Đau vú khi cho con bú là vấn đề phổ biến ở nhiều mẹ sau sinh, không chỉ gây khó chịu mà còn tiềm ẩn nguy cơ biến chứng nghiêm trọng. Trong bài viết này, ThS.Bs Huỳnh Bá Tấn, Khoa Ngoại Vú – Đầu Mặt Cổ, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM sẽ chia sẻ về nguyên nhân và hướng điều trị sớm, giúp bảo vệ sức khỏe mẹ và duy trì nguồn sữa cho bé.
Đau vú khi cho con bú là hiện tượng phổ biến ở các mẹ sau sinh, thường liên quan đến phản xạ tiết sữa do hormone oxytocin kích thích. Khi em bé bắt đầu bú, oxytocin khiến các tế bào cơ trong tuyến sữa co bóp, đẩy sữa ra ngoài. Những cảm giác này thường khiến các mẹ lạ lẫm trong thời gian đầu, nhưng sẽ dần biến mất khi cơ thể mẹ thích nghi với việc cho con bú và phản xạ tiết sữa.
Một số triệu chứng đặc trưng khi cho con bú bị đau ngực mà người mẹ có thể cảm nhận:
Tình trạng này có thể xảy ra trong suốt quá trình cho con bú hoặc chỉ vào những thời điểm cụ thể, như khi bé bắt đầu bú, khi sữa về hoặc sau khi bú xong. Trong trường hợp khác, tình trạng vú bị đau khi cho con bú kéo dài không còn là quá trình của phản xạ tiết sữa nữa mà do sự căng tức ngực vì ứ đọng quá nhiều sữa.
Đau vú khi cho con bú không luôn nguy hiểm, nhưng cần được phân biệt rõ nguyên nhân để xử trí kịp thời. Phần lớn trường hợp là sinh lý bình thường hoặc do sai tư thế cho bú, có thể cải thiện bằng chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, nếu đau kéo dài, kèm theo sốt, sưng đỏ, cứng mô vú hoặc chảy mủ, đó có thể là dấu hiệu bệnh lý nguy hiểm như viêm tuyến vú, tắc tia sữa nặng hoặc áp xe vú.
Ngoài ra, khi núm vú nứt nẻ có vết loét thường chứa 1 lượng nhỏ máu trong sữa. Điều này không gây hại cho em bé và mẹ vẫn có thể tiếp tục cho con bú, trừ khi cơn đau vượt quá ngưỡng chịu đựng và ảnh hưởng đến tâm lý của mẹ.
Một vài nguyên nhân phổ biến gây ra tình trạng đau vú khi cho con bú mà mẹ nên biết. (1)
Tình trạng tưa miệng trẻ do nhiễm trùng nấm men (Candida) còn được gọi là Thrush. Nhiễm trùng tưa miệng thường xảy ra khi núm vú của mẹ bị nứt hoặc bị tổn thương. Điều này có nghĩa là nấm candida gây ra tưa miệng ở trẻ sơ sinh và có thể xâm nhập vào núm vú hoặc ngực của mẹ.
Ngoài ra, mẹ có thể xác định nguyên nhân khiến ngực bị đau khi cho con bú do tưa miệng qua 2 dấu hiệu sau:
Quá trình tiết sữa bắt đầu từ giai đoạn mang thai và lượng sữa sẽ tiếp tục tăng lên nhiều hơn sau khi em bé chào đời. Một số người có khả năng sản xuất nhiều sữa hơn khi cho con bú trực tiếp. Ngoài ra, chế độ dinh dưỡng tốt cho mẹ nhưng khi nạp quá mức cũng là nguyên nhân tác động đến nguồn sữa.
Trong khi đó, trẻ sơ sinh thì bú rất ít nhưng cần bú thường xuyên. Nếu mẹ sản xuất quá nhiều sữa trong 1 lần, tình trạng này có thể gây ra những ảnh hưởng không mong muốn cho cả mẹ và bé. Vì vậy, mẹ sẽ phải mất vài ngày để cơ thể kịp làm quen và cân bằng lượng sữa cần thiết với nhu cầu của bé.
Đau vú khi cho con bú xảy ra khi trẻ nằm sai tư thế, khiến cả mẹ và bé đều không thoải mái. Mẹ có thể cảm thấy đau nhói, căng tức bầu ngực, nứt núm vú và tăng nguy cơ tắc tia sữa. Vì vậy, khi cho bé bú, mẹ có thể sử dụng gối hỗ trợ để nâng đỡ cánh tay, giúp dễ chịu hơn trong suốt quá trình bé bú và đặt bé ở tư thế mà cả 2 mẹ con đều thấy thoải mái.
Sự căng tức ngực là tình trạng phần bầu ngực trở nên sưng tấy, căng, đau nhức dữ dội và làm tăng kích thước ở cả 2 bên vú. Việc căng tức xảy ra khi cơ thể mẹ tiết quá nhiều lượng sữa so với nhu cầu của bé, khiến sữa ứ đọng bên trong các ống dẫn sữa và mô tuyến vú.
Tuy nhiên mẹ có thể yên tâm vì hiện tượng này khá phổ biến trong quá trình cho con bú, đặc biệt trong những ngày đầu sau sinh khi sữa bắt đầu về. Tình trạng căng tức và khó chịu sẽ giảm bớt sau 1 thời gian hoặc bằng cách cho bé bú thường xuyên và loại bỏ sữa dư ngay sau khi cho con bú.
Nếu cơn đau gây ra do máy hút sữa thì nguyên nhân có thể do phễu không vừa vặn và sử dụng máy không đúng cách. Kích thước của phễu sẽ được xác định bởi chiều rộng của núm vú. Nếu sử dụng phễu không phù hợp, sữa sẽ không được hút ra hoàn toàn, gây ứ đọng sữa trong ống dẫn, gây ra tình trạng tắc tia sữa và viêm tuyến vú.
Ngoài ra, sử dụng máy hút sữa với lực hút quá mạnh có thể làm tổn thương đầu núm vú của mẹ, làm giảm khả năng tiết sữa và gây đau vú khi cho con bú.
Tình trạng viêm ở vú xảy ra khi ống dẫn sữa bị tắc nhưng không được giải quyết. Các dấu hiệu và triệu chứng của viêm vú thường phát triển nhanh chóng, mẹ có thể cảm thấy đau dữ dội và khó chịu.
Các triệu chứng của bệnh viêm vú bao gồm:
Nếu viêm vú không được xử lý kịp thời, tình trạng này có thể chuyển thành nhiễm trùng nghiêm trọng hơn, gây áp xe vú. Khi đó, mẹ sẽ cần phải dùng thuốc kháng sinh để điều trị và ngăn ngừa tình trạng viêm lan rộng, gây gián đoạn quá trình cho bé bú sữa mẹ.
Ngậm, bắt vú không đúng cách khiến bé có thể không nhận đủ sữa, dễ cáu kỉnh và mất nhiều sức khi bú. Mẹ có thể cảm thấy đau nhói, như bị véo ở đầu núm vú, lâu dần có thể dẫn đến tình trạng nứt, rát hoặc viêm nhiễm.
Giải quyết các tình trạng gây đau vú khi cho con bú không chỉ giảm cảm giác khó chịu mà còn đảm bảo quá trình nuôi con bằng sữa mẹ.
Trước khi cho bé bú, mẹ có thể nhẹ nhàng massage hoặc chườm ấm lên bầu ngực để giảm cơn căng tức và tạo cảm giác thoải mái hơn. Chườm khăn ấm lên vùng ngực bị tắc trong 5–10 phút giúp kích thích dòng sữa chảy và làm dịu cảm giác khó chịu. Tuy nhiên, cần tránh chườm quá nóng vì điều này có thể làm tăng tình trạng viêm. Nếu mẹ bị nhiễm nấm Candida ở ngực , cần giữ núm vú khô ráo để ngăn ngừa tình trạng nhiễm trùng lan rộng.
Ngoài ra, mẹ có thể áp dụng những biện pháp sau để làm dịu cơn đau ngực khi cho con bú:
Trong một vài trường hợp, nếu việc cho con bú quá đau, bạn có thể hỏi ý kiến của bác sĩ về việc giảm tần suất cho con bú trực tiếp, thay vào đó hút sữa dự trữ cho bé sử dụng.
Khi ngực quá căng tức và bé không bú hết, mẹ nên cố gắng loại bỏ toàn bộ sữa dư trong bầu ngực ngay sau mỗi lần cho bé bú. Để làm điều này, hãy dùng đầu ngón tay xoa bóp nhẹ nhàng theo vòng tròn từ ngoài vào trong bầu ngực, hướng về núm vú.
Tuy nhiên, chỉ nên vắt 1 lượng nhỏ để giảm khó chịu, tránh vắt quá nhiều vì có thể kích thích sản xuất thêm sữa, làm tình trạng căng tức nặng hơn. Nếu chưa biết cách vắt sữa đúng kỹ thuật, mẹ nên nhờ sự hướng dẫn từ nữ hộ sinh, nhân viên y tế hoặc chuyên gia để tránh gây tổn thương mô ngực.
Ngoài ra, sau mỗi lần cho con bú, mẹ có thể xoa nhẹ 1 ít sữa lên núm vú và để khô tự nhiên. Các dưỡng chất trong sữa mẹ có tính kháng khuẩn, giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng, viêm nhiễm và làm dịu cảm giác đau hiệu quả.
Khi không cho bé bú, mẹ có thể làm giảm cơn đau bằng một số biện pháp sau: (2)
Đau vú là hiện tượng thường gặp ở nhiều bà mẹ sau sinh. Tuy nhiên, nếu cơn đau kéo dài và sốt cao trên 38,5°C, đây có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng cần được điều trị.
Chăm sóc đúng cách sẽ giúp hành trình nuôi con bằng sữa mẹ trở nên nhẹ nhàng và thoải mái hơn. Vì vậy, cần điều trị tình trạng tắc ống dẫn sữa ngay lập tức để giảm đau, giảm căng tức ngực và ngăn chặn việc phát triển thành nhiễm trùng vú, áp xe. Nếu tình trạng đau vú vẫn kéo dài hoặc kèm theo các triệu chứng trên, bạn nên đến bệnh viện để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Nuôi con bằng sữa mẹ là trải nghiệm đặc biệt, cung cấp tất cả các chất dinh dưỡng cho bé trong 6 tháng đầu đời. Do đó, việc thăm khám và phát hiện đúng các nguyên nhân gây đau vú khi cho con bú sẽ giúp ngăn ngừa biến chứng, đồng thời đảm bảo sức khỏe cho cả mẹ và bé.
