Công thức máu PLT là gì? Cách duy trì chỉ số xét nghiệm bình thường

Công thức máu PLT (hay công thức tiểu cầu) có vai trò quan trọng trong việc giúp bác sĩ chẩn đoán một số bệnh lý liên quan đến tình trạng rối loạn đông máu, bệnh đa u tủy xương, ung thư máu… Vậy công thức máu PLT là gì? Cần làm gì để duy trì chỉ số PLT bình thường?

Lưu ý: Bài viết linh hoạt dùng “công thức máu PLT” và “công thức tiểu cầu” để gần gũi theo cách hiểu hoặc tìm kiếm thông tin của người dân.

Bài viết được tư vấn bởi Trung tâm Thông tin Y khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.

Công thức máu PLT là gì?

Công thức máu PLT (Platelet Count) là chỉ số dùng để đếm số lượng tế bào tiểu cầu hiện có trong máu. Chỉ số PLT trong công thức máu góp phần cho biết tình trạng sức khỏe của một người. Nếu chỉ số này giảm thấp hoặc tăng cao quá mức đều phản ánh nguy cơ mắc phải một số bệnh lý nhất định.

Tiểu cầu là một loại tế bào máu, được hình thành từ tủy xương, chuyển vào máu rồi đi đến khắp nơi trong cơ thể. Tiểu cầu có chức năng chính là cầm máu thông qua quá trình đông máu. Tiểu cầu sẽ phản ứng khi thành mạch máu bị tổn thương. Chúng kết tụ, tập hợp lại để chữa lành thành mạch. Các tiểu cầu được kích hoạt cũng gửi tín hiệu thu hút thêm tiểu cầu đến hỗ trợ cho việc cầm máu.

Vì sao cần xét nghiệm công thức máu PLT?

Xét nghiệm công thức máu PLT được thực hiện để giúp đánh giá khả năng đông máu [1]. Kỹ thuật xét nghiệm này có thể được thực hiện riêng lẻ hoặc được đưa vào bảng xét nghiệm đa chức năng, chẳng hạn như khi xét nghiệm công thức máu toàn phần.

Xét nghiệm công thức tiểu cầu có thể được thực hiện như một phần của xét nghiệm công thức máu thường quy. Một người có thể được chỉ định làm xét nghiệm công thức máu PLT trong các trường hợp: giúp bác sĩ chẩn đoán các tình trạng rối loạn tiểu cầu; đánh giá nguy cơ chảy máu trước khi tiến hành phẫu thuật; theo dõi người bệnh trong quá trình chữa trị, ví dụ như khi dùng thuốc chống đông, hóa trị liệu, điều trị giảm tiểu cầu miễn dịch, suy tuỷ xương…

Xét nghiệm công thức tiểu cầu được ứng dụng để giúp bác sĩ chẩn đoán bệnh, xác định tác nhân dẫn đến tình trạng chảy máu quá mức hoặc đông máu quá mức. Số lượng tiểu cầu trong máu quá cao hay quá thấp đều có thể tiềm ẩn các rủi ro, từ không dẫn đến bất kỳ vấn đề sức khỏe đáng lo ngại nào đến các vấn đề rất nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng.

Xét nghiệm công thức máu PLT cũng được tiến hành để giúp bác sĩ chẩn đoán một người có mắc bệnh về tình trạng đông máu hay không. Việc thực hiện kỹ thuật xét nghiệm này thường xuyên sẽ cho phép bác sĩ kiểm tra hiệu quả của những loại thuốc làm giảm hoặc tăng khả năng hình thành cục máu đông.

Ai nên đi xét nghiệm công thức máu PLT?

Một số trường hợp có thể được bác sĩ chỉ định thực hiện kỹ thuật xét nghiệm công thức máu PLT:

• Người có biểu hiện bị chảy máu bất thường nhưng không rõ lý do.
• Người thường có chấm xuất huyết hoặc vết bầm tím trên cơ thể nhưng không rõ lý do.
• Người có vết thương dù nhỏ nhưng chảy máu không ngừng và rất khó để cầm máu.
• Người bị xuất huyết mạn tính hoặc xuất huyết dạ dày.
• Người mắc các bệnh lý như giảm tiểu cầu miễn dịch, lupus, đa u tủy xương, ung thư máu… cần thực hiện xét nghiệm công thức tiểu cầu để giúp bác sĩ theo dõi, đánh giá hiệu quả điều trị.
• Người mắc bệnh về thận.
• Người đang xạ trị hoặc hóa trị.
• Người bị chảy máu bất thường ở nướu, miệng, mũi…
• Phụ nữ có lượng kinh nguyệt nhiều (cường kinh), chảy máu âm đạo bất thường.
• Người thấy có lẫn máu trong nước tiểu hoặc phân nghi do chảy máu từ bàng quang, trực tràng.
• Người bị suy nhược, chóng mặt, đau đầu bất ngờ.
• Người bị đau ngực, tim đập nhanh, đánh trống ngực.
• Người bị ngứa ran ở chân và tay.
• Người bị đau, nóng, sưng ở một hoặc nhiều chi.
• Người bị sốt xuất huyết cần được theo dõi tiểu cầu hàng ngày.
• Người dùng các loại thuốc như sulfa, digoxin, nitroglycerine, valium, quinidine…

Quy trình xét nghiệm công thức máu PLT

Quy trình xét nghiệm công thức tiểu cầu thường diễn ra theo các bước sau:

• Bước 1: Bác sĩ tiến hành thăm khám sơ bộ và chỉ định cho người bệnh thực hiện xét nghiệm.
• Bước 2: Người bệnh được lấy mẫu máu từ tĩnh mạch thông qua ống kim tiêm chuyên dụng.
• Bước 3: Mẫu máu được bảo quản trong ống nghiệm kín, sau đó được đưa vào máy xét nghiệm chuyên dụng để phân tích.
• Bước 4: Kết quả xét nghiệm được trả cho người bệnh. Bác sĩ tiến hành xem xét, đưa ra kết luận chi tiết về thể trạng, bệnh lý của người bệnh (nếu có).

Người bệnh có thể thực hiện xét nghiệm công thức máu PLT ở các cơ sở y tế uy tín như Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Phòng khám Đa khoa Tâm Anh Quận 7. Những cơ sở y tế này chuyên thăm khám, xét nghiệm, chẩn đoán, chữa trị hiệu quả các bệnh lý về máu; quy tụ đội ngũ bác sĩ dày dặn kinh nghiệm; được trang bị nhiều máy móc tiên tiến như hệ thống máy xét nghiệm tổng quát, xét nghiệm máu hiện đại…

>> Tham khảo thêm về xét nghiệm: Công thức máu WBC

Hướng dẫn đọc kết quả xét nghiệm công thức máu PLT

Tiểu cầu được đo trên mỗi microlit máu, cách đọc kết quả xét nghiệm công thức máu PLT như sau:

• Phạm vi số lượng tiểu cầu bình thường: Từ 150,000 đến 400,000 tiểu cầu trên mỗi microlit máu.
• Số lượng tiểu cầu thấp: Dưới 150,000 tiểu cầu trên mỗi microlit máu [2].
• Số lượng tiểu cầu cao: Trên 450,000 tiểu cầu trên mỗi microlit máu [3].

Ý nghĩa các giá trị chỉ số PLT trong công thức máu

Chỉ số PLT trong công thức máu có ý nghĩa lớn trong việc chẩn đoán, chữa trị bệnh lý liên quan đến vấn đề đông máu. Thông qua kết quả xét nghiệm công thức máu PLT, bác sĩ có thể đưa ra chẩn đoán chính xác.

1. Trường hợp chỉ số PLT thấp

Chỉ số PLT thấp khi số lượng tiểu cầu dưới 150,000 trên mỗi microlit máu. Dấu hiệu chính khi số lượng tiểu cầu thấp là chảy máu. Người bệnh có thể bị chảy máu tự phát, xuất hiện ở bất kỳ bộ phận nào trên cơ thể, có thể bao gồm: sự xuất hiện của các chấm xuất huyết, vết bầm tím, nâu hoặc đỏ, xảy ra thường xuyên, dễ dàng; bị chảy máu cam; chảy máu âm đạo lượng nhiều bất thường đặc biệt là trong kỳ kinh nguyệt.

Vấn đề này đặc biệt nguy hiểm nếu người bệnh bị chảy máu do tai nạn, bởi quá trình cầm máu sẽ gặp khó khăn, dẫn đến tình trạng sốc vì mất quá nhiều máu.

Tác nhân phổ biến làm giảm số lượng tiểu cầu bao gồm những loại virus như sởi, viêm gan, HIV, virus EBV (gây bệnh bạch cầu đơn nhân); những loại thuốc như thuốc kháng histamin H2, aspirin; do tuỷ xương bị ức chế; những bệnh lý tự miễn như bệnh Crohn, lupus; hóa trị làm tổn thương tuỷ xương, khiến cơ thể giảm sản xuất tiểu cầu.

Số lượng tiểu cầu cũng có xu hướng giảm theo tuổi tác. Với người lớn tuổi, số lượng tiểu cầu ở mức thấp hơn trước đây hoặc thấp hơn bình thường có thể không phải là vấn đề đáng lo ngại (đặc biệt là khi không có triệu chứng nào khác).

2. Trường hợp chỉ số PLT cao

Chỉ số PLT cao khi số lượng tiểu cầu ở mức hơn 450,000 trên mỗi microlit máu. Số lượng tiểu cầu cao chủ yếu liên quan đến sự hình thành cục máu đông, làm nghẽn mạch, cản trở quá trình lưu thông máu, thậm chí có thể dẫn đến tình trạng đột quỵ. Khi cục máu đông di chuyển đến tim có thể làm tắc nghẽn mạch máu trong tim, dẫn đến biến chứng nhồi máu cơ tim.

Một số tình trạng tạm thời có thể khiến số lượng tiểu cầu tăng cao hơn bình thường. Nếu điều này xảy ra, bác sĩ có thể chỉ định cho người bệnh thực hiện lại xét nghiệm công thức máu PLT vào vài ngày hoặc vài tuần sau đó.

Một vài lý do phổ biến khiến mức tiểu cầu tăng cao bao gồm: đang phục hồi sau chấn thương trong thời gian gần; hồi phục sau mất máu do phẫu thuật; hồi phục sau khi uống quá nhiều vitamin B12 hoặc thiếu vitamin B12; hoạt động thể chất hoặc làm các việc gắng sức cường độ cao, ví dụ như chạy marathon; dùng thuốc tránh thai… Nếu số lượng tiểu cầu của một người duy trì ở mức cao, có thể là do bệnh lý gây ra, chẳng hạn như thiếu máu thiếu sắt, ung thư, cắt lách, nhiễm trùng…

3. Trường hợp chỉ số PLT bình thường

Với người trưởng thành có sức khỏe bình thường, số lượng tiểu cầu trong máu thường ở mức 150,000 – 400,000 trên mỗi microlit máu. Tiểu cầu trong máu có số lượng trung bình là 200,000 trên mỗi microlit máu. Ở điều kiện bình thường, trong 1 lít máu có khoảng 150 – 400 tỷ tế bào tiểu cầu. Số lượng tiểu cầu sẽ có sự thay đổi nhất định ở các trường hợp khác nhau và còn phụ thuộc vào độ tuổi, giới tính, chủng tộc…

Cách duy trì chỉ số PLT bình thường

Để duy trì chỉ số PLT bình thường, bạn có thể áp dụng một số biện pháp như:

• Xét nghiệm và thăm khám định kỳ để kiểm tra, đánh giá quá trình chữa trị theo chỉ định của bác sĩ.
• Áp dụng chế độ ăn uống sử dụng nhiều thực phẩm có lợi cho sức khỏe như trái cây, rau củ, cá, đậu và ngũ cốc nguyên hạt; hạn chế dùng thịt đỏ, đồ ngọt, những sản phẩm từ sữa… để giữ số lượng tiểu cầu ở định mức bình thường.
• Áp dụng chế độ sinh hoạt khoa học, ngủ đúng giờ, luyện tập thể dục thể thao để duy trì sức khỏe.
• Dùng những loại thuốc, thực phẩm chức năng hỗ trợ cho quá trình sản sinh máu và tiểu cầu (theo hướng dẫn của bác sĩ).
• Tránh lo âu, căng thẳng, giữ tâm trạng thoải mái, không dùng chất kích thích.
• Ở trường hợp số lượng tiểu cầu ở mức rất thấp, người bệnh cần đến gặp bác sĩ thăm khám để được tư vấn, chẩn đoán truyền máu hoặc truyền tiểu cầu bổ sung tạm thời, đảm bảo chức năng cho cơ thể.

Những điều cần chú ý đến chỉ số công thức máu PLT

Khi xét nghiệm công thức máu PLT cho thấy chỉ số tiểu cầu giảm thường là dấu hiệu quan trọng cho thấy có thể có sự rối loạn trong quá trình đông máu. Những người bệnh này thường gặp dấu hiệu chung, bao gồm: vết thương khó cầm máu, xuất hiện những vết bầm tím lớn trên cơ thể chưa rõ lý do, thường xuyên mệt mỏi… Thế nên, bác sĩ có thể chỉ định cho người bệnh thực hiện thêm những kỹ thuật xét nghiệm khác để đưa ra chẩn đoán, chẳng hạn như:

• Xét nghiệm máu: Kỹ thuật xét nghiệm này giúp đếm số lượng tiểu cầu, phát hiện được những loại protein kháng tiểu cầu trong máu.
• Xét nghiệm đông máu: Mẫu máu được bảo quản trong ống hóa chất để thực hiện xét nghiệm prothrombin và thromboplastin từng phần.
• Siêu âm bụng: Siêu âm giúp kiểm tra sự biến đổi và những điểm bất thường về kích thước của lách. Do lách phì đại là một trong những tác nhân khiến chỉ số PLT giảm.
• Chọc tủy và sinh thiết tủy xương: Áp dụng trong các trường hợp số lượng tiểu cầu giảm hoặc tăng, có thể là do bệnh lý ở tủy xương. Kỹ thuật xét nghiệm này còn có thể giúp phát hiện sớm bệnh ung thư máu.

Câu hỏi thường gặp

Một số câu hỏi thường gặp liên quan đến kỹ thuật xét nghiệm công thức máu PLT gồm có:

1. Cần chuẩn bị gì trước khi lấy máu xét nghiệm PLT?

Hầu hết người bệnh không cần làm gì để chuẩn bị cho kỹ thuật xét nghiệm PLT. Ở một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu người bệnh không ăn uống trước khi làm xét nghiệm. Người bệnh nên tham khảo thêm ý kiến của bác sĩ xem có hướng dẫn nào cần tuân thủ hoặc có loại thuốc nào cần tránh dùng trước khi làm xét nghiệm hay không.

2. Xét nghiệm công thức máu PLT có rủi ro nào không?

Xét nghiệm công thức tiểu cầu là kỹ thuật xét nghiệm đơn giản, được thực hiện phổ biến, không tiềm ẩn rủi ro đáng kể nào. Có thể có một lượng máu nhỏ chảy ra ở vị trí đâm kim vào tĩnh mạch. Người bệnh cũng có thể thấy một số vết bầm tím mức độ nhẹ hoặc cảm thấy đau ở bên trong cánh tay (nhưng không đáng kể).

3. Sợ lấy máu và sợ kim tiêm làm xét nghiệm PLT như thế nào?

Một số người cảm thấy lo lắng khi thấy kim tiêm hoặc trước khi lấy máu, đây là điều bình thường. Bạn hãy cố gắng hít thở sâu để thư giãn trong lúc làm xét nghiệm. Trong lúc lấy máu, người bệnh nên tránh nhìn trực tiếp vào kim tiêm. Bạn cũng có thể nói chuyện với ai đó để đánh lạc hướng bản thân khi lấy máu.

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Phòng khám Đa khoa Tâm Anh Quận 7, Quý khách vui lòng liên hệ:

Tóm lại, chỉ số PLT giúp đếm số lượng tế bào tiểu cầu hiện có trong máu. Thông qua kết quả xét nghiệm công thức máu PLT, bác sĩ có thể chẩn đoán một số bệnh lý có liên quan đến sự chảy máu quá mức, đông máu quá mức… Người bệnh nên thực hiện thăm khám, nhận chỉ định xét nghiệm PLT tại cơ sở y tế uy tín như Đơn vị Huyết học Lâm sàng, Khoa Nội Tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh.