đặc biệt ngay từ giai đoạn bào thai.

Việc chẩn đoán sớm đóng vai trò quan trọng, giúp can thiệp kịp thời để cải thiện chất lượng cuộc sống của trẻ. Các phương pháp chẩn đoán bao gồm:

1. Chẩn đoán trước sinh

Bệnh có thể được phát hiện ngay từ khi mang thai thông qua các xét nghiệm sàng lọc và chẩn đoán di truyền, bao gồm:

• Xét nghiệm NIPT: Phân tích DNA bào thai bằng cách kiểm tra xét nghiệm máu người mẹ, giúp phát hiện các bất thường nhiễm sắc thể, bao gồm hội chứng 47,XYY;
• Chọc ối: Lấy mẫu nước ối để kiểm tra nhiễm sắc thể thai nhi;
• Sinh thiết gai nhau: Lấy mẫu mô từ nhau thai để phân tích bất thường di truyền;
• Xét nghiệm di truyền tiền làm tổ (PGT): Trong trường hợp làm thụ tinh ống nghiệm, bác sĩ có thể chỉ định sinh thiết phôi. Kết quả sàng lọc phôi có thể chẩn đoán nguy cơ mắc hội chứng siêu nam.

Bác sĩ Nguyễn Công Minh lưu ý các chỉ định NIPT, chọc ối hoặc sinh thiết gai nhau được đưa ra khi nghi ngờ có bất thường thai nhi qua hình ảnh siêu âm hoặc tiền sử gia đình có người các bệnh liên quan rối loạn nhiễm sắc thể.

2. Chẩn đoán sau sinh

Sau khi trẻ được sinh ra, nếu bố mẹ nghi ngờ có những dấu hiệu bất thường như chậm phát triển ngôn ngữ, gặp khó khăn trong học tập hoặc con có những hành vi bốc đồng, bác sĩ có thể đề nghị làm các xét nghiệm, chẩn đoán chuyên sâu để xác định nguyên nhân:

• Nhiễm sắc thể đồ: Xét nghiệm máu phân tích bộ nhiễm sắc thể để xác định sự hiện diện của nhiễm sắc thể Y dư thừa. Đây là phương pháp tiêu chuẩn để chẩn đoán căn bệnh này;
• Xét nghiệm nhiễm sắc thể đồ phân tử Micro-array: Phương pháp tiên tiến hơn giúp phát hiện những bất thường nhỏ trong cấu trúc nhiễm sắc thể, được chỉ định đối với các trường hợp trẻ em hoặc người trưởng thành mắc các vấn đề chậm phát triển trí tuệ, rối loạn tâm thần hoặc nghi ngờ liên quan đột biến nhiễm sắc thể;

Bệnh có chữa được không?

Hội chứng jacobs không thể chữa khỏi hoàn toàn do đột biến nhiễm sắc thể Y xảy ra trong quá trình phân chia, hình thành phôi thai. Tuy vậy, bệnh có thể phát hiện sớm thông qua các xét nghiệm sàng lọc trước sinh như xét nghiệm NIPT, chọc ối, sinh thiết gai nhau… Việc phát hiện sớm giúp các bác sĩ và gia đình có kế hoạch theo dõi và hỗ trợ phù hợp để trẻ phát triển một cách tốt nhất.

Phòng ngừa hội chứng Jacobs như thế nào?

Hội chứng Jacobs xảy ra do nhiễm sắc thể Y xuất hiện ngẫu nhiên trong quá trình phân chia tế bào, do đó không thể phòng ngừa hoàn toàn. Tuy nhiên có nhiều biện pháp giúp giảm nguy cơ sinh con mắc bệnh mà vợ chồng có thể tham khảo:

• Lập kế hoạch sinh con sớm: Phụ nữ nên cố gắng sinh con trong “độ tuổi vàng” sinh sản, trước năm 35 tuổi để giảm nguy cơ sinh con mang bất thường gen di truyền, dị tật bẩm sinh. Đối với phụ nữ trên 35 tuổi có kế hoạch mang thai, cần tầm soát trước sinh cũng như theo dõi thai kỳ chặt chẽ, làm sàng lọc tiền sản như xét nghiệm NIPT để có thể đánh giá sớm các nguy cơ, phát hiện sớm các bất thường và có phương án xử lý kịp thời;
• Tư vấn di truyền: Các cặp vợ chồng lên kế hoạch sinh con, đặc biệt ở những cặp đôi lớn tuổi nên tư vấn di truyền trước khi thụ thai để đánh giá các yếu tố nguy cơ, cân nhắc các biện pháp phòng tránh phù hợp;
• Uống acid folic, tránh yếu tố bất lợi cho phôi thai: Bổ sung acid folic và tránh xa các tác nhân nguy hiểm như hóa chất, thuốc trừ sâu… góp phần giảm thiểu nguy cơ trẻ mắc dị tật ống thần kinh bẩm sinh, các bệnh lý liên quan gen di truyền;
• Duy trì lối sống lành mạnh: Phụ nữ nên kết hợp bổ sung dưỡng chất thiết yếu, luyện tập thể dục cường độ phù hợp, hạn chế căng thẳng, mệt mỏi giúp đảm bảo sức khỏe thai nhi, giảm thiểu nguy cơ thai dị tật bẩm sinh.

Hội chứng Jacobs xảy ra hoàn toàn ngẫu nhiên do đột biến nhiễm sắc thể trong quá trình phân chia tế bào, không liên quan đến di truyền thế hệ. Để phòng tránh thai nhi mắc hội chứng này, các cặp đôi nên có kế hoạch sinh con ở độ tuổi phù hợp, duy trì lối sống lành mạnh, tham vấn thông tin di truyền… Trong trường hợp nghi ngờ con bị hội chứng siêu nam, bố mẹ nên đưa trẻ đến bệnh viện lớn uy tín để bác sĩ kiểm tra, lên kế hoạch can thiệp và điều trị phù hợp.