Bệnh Parkinson ở người già: Nguyên nhân, chẩn đoán, điều trị

Bệnh Parkinson ở người già là bệnh thoái hóa thần kinh mạn tính, ảnh hưởng chủ yếu đến vận động. Bệnh lý này thường diễn tiến chậm nhưng có thể tác động đáng kể đến sức khỏe. Người bệnh cần được theo dõi kỹ, thăm khám, chẩn đoán và can thiệp điều trị sớm.

Nguyên nhân vì sao người cao tuổi có nguy bị bệnh Parkinson?

Parkinson không phải là một phần tất yếu của quá trình lão hóa nhưng nguy cơ mắc bệnh gia tăng tỷ lệ thuận với độ tuổi. Bên cạnh tuổi tác, yếu tố di truyền, chấn thương và môi trường sống cũng đóng vai trò quan trọng trong việc dẫn đến bệnh lý này.

1. Tuổi tác

Tuổi tác là yếu tố nguy cơ quan trọng của bệnh Parkinson. Hầu hết các ca mắc được ghi nhận ở người trên 60 tuổi. Khi cơ thể lão hóa, số lượng tế bào thần kinh sản sinh dopamine trong não bị giảm dần, đặc biệt là ở vùng chất đen (substantia nigra). Tình trạng thiếu hụt dopamine là nguyên nhân chính gây nên các triệu chứng vận động đặc trưng của bệnh như run tay chân, chậm chạp và cứng cơ.

2. Di truyền

Đa phần các ca bệnh xuất hiện riêng lẻ và không có tính di truyền rõ ràng, chỉ khoảng 10 – 15% người bệnh có liên quan đến yếu tố gia đình. Một số đột biến gen như LRRK2, PARK7, PINK1, PRKN, SNCA đã được xác định có liên quan đến bệnh. Ở người cao tuổi có tiền sử gia đình mắc Parkinson, nguy cơ mắc bệnh sẽ cao hơn, đặc biệt là khi kết hợp với các yếu tố nguy cơ khác như tiếp xúc với độc chất thần kinh, chấn thương…

3. Chấn thương

Chấn thương sọ não tái phát hoặc nghiêm trọng (như do té ngã, tai nạn, va đập mạnh) có thể làm tổn thương các vùng sâu trong não chịu trách nhiệm điều phối vận động, đặc biệt là vùng hạch nền. Người từng bị chấn thương đầu có nguy cơ mắc bệnh Parkinson cao hơn. Trong đó, người cao tuổi dễ bị té ngã và chấn thương đầu do suy giảm thăng bằng, thị lực và phản xạ. Thế nên, nguy cơ mắc bệnh cũng tăng lên theo độ tuổi.

4. Yếu tố môi trường

Tiếp xúc lâu dài với một số hóa chất độc hại trong môi trường cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh Parkinson ở người già, bao gồm:

• Thuốc trừ sâu (như paraquat, rotenone);
• Kim loại nặng (chì, mangan);
• Nước giếng khoan không đảm bảo vệ sinh.

Nhiều người cao tuổi ở nông thôn hoặc từng làm nông nghiệp có nguy cơ tiếp xúc cao với các chất độc thần kinh, qua đó dẫn đến thoái hóa hệ thần kinh trung ương và mắc bệnh khi về già.

Triệu chứng bệnh Parkinson ở người già

Triệu chứng bệnh có thể khởi phát âm thầm, đôi khi bị nhầm lẫn với dấu hiệu lão hóa thông thường như run nhẹ, đi chậm hoặc đau nhức cơ, khớp. Tuy nhiên, khi phát hiện sớm và theo dõi tiến triển, người bệnh thường có các biểu hiện rõ hơn như: (1)

• Run khi nghỉ (resting tremor): Thường bắt đầu ở một bên tay, lan dần sang các chi khác, run rõ khi tay đang nghỉ ngơi và giảm khi vận động.
• Cứng cơ (rigidity): Cơ bắp trở nên căng cứng, gây đau mỏi, đặc biệt ở tay và cổ.
• Vận động chậm (bradykinesia): Mọi cử động trở nên chậm chạp, bao gồm đi đứng, nói chuyện, viết chữ nhỏ dần.
• Rối loạn thăng bằng và tư thế: Dáng đi khom, bước ngắn, dễ té ngã.
• Giảm biểu cảm (masked face): Khuôn mặt ít biểu lộ cảm xúc, mắt ít chớp, nói nhỏ.
• Rối loạn nuốt và nói: Phát âm yếu, giọng đơn điệu, khó nuốt hoặc nuốt chậm.
• Các triệu chứng không vận động: Trầm cảm, rối loạn giấc ngủ, táo bón, rối loạn tiểu tiện, sa sút trí tuệ nhẹ (mild cognitive impairment).

Biến chứng có thể gặp phải

Bệnh Parkinson ở người cao tuổi là một rối loạn thần kinh tiến triển. Nếu không được điều trị hoặc kiểm soát kịp thời, bệnh có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt là ở người cao tuổi, ví dụ như:

• Té ngã và chấn thương: Rối loạn thăng bằng và cứng cơ khiến người bệnh dễ bị mất thăng bằng, ngã và chấn thương, đặc biệt là gãy xương hông, chấn thương sọ não.
• Viêm phổi do hít (aspiration pneumonia): Rối loạn nuốt làm tăng nguy cơ thức ăn hoặc dịch tiêu hóa đi lạc vào phổi, gây viêm phổi. Đây là nguyên nhân tử vong hàng đầu ở người bệnh giai đoạn tiến triển.
• Sa sút trí tuệ (Parkinson’s disease dementia): Tình trạng này thường xảy ra ở khoảng 50 – 80% người bệnh Parkinson trong giai đoạn muộn. Biểu hiện gồm giảm trí nhớ, mất khả năng tổ chức, thay đổi hành vi và rối loạn cảm xúc.
• Rối loạn tự chủ thần kinh (dysautonomia): Bao gồm tụt huyết áp tư thế, táo bón mạn tính, rối loạn tiểu tiện và điều hòa thân nhiệt.
• Rối loạn tâm thần kinh: Trầm cảm, lo âu, ảo giác và hoang tưởng, đặc biệt khi dùng thuốc điều trị lâu dài.

Cách chẩn đoán bệnh Parkinson người già

Chẩn đoán bệnh chủ yếu dựa vào lâm sàng, đến thời điểm hiện tại vẫn chưa có xét nghiệm đặc hiệu để xác định bệnh. Ở người cao tuổi, quá trình chẩn đoán càng phức tạp hơn do dễ nhầm lẫn với các tình trạng thần kinh – vận động liên quan đến tuổi tác khác. Cụ thể như sau:

• Khám lâm sàng thần kinh: Đánh giá các dấu hiệu điển hình như run khi nghỉ, chậm vận động (bradykinesia), cứng cơ (rigidity) và rối loạn tư thế.
• Khai thác bệnh sử chi tiết: Bao gồm thời điểm khởi phát, tiến triển triệu chứng, tiền sử gia đình và các thuốc từng sử dụng.
• Đáp ứng với levodopa: Đây là đặc điểm quan trọng giúp chẩn đoán xác định bệnh. Nếu tình trạng sức khỏe cải thiện đáng kể khi dùng levodopa, nhiều khả năng là Parkinson nguyên phát.
• Chẩn đoán hình ảnh (chụp MRI não, DaTscan): Dùng để loại trừ các nguyên nhân thứ phát như tổn thương mạch máu não, u não hoặc các hội chứng Parkinson giả.

Cách điều trị bệnh Parkinson ở người già

Mục tiêu điều trị là kiểm soát triệu chứng, duy trì khả năng vận động, cải thiện chất lượng sống và ngăn ngừa biến chứng. Ở người cao tuổi, quá trình chữa trị cần đặc biệt chú ý đến liều lượng thuốc và các tác dụng phụ tiềm ẩn. (2)

• Điều trị nội khoa:
  • Sử dụng các thuốc đặc hiệu liên quan giúp bổ sung dopamine và cải thiện các triệu chứng vận động rõ rệt.
  • Chất chủ vận dopamine được dùng thay thế hoặc kết hợp, nhưng có nguy cơ gây ảo giác và buồn ngủ ở người cao tuổi.
  • Các thuốc có tác dụng làm chậm thoái hóa dopamine.
  • Một số thuốc có thể được sử dụng trong các trường hợp dao động vận động (motor fluctuations) hoặc loạn vận động (dyskinesia).
• Điều trị ngoại khoa (Deep Brain Stimulation – DBS): Điều trị ngoại khoa thường được chỉ định cho những trường hợp đáp ứng kém với thuốc hoặc có dao động vận động mức độ nặng, tuy nhiên không ưu tiên cho người bệnh quá cao tuổi hoặc có bệnh lý nội khoa phức tạp.
• Phục hồi chức năng:
  • Vật lý trị liệu: Hỗ trợ duy trì chức năng vận động, tăng cường cơ, cải thiện thăng bằng.
  • Ngôn ngữ trị liệu: Giúp cải thiện khả năng nói và nuốt.
  • Tâm lý trị liệu: Giúp kiểm soát tình trạng trầm cảm, lo âu và nâng cao chất lượng sống.

Trung tâm Khoa học Thần kinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh là cơ sở y tế uy tín chuyên thăm khám, chẩn đoán, điều trị hiệu quả các bệnh lý thần kinh – sọ não – cột sống cho nhiều người bệnh, bao gồm cả bệnh Parkinson ở người già. Nơi đây quy tụ đội ngũ bác sĩ dày dạn kinh nghiệm, được trang bị nhiều máy móc tân tiến phục vụ tối ưu cho việc khám chữa bệnh. Quy trình thăm khám, điều trị khoa học, chuyên nghiệp với đa dạng tiện ích y tế, áp dụng đầy đủ các chính sách bảo hiểm.

Tham khảo cách chăm sóc cho người già bị Parkinson

Quá trình chăm sóc toàn diện cho người bệnh cao tuổi đòi hỏi sự kết hợp giữa điều trị y tế, hỗ trợ tâm lý và điều chỉnh môi trường sống:

• Ưu tiên tính an toàn trong sinh hoạt hàng ngày: Thiết kế không gian sống an toàn để giảm nguy cơ té ngã như lắp tay vịn, sàn chống trượt, ánh sáng đầy đủ…
• Hỗ trợ vận động và phục hồi chức năng: Khuyến khích luyện tập nhẹ nhàng hàng ngày, cá nhân hóa bài tập theo khả năng.
• Theo dõi khi dùng thuốc và tác dụng phụ: Thiết lập lịch uống thuốc rõ ràng, giám sát triệu chứng mới, phản ứng phụ hoặc sự tương tác thuốc.
• Chế độ dinh dưỡng phù hợp: Ưu tiên dùng thức ăn mềm, dễ nuốt, giàu chất xơ và protein hợp lý (tránh dùng gần thời điểm uống levodopa do có thể ảnh hưởng đến khả năng hấp thu thuốc).
• Hỗ trợ tinh thần: Giao tiếp thường xuyên, tham gia các hoạt động xã hội hoặc nhận hỗ trợ từ nhóm hỗ trợ tinh thần để giảm nguy cơ trầm cảm.

Biện pháp phòng ngừa bệnh Parkinson cho người cao tuổi

Bệnh Parkinson không thể phòng ngừa hoàn toàn, nhưng có thể giảm nguy cơ khởi phát bệnh thông qua các biện pháp sau đây:

• Thăm khám sức khỏe định kỳ 1 – 2 lần/năm, kiểm soát tốt bệnh lý nền, đặc biệt là các bệnh về huyết áp, đường huyết và mỡ máu (những yếu tố ảnh hưởng tới mạch máu não và quá trình thoái hóa thần kinh).
• Tập thể dục đều đặn, đặc biệt là các hoạt động tăng cường phối hợp và thăng bằng như đi bộ nhanh, yoga, thái cực quyền.
• Xây dựng chế độ ăn giàu chất chống oxy hóa, như chế độ ăn Địa Trung Hải nhiều rau củ, dầu ô liu, cá béo và trái cây, giúp bảo vệ tế bào thần kinh.
• Duy trì hoạt động trí não bằng cách đọc sách, giải đố, học kỹ năng mới, duy trì giao tiếp để cải thiện sức khỏe não bộ.
• Tránh tiếp xúc với độc chất thần kinh như thuốc trừ sâu, kim loại nặng và dung môi công nghiệp.

Bệnh Parkinson ở người già là bệnh thần kinh mạn tính, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, làm giảm chất lượng cuộc sống. Bệnh lý này cần được theo dõi, phát hiện sớm để can thiệp điều trị cá nhân hóa, kết hợp phục hồi chức năng và chăm sóc hỗ trợ hiệu quả.