Rối loạn sắc tố da và cách điều trị hiệu quả

Rối loạn sắc tố da là một trong những vấn đề da liễu thường gặp, khiến làn da mất đi sự đồng đều về màu sắc với những mảng da sẫm màu hoặc nhạt màu bất thường. Theo khuyến cáo từ bộ y tế, việc nhận diện đúng nguyên nhân, chẩn đoán chính xác và áp dụng biện pháp điều trị phù hợp giúp cải thiện tình trạng bệnh và hạn chế tái phát.

Rối loạn sắc tố da là gì?

Rối loạn sắc tố da là tình trạng da thay đổi màu sắc bất thường do sự mất cân bằng trong sản xuất hoặc phân bố melanin, đây là sắc tố quyết định màu da, tóc và mắt. Khi melanin tăng quá mức sẽ gây tăng sắc tố thể hiện qua tình trạng nám, tàn nhang, tăng sắc tố sau viêm…, ngược lại nếu giảm hoặc mất hoàn toàn sẽ dẫn đến giảm sắc tố với biểu hiện bạch biến, bạch tạng, giảm sắc tố sau viêm.

Các loại rối loạn sắc tố phổ biến

Rối loạn sắc tố da được phân loại rõ ràng thành 3 nhóm chính, mỗi nhóm có đặc điểm, cơ chế và hướng xử lý riêng, cụ thể: (1)

1. Tăng sắc tố da

Tăng sắc tố da xảy ra khi melanin được sản xuất hoặc lắng đọng quá mức, dẫn đến các mảng da sẫm màu hơn bình thường như nám, tàn nhang, đồi mồi, tăng sắc tố sau viêm (PIH)… Đây là thể phổ biến nhất nhưng thường là lành tính nếu được điều trị đúng cách.

2. Giảm sắc tố da

Giảm sắc tố da xảy ra khi số lượng melanocyte giảm hoặc chức năng sản xuất melanin suy giảm, từ đó dẫn đến da nhạt màu hơn hoặc trắng hoàn toàn như trong bạch biến, bạch tạng, giảm sắc tố sau viêm hoặc lang ben. Các tổn thương này thường khó điều trị và ảnh hưởng thẩm mỹ rõ rệt.

Tìm hiểu thêm: Rối loạn sắc tố da bẩm sinh

Nguyên nhân gây rối loạn sắc tố da

Một số nguyên nhân phổ biến dẫn đến tình trạng này có thể kể đến như:

1. Tác động của ánh sáng mặt trời và tia UV

Tia cực tím (UVA, UVB) kích thích tăng sản xuất melanin để bảo vệ da, gây ra nám da, tàn nhang, đồi mồi và lão hóa sớm. Việc tiếp xúc kéo dài không bảo vệ có thể khiến bệnh tiến triển nặng hơn.

2. Hormone và sự thay đổi nội tiết tố

Estrogen/progesterone tăng (mang thai, thuốc tránh thai, liệu pháp hormone) là yếu tố quan trọng khởi phát melasma, đây là một dạng tăng sắc tố mạn hay gặp ở nữ.

3. Viêm nhiễm hoặc tổn thương da

Mụn trứng cá, viêm da, bỏng/ thủ thuật thẩm mỹ… có thể để lại tăng hoặc giảm sắc tố sau viêm (PIH/PIL) do rối loạn điều hòa melanin tại chỗ.

4. Sử dụng mỹ phẩm hoặc thuốc có tác dụng phụ

Một số sản phẩm làm sáng da chứa hydroquinone/thuỷ ngân hoặc một số thuốc có thể gây loạn sắc tố, do đó cần thận trọng, đọc kỹ thành phần và tuân thủ tư vấn y tế.

5. Các bệnh lý da liễu

Nhiễm nấm tinea versicolor làm xuất hiện mảng da nhạt/đậm màu không đều. Ngoài ra, nhiều rối loạn da miễn dịch, tình trạng viêm khác cũng gây biến đổi sắc tố da kéo dài.

6. Lão hóa và tác động của tuổi tác

Theo tuổi, số lượng melanocyte giảm và phân bố melanin kém đồng nhất, tạo nên đồi mồi và sạm không đều, đây là một dạng rối loạn sắc tố da liên quan lão hóa.

Bệnh thường gặp ở những ai?

Nguyên nhân chủ yếu xuất hiện nhiều hơn ở một số nhóm nguy cơ do đặc điểm nội tiết, cơ địa và phơi nhiễm môi trường: (2)

• Phụ nữ trong giai đoạn thay đổi nội tiết như mang thai, sau sinh hoặc sử dụng thuốc tránh thai, dễ bị nám (melasma) do hormone kích thích sản xuất melanin bất thường.
• Người có da trung bình đến sẫm màu (Fitzpatrick III–VI), hệ melanocyte hoạt động mạnh, dễ bị tăng sắc tố sau viêm hoặc melasma
• Người phơi nắng thường xuyên mà không bảo vệ da, tia UV thúc đẩy sản xuất melanin, gây nám, tàn nhang, đồi mồi.
• Người có bệnh lý hoặc tổn thương da như mụn, viêm da, bỏng hay sau thủ thuật thẩm mỹ, dễ để lại tăng hoặc giảm sắc tố sau viêm.
• Người lớn tuổi, lão hóa làm giảm số lượng và phân bố melanocyte, tạo nên đồi mồi, da sạm không đều.
• Người có bệnh lý di truyền hoặc tự miễn như bạch biến, bạch tạng, gây mất sắc tố khu trú hoặc lan tỏa.

Hình ảnh và dấu hiệu nhận biết rối loạn sắc tố da

Rối loạn sắc tố da được nhận biết chủ yếu qua sự thay đổi màu da bất thường so với vùng da lành xung quanh. Các dấu hiệu nổi bật dễ nhận biết bao gồm:

• Tăng sắc tố: Xuất hiện các đốm hoặc mảng da nâu, nâu đậm, thường thấy ở gò má, trán, mu tay. Biểu hiện điển hình gồm nám, tàn nhang, đồi mồi hoặc thâm sau viêm.
• Giảm sắc tố: Đặc trưng bởi các mảng da nhạt màu hoặc trắng rõ rệt như trong bạch biến, bạch tạng; thường có ranh giới rõ và có thể đối xứng.
• Các yếu tố gợi ý lâm sàng: Vùng phơi nắng thường sẫm màu hơn; tổn thương sau viêm hoặc thủ thuật thẩm mỹ dễ để lại mảng thâm hoặc nhạt màu kéo dài.

Rối loạn sắc tố da có nguy hiểm không?

Phần lớn các trường hợp rối loạn sắc tố da đều lành tính, chủ yếu gây ảnh hưởng về thẩm mỹ và tâm lý, không đe dọa trực tiếp đến tính mạng. Tuy nhiên, một số thể bệnh đặc thù có thể tiềm ẩn nguy cơ:

• Bạch biến: thường đi kèm với bệnh tự miễn như rối loạn tuyến giáp, đái tháo đường type 1 hoặc thiếu máu ác tính, vì vậy cần được theo dõi và tầm soát kèm theo.
• Bạch tạng: làm da mất lớp bảo vệ melanin, khiến nguy cơ ung thư da tăng cao nếu không được chống nắng đúng cách.
• Tổn thương sắc tố bất thường: khi xuất hiện mảng màu mới, thay đổi nhanh, có bờ không đều, kèm ngứa hoặc chảy dịch… cần thăm khám sớm để loại trừ ung thư da.

Phương pháp chẩn đoán

Chẩn đoán rối loạn sắc tố da dựa trên sự kết hợp giữa thăm khám lâm sàng và cận lâm sàng nhằm xác định chính xác dạng bệnh, nguyên nhân và loại trừ tổn thương ác tính. Thông thường bệnh sẽ được chẩn đoán theo các phương pháp sau:

• Khai thác bệnh sử và thăm khám da liễu: Đánh giá thời điểm khởi phát, tiến triển, liên quan phơi nắng, viêm, thuốc hoặc thủ thuật; quan sát màu sắc, ranh giới và phân bố tổn thương để định hướng tăng hay giảm sắc tố.
• Thiết bị hỗ trợ: Đèn Wood và dermoscopy giúp xác định độ sâu và mức độ melanin; soi tươi KOH được chỉ định khi cần loại trừ lang ben hoặc các nhiễm nấm sắc tố khác.
• Sinh thiết da: áp dụng khi tổn thương không điển hình hoặc nghi ngờ ác tính, nhằm phân biệt với u hắc tố hoặc các bệnh lý sắc tố hiếm gặp.
• Xét nghiệm máu chọn lọc: ở một số bệnh như bạch biến, có thể kèm xét nghiệm chức năng tuyến giáp hoặc kháng thể tự miễn để phát hiện bệnh liên quan.

Cách điều trị rối loạn sắc tố da

Điều trị bệnh phụ thuộc vào nguyên nhân, mức độ và loại tổn thương. Bác sĩ thường phối hợp nhiều phương pháp để đạt hiệu quả tối ưu và giảm nguy cơ tái phát.

1. Điều trị bằng thuốc

Thuốc là lựa chọn đầu tay trong hầu hết các trường hợp, giúp điều chỉnh sự tổng hợp và phân bố melanin.

• Kem bôi tại chỗ: Hydroquinone, tretinoin, azelaic acid, kojic acid, niacinamide… giúp ức chế tổng hợp melanin, cải thiện vết sạm. Với giảm sắc tố, có thể chỉ định corticosteroid hoặc tacrolimus để kích thích tái tạo sắc tố.
• Thuốc uống: Trường hợp tăng sắc tố lan tỏa có thể dùng tranexamic acid, isotretinoin liều thấp, vitamin C hoặc E. Với tình trạng bạch biến, cân nhắc corticosteroid toàn thân hoặc thuốc ức chế miễn dịch trong thời gian ngắn.
• Chống nắng: Luôn là bước bắt buộc vì tia UV vừa gây mới vừa làm nặng thêm tình trạng bệnh.

Điều trị bằng công nghệ cao (Do content không có thông tin cụ thể, chính xác về dịch vụ nhờ bác sĩ sửa nội dung hướng đến dịch vụ bên mình đang làm => Content sẽ tối ưu lại ND ạ)

Khi thuốc đơn thuần chưa đáp ứng, các kỹ thuật hiện đại có thể được phối hợp để tăng hiệu quả.

• Laser và ánh sáng: Q-switched Nd:YAG, fractional laser, IPL… giúp phá vỡ melanin hoặc kích thích tái tạo sắc tố, hiệu quả với nám, tàn nhang, tăng sắc tố sau viêm.
• Quang trị liệu (PUVA, UVB dải hẹp): Được dùng trong bạch biến, giúp kích hoạt melanocyte và tăng sinh melanin.
• Peeling hóa chất & mesotherapy: Có thể hỗ trợ làm đều màu da, nhưng cần thực hiện tại cơ sở chuyên khoa để tránh nguy cơ tăng sắc tố sau viêm.

Biện pháp phòng ngừa

Phòng ngừa rối loạn sắc tố da không chỉ giúp hạn chế tổn thương mới mà còn giảm tái phát sau điều trị. Các biện pháp cơ bản gồm:

1. Bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời

Tia UV là yếu tố hàng đầu làm tăng melanin và gây sạm, nám. Việc sử dụng kem chống nắng phổ rộng SPF trên 30, che chắn và tránh nắng giờ cao điểm là bắt buộc để bảo vệ da.

2. Chế độ ăn uống

Một chế độ ăn cân bằng, nhiều rau xanh, trái cây và hạn chế đường, chất béo bão hòa giúp duy trì làn da khỏe mạnh, giảm nguy cơ tăng sắc tố sau viêm.

3. Thực phẩm và vitamin cần thiết cho sức khỏe da

Các dưỡng chất như vitamin C, E, A, kẽm, selenium, omega-3 giúp chống oxy hóa, hỗ trợ tái tạo tế bào da và điều hòa sắc tố, góp phần phòng ngừa hiệu quả.

4. Thói quen sinh hoạt lành mạnh

Ngủ đủ giấc, kiểm soát căng thẳng, không lạm dụng mỹ phẩm tẩy trắng và khám định kỳ da liễu giúp duy trì sắc tố ổn định, hạn chế rối loạn lâu dài.

Bài viết đã giải thích chi tiết về tình trạng rối loạn sắc tố da. Dù không nguy hiểm tính mạng nhưng vẫn có thể ảnh hưởng rõ rệt đến thẩm mỹ, tâm lý và chất lượng sống. Việc nhận biết sớm nguyên nhân, triệu chứng và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp giúp kiểm soát hiệu quả, ngăn ngừa tái phát.