Mất ngủ sau phẫu thuật là vấn đề khá phổ biến, nhưng không phải ai cũng biết cách xử lý phù hợp. Vậy những yếu tố nào dẫn đến mất ngủ sau khi phẫu thuật, làm sao để cải thiện?
Mất ngủ sau phẫu thuật là tình trạng rối loạn giấc ngủ xảy ra sau khi trải qua một ca phẫu thuật. Người bệnh thường gặp khó khăn trong việc chìm vào giấc ngủ, duy trì giấc ngủ sâu hoặc dễ thức giấc giữa đêm và khó ngủ lại. Đây là một vấn đề khá phổ biến, có thể chỉ kéo dài trong thời gian ngắn, nhưng ảnh hưởng đáng kể đến quá trình hồi phục.
Giấc ngủ chất lượng đóng vai trò quan trọng trong việc phục hồi thể chất và tinh thần sau phẫu thuật. Nghiên cứu cho thấy ngủ đủ giấc sau mổ giúp cải thiện chức năng hô hấp, nhận thức, tăng cường miễn dịch và khả năng chịu đau ở người bệnh.
Việc hiểu rõ nguyên nhân và nhận biết tình trạng mất ngủ sau khi phẫu thuật là bước đầu quan trọng để áp dụng các phương pháp hỗ trợ, giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ và phục hồi sức khỏe hiệu quả hơn.
Một số nguyên nhân gây mất ngủ sau phẫu thuật mà người bệnh và người chăm sóc cần hiểu rõ để có biện pháp xử lý kịp thời:(1)
Theo nghiên cứu, đau là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra tình trạng mất ngủ sau phẫu thuật. Bất kể phẫu thuật lớn hay nhỏ, cơ thể đều sẽ trải qua một mức độ đau nhất định do mô bị tổn thương, dây thần kinh bị ảnh hưởng hoặc do các dụng cụ y tế như ống dẫn lưu, chỉ khâu, băng bó gây khó chịu. Khi cơn đau tăng lên vào ban đêm, người bệnh có thể bị mất ngủ, ngủ không sâu hoặc thức dậy giữa chừng.
Không những thế, giấc ngủ bị gián đoạn còn khiến khả năng chịu đau của cơ thể suy giảm, tạo thành một vòng luẩn quẩn: đau gây mất ngủ, mất ngủ lại làm trầm trọng thêm cơn đau. Những cơn đau âm ỉ, kéo dài hoặc đau do viêm dây thần kinh sau phẫu thuật cũng có thể gây ra tình trạng mất ngủ nếu không được điều trị hợp lý.
Sau phẫu thuật, cơ thể sẽ phản ứng với vết thương như với bất kỳ tổn thương nào khác, kích hoạt hệ miễn dịch để bảo vệ và chữa lành. Một phần của phản ứng đó là tình trạng viêm – vốn cần thiết cho quá trình phục hồi nhưng đồng thời lại ảnh hưởng tiêu cực đến giấc ngủ.
Phản ứng viêm có thể gây ra sốt nhẹ, đau nhức lan tỏa, căng cứng cơ, thậm chí ảnh hưởng đến toàn thân nếu là ca phẫu thuật lớn. Viêm cũng có thể làm thay đổi cách cơ thể cảm nhận đau, khiến người bệnh trở nên nhạy cảm hơn với các cơn đau dù ở mức độ nhẹ. Điều này khiến họ không thể thư giãn, khó đạt được trạng thái giấc ngủ sâu và ổn định.
Nhiều loại thuốc sử dụng trong và sau phẫu thuật như thuốc gây mê toàn thân, có thể ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ. Mặc dù gây mê giúp người bệnh không cảm nhận được cơn đau và giữ cơ thể bất động trong quá trình phẫu thuật, nhưng nó cũng tác động đến các vùng não kiểm soát giấc ngủ và sự tỉnh táo. Ở một số người, đặc biệt là người lớn tuổi, gây mê có thể gây rối loạn giấc ngủ kéo dài ngay cả sau khi thuốc đã hết tác dụng.
Ngoài thuốc gây mê, một số loại thuốc sau phẫu thuật cũng có thể ảnh hưởng rõ rệt đến chất lượng giấc ngủ, bao gồm:(2)
Ca phẫu thuật, dù là đơn giản hay phức tạp, đều có thể gây ra tâm lý căng thẳng và lo âu cho người bệnh. Nỗi sợ về kết quả phẫu thuật, biến chứng, sự phục hồi kéo dài hay thậm chí là nỗi lo về tài chính và trách nhiệm cá nhân có thể khiến tinh thần người bệnh luôn trong trạng thái cảnh giác, từ đó khó chìm vào giấc ngủ.
Tình trạng này có thể được gọi là lo âu cấp tính liên quan đến thủ thuật y tế, khiến người bệnh mất ngủ, làm tăng cảm nhận về cơn đau, tạo ra chu kỳ “lo lắng – mất ngủ – mệt mỏi – lo lắng hơn”.
Một yếu tố thường bị bỏ qua nhưng lại rất quan trọng trong việc gây ra mất ngủ sau phẫu thuật chính là môi trường bệnh viện. Đối với nhiều người, đây là không gian xa lạ với ánh đèn không tắt, tiếng máy móc, y tá kiểm tra định kỳ, chuông điện thoại, thiết bị cảnh báo… Tất cả tạo nên một không gian quá mức kích thích cho việc nghỉ ngơi.
Một số người còn phải đeo thiết bị theo dõi, dùng ống thông, dẫn lưu hoặc bị hạn chế vận động – tất cả đều khiến việc tìm tư thế ngủ thoải mái trở nên khó khăn. Hơn nữa, những bệnh nhân lưu trú qua đêm tại bệnh viện thường thiếu ánh sáng tự nhiên ban ngày và tiếp xúc nhiều ánh sáng nhân tạo ban đêm. Sự thay đổi này có thể làm rối loạn nhịp sinh học, gây khó ngủ và ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ trong quá trình hồi phục.
Mất ngủ sau phẫu thuật có thể là tạm thời và thường chỉ kéo dài trong thời gian ngắn. Một nghiên cứu cho thấy tình trạng rối loạn giấc ngủ liên quan đến phẫu thuật xuất hiện rõ nhất trong 6 đêm đầu tiên và cải thiện dần trong vòng 1-2 tuần. Tuy nhiên, thời gian mất ngủ có thể thay đổi tùy theo loại phẫu thuật, mức độ xâm lấn và việc người bệnh có phải lưu viện qua đêm hay không.
Các ca phẫu thuật lớn hoặc những thủ thuật cần nằm viện nhiều ngày thường có nguy cơ gây gián đoạn giấc ngủ kéo dài hơn so với các ca nhỏ, ít can thiệp. Theo nghiên cứu, một số người – đặc biệt là người có tiền sử rối loạn giấc ngủ hoặc lo âu, có thể gặp tình trạng mất ngủ kéo dài nhiều tháng, thậm chí chuyển thành mất ngủ mãn tính nếu không được can thiệp kịp thời.
Do đó, việc chăm sóc hậu phẫu hợp lý và thiết lập lại thói quen ngủ là rất quan trọng để hỗ trợ phục hồi giấc ngủ sau phẫu thuật.
Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc ngủ sau phẫu thuật mà không tham khảo ý kiến bác sĩ, vì điều này có thể ảnh hưởng đến quá trình hồi phục và sức khỏe tổng thể. Một số loại thuốc ngủ có thể tương tác với thuốc gây mê hoặc thuốc giảm đau, gây ra tác dụng phụ nghiêm trọng.
Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê đơn thuốc hỗ trợ giấc ngủ kèm theo các biện pháp điều trị như liệu pháp nhận thức – hành vi cho chứng mất ngủ (CBT-I) nhằm cải thiện chất lượng giấc ngủ một cách an toàn.(3)
Như đã đề cập, mất ngủ sau phẫu thuật có thể chỉ là tạm thời và có xu hướng cải thiện sau vài ngày đến một tuần.
Tuy nhiên, nếu gặp phải những tình trạng sau, người bệnh nên chủ động trao đổi với bác sĩ:
Bác sĩ có thể hỗ trợ người bệnh bằng cách:
Việc chủ động trò chuyện với bác sĩ từ sớm có thể giúp cho quá trình phục hồi tốt hơn, giảm rủi ro mất ngủ kéo dài và cải thiện chất lượng cuộc sống sau phẫu thuật.
Mất ngủ sau phẫu thuật là tình trạng phổ biến nhưng hoàn toàn có thể cải thiện nếu người bệnh chủ động áp dụng các biện pháp chăm sóc phù hợp. Việc điều trị thường tập trung vào nguyên nhân gây mất ngủ, gồm:(4)
Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Mất ngủ sau phẫu thuật là vấn đề thường gặp nhưng hoàn toàn có thể cải thiện nếu được xử lý kịp thời. Việc kiểm soát cơn đau, giảm lo âu, cải thiện môi trường ngủ và điều trị các vấn đề giấc ngủ tiềm ẩn là những yếu tố quan trọng giúp người bệnh phục hồi giấc ngủ sau ca mổ. Nếu gặp tình trạng mất ngủ sau khi phẫu thuật, đừng ngần ngại tham khảo ý kiến bác sĩ để có giải pháp điều trị phù hợp, từ đó phòng tránh các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng về sau.
