Tác nhân gây bệnh sốt xuất huyết là gì? Dấu hiệu & phòng ngừa

Tìm hiểu tác nhân gây bệnh sốt xuất huyết giúp mỗi người có thể chủ động phòng ngừa nguy cơ mắc phải căn bệnh này. Vậy tác nhân gây ra bệnh sốt xuất huyết là gì, điều trị sốt xuất huyết như thế nào? Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS.CKII Lê Thị Mỹ Châu – Khoa Nội Tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.

Tác nhân gây bệnh sốt xuất huyết là gì?

Tác nhân gây bệnh sốt xuất huyết là virus Dengue, thuộc họ Flaviviridae. Loại virus này thường xâm nhập từ người bệnh sang người lành thông qua vết đốt của muỗi vằn (chủ yếu là muỗi vằn cái Aedes aegypti – chiếm khoảng 90% trường hợp lây truyền).

Virus Dengue – “thủ phạm chính” gây sốt xuất huyết

Một số thông tin cơ bản về virus Dengue – tác nhân gây bệnh sốt xuất huyết dengue​ và muỗi vằn – trung gian chính truyền bệnh sốt xuất huyết:

1. Đặc điểm của virus Dengue

Virus Dengue gây sốt xuất huyết có 4 type huyết thanh là DEN-1, DEN-2, DEN-3, DEN-4. Một người có thể bị nhiễm bất kỳ hoặc tất cả các type virus này. DEN-2 là type nghiêm trọng nhất, thậm chí có thể dẫn đến tình trạng chảy máu trong, sốc gây tử vong.

Nếu bị nhiễm một type virus Dengue, cơ thể sẽ tạo ra kháng thể chống lại type virus đó, thế nên người bệnh vẫn có nguy cơ bị nhiễm các type khác và tiến triển thành bệnh sốt xuất huyết mức độ nặng. Một người có thể bị sốt xuất huyết đến 4 lần trong đời. Đặc biệt, nếu bị nhiễm virus Dengue thứ phát, hệ miễn dịch của người bệnh có nguy cơ phản ứng quá mức, làm tăng nguy cơ bị sốt xuất huyết nghiêm trọng.

2. Vòng đời của muỗi

Vòng đời của muỗi vằn truyền bệnh sốt xuất huyết có thể được chia thành 4 giai đoạn cơ bản:

• Giai đoạn hình thành trứng từ 2 – 5 ngày;
• Giai đoạn từ trứng thành lăng quăng trong 1 – 2 ngày;
• Giai đoạn từ lăng quăng thành nhộng (hay lăng quăng) thường diễn ra trong 3 – 4 ngày;
• Giai đoạn từ nhộng thành muỗi trưởng thành diễn ra trong 1 – 2 ngày.

Muỗi vằn trung bình có thể sống khoảng 1 – 2 tháng trong một vòng đời; cứ sau mỗi lần hút no máu khoảng 3 ngày thì đẻ trứng 1 lần. Trung bình, mỗi con muỗi vằn cái có thể đẻ 8 – 10 lần trong vòng đời. Ở điều kiện có độ ẩm và nhiệt độ thích hợp, muỗi vằn cái có thể sống đến 3 tháng. Thế nên, muỗi có thể sinh sản, phát triển ở mật độ cao.

3. Cách gây bệnh

Muỗi vằn sau khi hút máu từ người bệnh nhiễm virus Dengue sẽ chứa một lượng virus ở dưới tuyến nước bọt. Thời kỳ ủ bệnh ở muỗi trong khoảng 10 – 12 ngày. Sau khoảng thời gian này, muỗi có thể truyền virus Dengue cho người khác (người lành khỏe mạnh) khi muỗi đốt. Người nhiễm virus Dengue có thể gặp triệu chứng sau khoảng 6 – 18 giờ kể từ lúc bị lây nhiễm và bệnh kéo dài trung bình khoảng 6 – 7 ngày.

Mặt khác, bệnh sốt xuất huyết cũng có thể lây truyền từ mẹ sang con. Khi mẹ bầu bị nhiễm virus Dengue, trẻ có thể bị sinh non, sinh ra nhẹ cân. Những trường hợp truyền bệnh hiếm gặp khác là qua việc truyền máu, hiến nội tạng.

Tác nhân gây sốt xuất huyết cùng các yếu tố rủi ro

Chúng ta đã biết tác nhân gây bệnh sốt xuất huyết là virus Dengue và muỗi vằn là trung gian truyền bệnh chính. Vậy các yếu tố nào làm tăng nguy cơ nhiễm bệnh sốt xuất huyết? Một người có nguy cơ bị sốt xuất huyết cao hơn hoặc mắc dạng bệnh sốt xuất huyết nghiêm trọng hơn nếu:

• Sinh sống hoặc du lịch ở vùng nhiệt đới, môi trường ẩm ướt, khắc nghiệt:
  • Việc ở những vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới làm gia tăng nguy cơ tiếp xúc với virus Dengue. Những khu vực có nguy cơ lây truyền bệnh sốt xuất huyết cao hơn bao gồm: Đông Nam Á, các đảo phía tây Thái Bình Dương, châu Phi, khu vực Mỹ Latinh.
  • Muỗi vằn thường sống, sinh sản ở môi trường ẩm ướt, có đọng nước, nước chảy chậm… Những môi trường này tạo điều kiện cho ấu trùng muỗi phát triển.
  • Những điều kiện môi trường khắc nghiệt, ví dụ như hạn hán, lũ lụt… có thể tạo ra môi trường lý tưởng để muỗi vằn phát triển và làm lây lan bệnh sốt xuất huyết.
• Đã từng bị sốt xuất huyết: Người đã từng bị sốt xuất huyết trước đó có nguy cơ gặp triệu chứng nghiêm trọng hơn khi nhiễm bệnh sốt xuất huyết lần nữa.

>> Tìm hiểu thêm về 1 loại virus khác liên quan: Virus Marburg

Nên làm gì khi nghi ngờ bị sốt xuất huyết?

Bên cạnh việc tìm hiểu về tác nhân gây bệnh sốt xuất huyết, mỗi người nên biết cần làm gì khi nghi ngờ mắc phải căn bệnh này. Khi có dấu hiệu nghi nhiễm bệnh sốt xuất huyết, người bệnh cần được đưa đến cơ sở y tế uy tín thăm khám, điều trị sớm. Tùy vào tình trạng bệnh, sức khỏe tổng thể của người bệnh…, bác sĩ sẽ chỉ định phác đồ chữa trị, chăm sóc phù hợp. Nếu được bác sĩ chỉ định theo dõi sức khỏe, điều trị tại nhà, người bệnh nên:

• Dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ, người bệnh có thể dùng thuốc hạ sốt, không dùng thuốc kháng sinh (trừ trường hợp được bác sĩ chỉ định do có nguy cơ bị nhiễm trùng);
• Dành thời gian nghỉ ngơi nhiều hơn;
• Dùng các món ăn dễ tiêu hóa như súp, cháo…; uống nhiều nước (khoảng 1,2 – 2,5 lít nước/ngày), có thể uống dung dịch Oresol (theo hướng dẫn của bác sĩ), nước trái cây;
• Không nên dùng thực phẩm có nhiều dầu mỡ, cay nóng, tránh uống rượu bia, hút thuốc lá;
• Tiến hành chườm mát để cảm thấy dễ chịu hơn;
• Theo dõi sức khỏe liên tục, nếu người bệnh gặp triệu chứng nặng hơn như chân tay lạnh, nôn nhiều, đau bụng, li bì, vật vã… thì phải được đưa đến cơ sở y tế ngay;
• Nếu trong quá trình theo dõi, chữa trị tại nhà không có diễn tiến bất thường, người bệnh vẫn cần đến gặp bác sĩ tái khám đúng theo lịch hẹn.

Cách ngăn chặn tác nhân gây bệnh sốt xuất huyết

Mỗi người có thể chủ động áp dụng các biện pháp sau để góp phần ngăn ngừa tác nhân gây bệnh sốt xuất huyết và trung gian truyền bệnh, cụ thể:

• Tiêm vắc xin: Hiện nay đã có vắc xin được Bộ Y tế cấp phép lưu hành giúp phòng ngừa bệnh sốt xuất huyết, phù hợp với người lớn và trẻ em (trong độ tuổi được khuyến cáo). Mỗi người có thể thực hiện việc tiêm vắc xin ngừa tác nhân gây bệnh sốt xuất huyết Dengue ở cơ sở y tế uy tín, đơn cử như Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Trung tâm tiêm chủng VNVC.
• Ngăn ngừa muỗi đốt:
  • Kiểm tra, phát hiện, tiến hành diệt lăng quăng trong các dụng cụ có chứa nước thông qua cách thường xuyên rửa, đậy nắp bể và những vật dụng chứa nước, thả cá để giúp tiêu diệt lăng quăng.
  • Thay nước thường xuyên cho các lọ hoa, bể cá, hòn non bộ, khay nước thải ở tủ lạnh… 
  • Bỏ các vật liệu phế thải, hốc nước tự nhiên, lật úp những vật dụng có thể chứa nước không còn dùng ở xung quanh nhà để tránh tạo điều kiện cho muỗi đẻ trứng.
  • Nằm ngủ trong màn ngay cả vào ban ngày, mặc quần áo sáng màu (ưu tiên mặc quần dài, áo dài tay), dùng sản phẩm đuổi muỗi (như kem xua muỗi, hương xua muỗi, tinh dầu xua muỗi… an toàn với sức khỏe người dùng). 
  • Phun thuốc diệt muỗi định kỳ đúng theo hướng dẫn của chuyên gia để đảm bảo tính an toàn, hiệu quả… 

Câu hỏi thường gặp

Một số câu hỏi thường gặp về tác nhân gây bệnh sốt xuất huyết:

1. Muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết là muỗi gì?

Muỗi vằn cái Aedes aegypti là loại muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết chủ yếu. Muỗi vằn Aedes albopictus cũng có thể là trung gian truyền bệnh sốt xuất huyết nhưng ít phổ biến hơn.

2. Muỗi có mang virus Dengue ngay từ đầu không?

Muỗi thường mang virus Dengue sau khi hút máu của người nhiễm loại virus này. Virus được lây truyền khi muỗi đốt người lành khỏe mạnh, gây sốt xuất huyết.

3. Làm sao để hạn chế tác nhân gây bệnh sốt xuất huyết tại nhà?

Để góp phần hạn chế tác nhân gây bệnh sốt xuất huyết ngay tại nhà, mỗi người nên áp dụng một số biện pháp như: dọn sạch nơi đẻ trứng và trú ẩn của muỗi, đặt lưới chống muỗi, mặc quần áo sáng màu (ưu tiên mặc quần dài, áo tay dài), trồng cây xua muỗi, thường xuyên bôi thuốc chống muỗi (dùng thuốc bôi an toàn, phù hợp với bản thân), phun thuốc diệt muỗi định kỳ đúng kỹ thuật, dùng tinh dầu đuổi muỗi…

Tóm lại, bệnh sốt xuất huyết do tác nhân nào gây ra? Virus Dengue là tác nhân gây bệnh sốt xuất huyết, muỗi vằn là trung gian lây truyền bệnh chủ yếu. Mỗi người có thể chủ động áp dụng một số biện pháp như dọn dẹp nơi sinh sản và trú ẩn của muỗi, tiêm vắc xin… để phòng ngừa nguy cơ mắc bệnh sốt xuất huyết.