Chóng mặt khi thay đổi tư thế thường xảy ra khi có rối loạn cơ học của tai trong, tụt huyết áp tức thời hoặc thậm chí là dấu hiệu cảnh báo đột quỵ. Vậy, thay đổi tư thế bị chóng mặt có nguy hiểm không, nên làm gì?
Tình trạng này có thể bắt nguồn từ một số nguyên nhân phổ biến sau:
Chóng mặt tư thế kịch phát lành tính (BPPV) có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi nhưng thường gặp nhất ở người trung niên và cao tuổi. BPPV làm người bệnh mất thăng bằng, gây ra cảm giác quay cuồng đột ngột, nhất là khi thay đổi vị trí đầu, nằm xuống hoặc đứng lên.
Nguyên nhân là do các tinh thể canxi cacbonat (sỏi tai trong) tách khỏi xoang nang, di chuyển tự do trong các ống bán khuyên của tai, kích thích sai lệch cơ quan tiền đình, khiến não “hiểu nhầm” rằng cơ thể đang quay dù thực tế đứng yên, từ đó gây chóng mặt. Tình trạng này sẽ giảm dần nếu người bệnh giữ nguyên một tư thế ổn định, bất động.
Rối loạn tiền đình ngoại biên là tình trạng xảy ra khi các cấu trúc ở tai trong hoặc dây thần kinh tiền đình bị tổn thương. Người bệnh thường có cảm giác chóng mặt dữ dội, quay cuồng, mất thăng bằng, buồn nôn, đôi khi kèm theo rối loạn thính giác.
Nguyên nhân gây rối loạn tiền đình ngoại biên là do bệnh Meniere (tình trạng tích tụ dịch nội dịch trong ốc tai khiến áp lực tăng cao), viêm mê đạo tai, viêm dây thần kinh tiền đình. Ngoài ra, các yếu tố cơ học hoặc độc tố như: thoái hóa cột sống cổ chèn mạch máu, u dây thần kinh số VIII, ngộ độc rượu hoặc thuốc,… đều có thể tác động đến tiền đình ngoại biên, gây chóng mặt.
Hạ huyết áp tư thế hay còn gọi là tụt huyết áp tư thế đứng, là tình trạng huyết áp giảm đột ngột khi chuyển từ tư thế nằm, ngồi sang tư thế đứng.Thường gặp ở người cao tuổi, người đang bị mất nước do sốt, tiêu chảy, nôn ói hoặc những người đang sử dụng thuốc giãn mạch, thuốc lợi tiểu.
Nguyên nhân chính là do khi đứng lên đột ngột, máu bị dồn xuống chân, làm giảm lượng máu và oxy lên não tạm thời, gây hoa mắt, chóng mặt. Thông thường chóng mặt do hạ huyết áp tư thế chỉ kéo dài vài giây đến vài phút. Tuy nhiên, nếu triệu chứng tái diễn thường xuyên, làm ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày hoặc có kèm ngất xỉu, người bệnh cần được thăm khám sớm để tìm nguyên nhân và phương pháp điều trị phù hợp.
Thiếu máu não là tình trạng giảm lưu lượng máu lên não, gây rối loạn chức năng thần kinh tạm thời. Triệu chứng khởi đầu thường là hoa mắt, chóng mặt, buồn nôn, đặc biệt khi đổi tư thế đột ngột.
Nguyên nhân thiếu máu não có thể do xơ vữa động mạch, tăng huyết áp không kiểm soát hoặc các yếu tố gây chèn ép mạch máu não như thoái hóa cột sống cổ, u chèn ép mạch cảnh – đốt sống. Trong những trường hợp thiếu máu não kéo dài, người bệnh có thể xuất hiện thêm các dấu hiệu như nhức đầu, ù tai, suy giảm trí nhớ hoặc mất tập trung. Nếu các triệu chứng trở nên nghiêm trọng, đây có thể là dấu hiệu cảnh báo nguy cơ đột quỵ, cần được cấp cứu nhanh chóng.
Ngoài ra, còn nhiều nguyên nhân khác có thể gây ra tình trạng này, chẳng hạn như mất nước, hạ đường huyết, thiếu máu toàn thân do thiếu sắt, tác dụng của một số loại thuốc như thuốc hạ huyết áp, thuốc lợi tiểu, thuốc an thần,… hoặc các yếu tố tâm lý như stress, lo âu.
Trong trường hợp hiếm gặp hơn, nguyên nhân có thể xuất phát từ một số bệnh lý nghiêm trọng như u não, động kinh, xơ cứng rải rác, đột quỵ tiểu não…Các bệnh lý này cũng biểu hiện bằng dấu hiệu chóng mặt đột ngột khi thay đổi tư thế, thường kèm theo các triệu chứng khác đi kèm như yếu liệt, co giật.
Thay đổi tư thế bị chóng mặt thường liên quan đến hệ tiền đình, tuần hoàn não, huyết áp. Một số triệu chứng điển hình gồm:
Người bệnh nên đi khám bác sĩ nếu các cơn chóng mặt tái phát nhiều lần, xuất hiện đột ngột, dữ dội hoặc kéo dài mà không rõ nguyên nhân. Đặc biệt nếu kèm theo các dấu hiệu nguy hiểm như đau đầu dữ dội, nhức đầu, ngất xỉu, yếu liệt một bên cơ thể, tê bì chân tay, mất thị lực, nhìn đôi, khó nói, líu lưỡi, rối loạn ý thức, nhịp tim nhanh, đau ngực, khó thở,… cần đến cơ sở y tế, bệnh viện ngay lập tức để bác sĩ thăm khám và chẩn đoán. Những triệu chứng này có thể là dấu hiệu cảnh báo đột quỵ hoặc bệnh lý tim mạch nghiêm trọng.
Nếu cảm thấy bị chóng mặt lúc thay đổi tư thế, mỗi người cần ngồi ngay xuống hoặc nằm nghỉ ở vị trí an toàn để hạn chế nguy cơ té ngã. Hãy hít thở sâu, đều đặn, giữ yên đầu, nhắm mắt lại nếu cần thiết để giảm bớt cảm giác quay cuồng, ổn định thị giác. Không nên đứng dậy hoặc di chuyển đầu một cách đột ngột; nếu buộc phải đứng lên, hãy thực hiện từng bước thật chậm rãi.
Uống đủ nước và nghỉ ngơi tại chỗ, có thể nằm nghiêng sang một bên trong tư thế thoải mái nhất, không lái xe hoặc vận hành máy móc để đảm bảo an toàn. Nếu cơn chóng mặt kèm theo buồn nôn, người bệnh có thể dùng thuốc chống nôn được bác sĩ kê đơn, chẳng hạn như một số thuốc kháng histamin tiền đình có thể góp phần làm giảm nhẹ triệu chứng.
Trong nhiều trường hợp, tình trạng này thường không nguy hiểm tính mạng. Chẳng hạn, BPPV hay hạ huyết áp tư thế thường chỉ gây khó chịu và mất thăng bằng tạm thời; các cơn chóng mặt này thường tự cải thiện hoặc biến mất khi người bệnh giữ tư thế ổn định. Tuy nhiên, người bệnh không nên chủ quan, nếu tình trạng này tái phát thường xuyên, nghiêm trọng dần theo thời gian, đó có thể là dấu hiệu cảnh báo bệnh lý mạch máu não, tim mạch.
Việc chẩn đoán nguyên nhân chóng mặt đột ngột khi thay đổi tư thế cần được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa, thông qua quá trình điều tra bệnh sử và khám lâm sàng.
Trước tiên, bác sĩ sẽ hỏi về đặc điểm của cơn chóng mặt, thời điểm xuất hiện, triệu chứng đi kèm, các loại thuốc đang sử dụng. Tiếp theo là kiểm tra dáng đi, khả năng giữ thăng bằng, phối hợp vận động, chức năng của các dây thần kinh liên quan đến hệ tiền đình, đặc biệt là dây thần kinh số VIII. Bác sĩ cũng sẽ tiến hành kiểm tra nhãn cầu (tracking mắt) để phát hiện rung giật nhãn cầu bất thường.
Nhờ những bước chẩn đoán chuyên sâu trên, các bác sĩ có thể xác định được chóng mặt do tiền đình ngoại vi (tai trong) hay do trung ương (não bộ); từ đó có biện pháp can thiệp và điều trị hiệu quả.
Quá trình bác sĩ điều trị còn phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh, ví dụ:
Đối với các cơn chóng mặt cấp, bác sĩ có thể kê thuốc kháng histamin tiền đình (như betahistine) hoặc thuốc chống buồn nôn để làm giảm triệu chứng. Một số trường hợp có thể dùng thuốc an thần nhẹ (nhóm benzodiazepine) cho người bệnh tâm lý, tuy nhiên thuốc này có thể gây buồn ngủ và lệ thuộc nên người bệnh cần dùng thận trọng, dưới sự giám sát của bác sĩ.
Ngoài việc dùng thuốc, người bệnh cần duy trì lối sống khoa học, uống đủ nước, ngủ đủ giấc, hạn chế tiêu thụ rượu bia, cà phê, các chất kích thích có nguy cơ làm rối loạn tiền đình. Người bệnh nên thay đổi tư thế từ từ, có thể bổ sung muối hoặc sử dụng vớ ép tĩnh mạch dưới hướng dẫn của bác sĩ để tránh tình trạng tụt huyết áp tư thế. Tập thể dục nhẹ nhàng cũng góp phần cải thiện tuần hoàn máu, ổn định huyết áp.
Nếu tất cả các phương pháp trên không mang lại hiệu quả, bác sĩ có thể chỉ định các can thiệp chuyên sâu như tiêm gentamicin vào tai trong hoặc phẫu thuật cắt bỏ mê đạo tai (labyrinthectomy).
Để hạn chế nguy cơ hoa mắt chóng mặt khi thay đổi tư thế, mỗi người có thể tham khảo thực hiện các biện pháp sau:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Bài viết đã cung cấp các thông tin góp phần giải đáp thắc mắc về tình trạng chóng mặt khi thay đổi tư thế. Nguyên nhân thường xuất phát từ các bệnh lý như BPPV, rối loạn tiền đình, hạ huyết áp tư thế, thiếu máu não. Nếu tình trạng này tái diễn thường xuyên, người bệnh nên đến gặp bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
