Ngủ hay giật mình (giật cơ khi ngủ) xảy ra khi một người đang chìm vào giấc ngủ, thường giống như một cú giật hoặc cảm giác ngã và có thể khiến người bệnh thức giấc. Vậy đây là hiện tượng gì? Tại sao lại bị, cách điều trị ra sao?
Ngủ hay giật mình (hay giật cơ khi ngủ) là hiện tượng co giật không tự chủ, đột ngột của một cơ hoặc nhiều cơ xảy ra khi một người đang chìm vào giấc ngủ. Hiện tượng này thường xuất hiện ở giai đoạn 1 hoặc giai đoạn 2 của giấc ngủ, ít khi xảy ra ở giai đoạn 3 (giai đoạn chuyển động mắt nhanh).
Giật cơ khi ngủ là một loại chuyển động cơ không tự chủ. Nấc cụt cũng là một dạng phổ biến khác của giật cơ. Cường độ của hiện tượng giật cơ khi ngủ có thể khác nhau ở từng người. Một số người có thể không nhận thức được các chuyển động của cơ thể và chỉ biết được khi người thân hoặc người chăm sóc nhận thấy, phát hiện. Ở các trường hợp khác, những cơn co thắt có thể đủ mạnh để gây giật mình và khiến người bị giật cơ tỉnh giấc.
Người bệnh có thể gặp những vấn đề khác kèm theo hiện tượng ngủ hay giật mình, ví dụ như: cảm giác đang ngã hoặc vấp ngã; cảm giác lóe lên, có thể tương tự như điện giật; ảo giác hoặc mơ thấy những giấc mơ sống động, thường là về việc ngã… Các cảm giác này thường không phải là dấu hiệu của tình trạng sức khỏe tiềm ẩn, nếu diễn ra dữ dội thì có thể khiến người bệnh không ngủ được, gây mất ngủ.
Tình trạng này xảy ra khá phổ biến. Theo các chuyên gia, hiện tượng ngủ hay bị giật mình có thể tác động đến mọi lứa tuổi, thường xảy ra ngay khi sắp ngủ. Giật cơ khi ngủ có thể xảy ra thường xuyên hơn trong thời gian mệt mỏi, căng thẳng, dùng quá nhiều caffeine.
Trẻ sơ sinh thường giật mình, cử động khi ngủ và thường không đáng lo ngại. Những cử động này thường là một phần bình thường của quá trình phát triển não bộ, hệ thần kinh của trẻ. Giật mình liên quan đến giấc ngủ có thể xảy ra trong giấc ngủ nông, có thể bao gồm các cú giật đột ngột ở chân, tay hoặc mặt.
Nếu tình trạng giật mình biểu hiện ở mức độ nghiêm trọng, xảy ra ngay cả khi trẻ thức hoặc kèm theo những dấu hiệu bất thường khác, phụ huynh cần đưa trẻ đến gặp bác sĩ Nhi khoa thăm khám.
Nguyên nhân vẫn chưa được xác định rõ. Theo các chuyên gia, khi cơ thể chuyển từ trạng thái thức sang ngủ, hệ thần kinh có thể bị sai lệch đôi chút, dẫn đến những cử động cơ đột ngột, không tự chủ. Trong một số trường hợp, co giật có thể liên quan đến các rối loạn giấc ngủ hoặc tình trạng thần kinh cụ thể.
Nhưng với hầu hết các trường hợp, chỉ thỉnh thoảng xảy ra là một phần vô hại của quá trình ngủ. Một số yếu tố như căng thẳng, lo âu, chất kích thích (caffeine…), kiệt sức về thể chất… có thể khiến não phản ứng mạnh hơn trong quá trình chuyển sang giấc ngủ.(1)
Việc bị thiếu ngủ thường xuyên (do mất ngủ kinh niên, chất lượng giấc ngủ kém…) có thể làm tăng nguy cơ. Người bị hội chứng chân không yên, gặp ác mộng… cũng có thể gặp tình trạng ngủ hay giật mình nửa đêm.
Mức độ căng thẳng, lo âu cao khiến việc thư giãn trước khi ngủ trở nên khó khăn; não ở trạng thái cảnh giác dễ giật mình hơn, nên người bệnh dễ thức giấc khi xuất hiện các cơn co giật cơ không tự chủ. Đồng thời, cortisol duy trì ở mức cao trong lúc ngủ làm giảm chất lượng giấc ngủ.
Các chất kích thích cơ thể và não bộ như nicotine, caffeine… có thể khiến việc chìm vào giấc ngủ hoặc duy trì giấc ngủ trở nên khó khăn hơn. Những chất này có thể tồn tại trong cơ thể nhiều giờ, gây gián đoạn giấc ngủ. Theo nghiên cứu, một số người dù đã ngừng uống cà phê 6 tiếng trước khi ngủ những vẫn bị khó ngủ.
Nguy cơ ngủ hay bị giật mình có thể cao hơn nếu uống caffeine vượt mức khuyến nghị hàng ngày hoặc uống muộn hơn trong ngày. Caffeine làm tăng nguy cơ thức giấc sau khi ngủ. Chất kích thích cũng có thể làm tăng tần suất ngủ hay giật mình.
Nhìn chung, việc tập thể dục luôn có lợi cho giấc ngủ, giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ nhưng tập thể dục là hoạt động giúp một người tỉnh táo. Thế nên tập thể dục quá mạnh vào buổi tối muộn có thể dẫn đến tình trạng ngủ hay bị giật mình.
Thuốc kích thích, thuốc chống trầm cảm, thuốc ảnh hưởng đến hệ thần kinh ví dụ như thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) hoặc một số thuốc hỗ trợ giấc ngủ… có thể làm tăng nguy cơ gặp phải, khiến triệu chứng trở nên rõ ràng hơn (dễ nhận thấy hơn). Tuy nhiên, người bệnh cần tránh đột ngột ngừng thuốc; nếu nghi ngờ loại thuốc đang dùng có thể là nguyên nhân ngủ hay giật mình, hãy trao đổi với bác sĩ để nhận chỉ định phù hợp.
Canxi có vai trò quan trọng với hệ thần kinh và hoạt động co giãn linh hoạt của tim mạch, cơ bắp. Canxi giúp điều tiết sự cân bằng giữa trạng thái hưng phấn và trạng thái ức chế của vỏ não. Khi một người bị thiếu canxi trong cơ thể có thể gặp tình trạng giật cơ khi ngủ. Chứng ngủ hay giật mình cũng có thể xảy ra khi cơ thể thiếu dưỡng chất khác như vitamin B12.
Giật cơ khi ngủ có thể gây thức giấc nhưng không phải lúc nào điều này cũng xảy ra do còn phụ thuộc vào cường độ co cơ. Các chuyển động nhỏ hơn khó có thể đánh thức một người. Những triệu chứng khác của giật cơ khi ngủ cũng có thể gây thức giấc.
Một người đôi khi có thể mơ thấy bản thân rơi khỏi giường, rơi từ trên cây xuống, rơi xuống khoảng không… Mặc dù không rõ cảm giác nào đến trước nhưng có thể đủ để gây sợ hãi, thức giấc.
Ngủ hay giật mình thường không nguy hiểm. Tuy nhiên, nếu hiện tượng này gây ra sự khó chịu hoặc xuất hiện kèm theo các triệu chứng khác như tiểu không tự chủ, lú lẫn, đau đớn, gây chấn thương… thì người bệnh cần được bác sĩ thăm khám, chẩn đoán, điều trị.
Mặc dù những cơn giật cơ đột ngột đôi khi có thể làm gián đoạn giấc ngủ hoặc khiến người nằm cạnh giật mình nhưng thường không gây ra mối nguy hiểm thật sự. Ở một số ít trường hợp, một cú giật mạnh đặc biệt có thể gây ra vết sưng nhỏ, chuột rút hoặc co thắt cơ nhưng chấn thương nặng thì ít gặp. Với hầu hết mọi người, các cú giật khi ngủ không phải dấu hiệu gợi ý vấn đề sức khỏe tiềm ẩn.
Mục tiêu của việc điều trị thường là làm giảm tần suất giật cơ khi ngủ, thúc đẩy giấc ngủ ngon. Phác đồ chữa trị thường xoay quanh việc điều trị nguyên nhân cơ bản, có thể khác nhau ở mỗi người bệnh. Tùy trường hợp, bác sĩ sẽ đưa ra phác đồ chữa trị ngủ hay giật mình nửa đêm khác nhau, có thể bao gồm:(2)
Nếu thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) có thể là tác nhân dẫn đến chứng giật cơ khi ngủ, bác sĩ có thể chỉ định cho người bệnh dùng loại thuốc khác thay thế. Việc đổi thuốc có thể giúp làm giảm các triệu chứng sức khỏe tâm thần, giảm tình trạng ngủ hay giật mình. Người bệnh cần tránh thay đổi bất kỳ thói quen dùng thuốc nào khi chưa trao đổi trước với bác sĩ.
Bác sĩ có thể đề xuất những phương hướng khác để giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ. Nếu các cách đó không hiệu quả, bác sĩ có thể chỉ định dùng thuốc, ví dụ như một số loại thuốc giúp điều trị tình trạng lo âu, giúp người bệnh ngủ ngon hơn.
Mỗi người cần thiết lập thói quen ngủ tốt để có giấc ngủ đủ, chất lượng, góp phần hạn chế tình trạng này, ví dụ như: duy trì thói quen ngủ – thức vào cùng thời điểm mỗi ngày; thiết lập môi trường ngủ yên tĩnh, có nhiệt độ và ánh sáng phù hợp; hạn chế hoặc tránh dùng thiết bị điện tử gần giờ ngủ…
Để giảm stress, lo âu, căng thẳng, mỗi người nên sắp xếp thời gian làm việc, học tập, nghỉ ngơi hợp lý, tham gia vào các hoạt động mà bản thân yêu thích để thư giãn. Trước khi ngủ cần tránh tiếp xúc với các nội dung, hình ảnh, âm thanh rùng rợn, đáng sợ…; thay vào đó mỗi người có thể nghe nhạc nhẹ, đọc sách… để cảm thấy thoải mái, dễ ngủ hơn.
Giảm lượng caffeine nạp vào cơ thể có thể giúp cải thiện đáng kể tình trạng giật mình khi ngủ. Hầu hết người trưởng thành được khuyến nghị dùng tối đa 400 mg caffeine/ngày, tương đương với khoảng 3 tách cà phê (277 ml). Mỗi người cần hạn chế lượng caffeine tiêu thụ trong buổi sáng và tránh uống vào buổi chiều, tối.
Ở một số trường hợp, tập thể dục có thể góp phần làm giảm chất lượng giấc ngủ. Một người có thể đang tập luyện quá sức nếu là vận động viên, tập gym thường xuyên…
Tập luyện quá sức có liên quan đến rối loạn giấc ngủ, làm giảm chất lượng giấc ngủ nói chung. Những buổi tập luyện cường độ cao có thể dẫn đến tình trạng căng thẳng, lo lắng, khiến chất lượng giấc ngủ kém. Thế nên, ở các trường hợp này, việc sắp xếp thời gian nghỉ ngơi hợp lý có thể giúp hỗ trợ cải thiện tình trạng sức khỏe tổng thể.
Hạn chế hoặc tránh dùng rượu bia, thuốc lá góp phần giúp cải thiện sức khỏe tổng thể, nâng cao chất lượng giấc ngủ… Nếu gặp khó khăn khi từ bỏ thói quen uống rượu, hút thuốc lá, người bệnh có thể nhận sự hỗ trợ từ bác sĩ.
Mặc dù không thể phòng ngừa triệt để tình trạng ngủ hay giật mình nhưng một số người có thể nhận thấy tần suất và cường độ giảm khi thực hiện một vài thay đổi trong lối sống, chẳng hạn như:(3)
Một người ngủ hay giật mình không có nghĩa là đang mắc bệnh tiềm ẩn. Một số thay đổi trong lối sống có thể giúp làm giảm tần suất ngủ hay bị giật mình. Tuy nhiên, nếu tình trạng xảy ra thường xuyên, kéo dài, kèm theo các triệu chứng bất thường…, gây ảnh hưởng nhiều đến chất lượng giấc ngủ, tác động đến sức khỏe tổng thể thì cần sớm đến cơ sở y tế uy tín thăm khám. Trong một số trường hợp cần thiết, bác sĩ có thể chỉ định cho người bệnh dùng thuốc, áp dụng các liệu pháp khác để có giấc ngủ ngon hơn.
Nếu vào ban ngày, một người gặp nhiều cơn co thắt dai dẳng ở cơ, lan sang những bộ phận khác của cơ thể thì có thể là đang gặp một loại giật cơ khác, không phải chứng giật cơ khi ngủ. Những loại giật cơ này có thể là dấu hiệu gợi ý những bệnh lý khác…
Người ngủ hay giật mình có thể đến thăm khám tại Khoa Thần kinh, Trung tâm Khoa học Thần kinh, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.
Nơi đây quy tụ đội ngũ bác sĩ dày dạn kinh nghiệm, giỏi chuyên môn, được trang bị hệ thống máy móc, thiết bị tân tiến, phục vụ tối ưu cho quá trình khám, chẩn đoán, điều trị, ví dụ như: máy đo đa ký giấc ngủ, đo điện tim, đo điện não, hệ thống chụp MRI 1,5 – 3 tesla… Quy trình khám chữa bệnh diễn ra hiệu quả, khoa học, chuyên nghiệp, đi kèm với đa dạng tiện ích y tế, được áp dụng đầy đủ các chính sách bảo hiểm.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Ngủ hay giật mình thường không gây nguy hiểm, thế nhưng nếu kéo dài và xảy ra thường xuyên, ảnh hưởng đến sức khỏe, cuộc sống hàng ngày… thì người bệnh nên đi thăm khám sớm. Bác sĩ có thể chẩn đoán, xác định lý do là gì, đề ra phác đồ điều trị phù hợp.
