Khoảng 25% bệnh nhân nằm trong nhóm tăng huyết áp kháng trị. Người bệnh có thể không có triệu chứng nào trong nhiều tháng hoặc nhiều năm, nhưng về lâu dài có thể gây các biến chứng nguy hiểm. Trong bài viết dưới đây, ThS.BS.CKII Huỳnh Thanh Kiều, Trưởng khoa Nội tim mạch 1, Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về nguyên nhân, triệu chứng cũng như như phương pháp chẩn đoán, điều trị tình trạng kháng thuốc.
Tăng huyết áp kháng trị là huyết áp không kiểm soát được ngay cả khi người bệnh đã dùng ba loại thuốc huyết áp trở lên. Những loại thuốc này thường bao gồm liều tối đa là:
Tất cả các thuốc nên được dùng ở liều tối đa hoặc liều dung nạp được và ở tần suất dùng thuốc thích hợp. (1)
Thống kê cho thấy, có khoảng 29% người lớn ở Mỹ bị cao huyết áp. Đáng chú ý, trong đó có tới 12% người thuộc nhóm bị kháng thuốc. Tỷ lệ này có xu hướng tăng lên ở các nhóm bệnh nhân cao tuổi, béo phì, mắc bệnh thận mạn tính hoặc đái tháo đường.
Mặc dù không phải là dạng phổ biến nhất, những tình trạng kháng thuốc điều trị cần được quan tâm vì bệnh khó kiểm soát, làm tăng đáng kể nguy cơ suy tim, đột quỵ và suy thận. Do đó, việc nhận biết và quản lý hiệu quả căn bệnh này là thách thức quan trọng trong thực hành lâm sàng, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ và người bệnh.
Bệnh nhân bị cao huyết áp, bao gồm cả tình trạng kháng thuốc không phải lúc nào cũng có biểu hiện cụ thể. Do đó, cách tốt nhất để biết bản thân có gặp phải vấn đề kháng thuốc không, người bệnh cần đến gặp bác sĩ để thăm khám, kiểm tra huyết áp. Tuy nhiên người bệnh có thể nhận biết tình trạng này qua các triệu chứng sau, ngay khi đã dùng thuốc theo chỉ định như:
Nguyên nhân của vấn đề huyết áp này có thể bắt nguồn từ lối sống, thuốc và nhiều tình trạng khác.
Các nguyên nhân do lối sống góp phần làm bệnh kháng thuốc bao gồm:
Nhiều loại thuốc, bao gồm thuốc theo toa và thuốc không kê đơn, có thể khiến người bệnh khó kiểm soát huyết áp hơn như:
Trong hầu hết các trường hợp, cơ chế bệnh sinh của bệnh vẫn chưa rõ ràng. Chỉ trong một số ít trường hợp, tăng huyết áp kháng trị là do các nguyên nhân thứ phát, bao gồm:
Ngoài ra, một số yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng kháng trị thuốc như: nam giới, người Mỹ gốc Phi, đái tháo đường, bệnh thận mạn tính.
Đây được xem là tình trạng huyết áp nghiêm trọng, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được kiểm soát hiệu quả. Các biến chứng này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân mà còn đe dọa tính mạng, trong đó ba biến chứng phổ biến và nghiêm trọng nhất là đột quỵ, bệnh thận và suy tim.
Huyết áp cao không được kiểm soát sẽ làm tăng áp lực lên thành mạch máu não, dẫn đến nguy cơ vỡ mạch máu hoặc hình thành cục máu đông. Tình trạng này có thể gây đột quỵ xuất huyết hoặc thiếu máu cục bộ, dẫn đến tổn thương não không hồi phục. Bệnh nhân kháng trị thuốc có nguy cơ đột quỵ cao hơn đáng kể so với những người kiểm soát được huyết áp.
Theo thời gian bệnh không được kiểm soát bởi thuốc có thể gây tổn thương nghiêm trọng cho thận. Áp lực cao liên tục trong các mạch máu nhỏ của thận làm suy giảm chức năng lọc của thận, gây tích tụ chất thải và dịch trong cơ thể. Trong trường hợp nặng, bệnh nhân có thể phải điều trị lọc máu hoặc ghép thận.
Huyết áp cao kéo dài khiến tim phải làm việc quá sức để bơm máu, gây phì đại cơ tim. Theo thời gian, cơ tim trở nên yếu và không thể bơm máu hiệu quả, dẫn đến suy tim. Bệnh nhân suy tim thường gặp các triệu chứng như khó thở, mệt mỏi và phù, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.
Để chẩn đoán chính xác nguyên nhân dẫn tới kháng trị thuốc, đòi hỏi một quy trình toàn diện, bao gồm nhiều bước và phương pháp khác nhau. Các phương pháp chính giúp chẩn đoán bệnh bao gồm: đo huyết áp đúng theo tiêu chuẩn, loại trừ hội chứng áo choàng trắng, đánh giá mức độ tuân thủ điều trị của bệnh nhân và tìm nguyên nhân thứ phát gây bệnh.
Bác sĩ sẽ thăm hỏi, đánh giá chi tiết về lịch sử điều trị huyết áp của người bệnh, bao gồm các loại thuốc đã sử dụng và hiệu quả khi sử dụng thuốc. Đồng thời, tìm hiểu các bệnh lý đi kèm có thể ảnh hưởng đến huyết áp như bệnh thận, đái tháo đường hoặc rối loạn nội tiết. Bên cạnh đó, người bệnh cũng cần cung cấp thông tin về lối sống, chế độ ăn uống và mức độ tuân thủ điều trị để bác sĩ có đánh giá kỹ lưỡng hơn.
Thăm khám sức khỏe toàn diện là bước cần thiết trong chẩn đoán tình trạng kháng trị. Bác sĩ sẽ đo huyết áp nhiều lần, ở cả hai tay và trong các tư thế khác nhau để có được kết quả chính xác nhất. Sau đó, bác sĩ sẽ kiểm tra các dấu hiệu của tổn thương cơ quan đích như tiếng thổi ở tim, bụng hoặc cổ, phù chân; đánh giá chỉ số khối cơ thể (BMI) và vòng bụng để xác định nguy cơ liên quan đến béo phì.
Xét nghiệm nước tiểu giúp đánh giá chức năng thận và phát hiện các bất thường như protein niệu hoặc vi albumin niệu, là dấu hiệu của tổn thương thận do huyết áp cao. Xét nghiệm catecholamine nước tiểu khi nghi ngờ mắc u tủy thượng thận. Ngoài ra, trong xét nghiệm nước tiểu còn phát hiện được hồng cầu, bạch cầu hoặc trụ trong nước tiểu gợi ý các bệnh lý ở cầu thận.
Xét nghiệm máu đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán và đánh giá huyết áp, giúp kiểm tra nồng độ creatinine, glucose và chất điện giải như natri và kali trong máu.
Chụp X-quang ngực là một trong những phương pháp hình ảnh được sử dụng trong đánh giá nguyên nhân kháng trị thuốc. Phương pháp cận lâm sàng này giúp phát hiện các dấu hiệu của phì đại tim hoặc suy tim, là biến chứng thường gặp khi huyết áp ở mức cao trong thời gian dài. Chụp X-quang cũng có thể cho thấy dấu hiệu vôi hóa hoặc phình dãn cung động mạch chủ, hay gặp ở người huyết áp cao lâu ngày.
Đây là một công cụ chẩn đoán không xâm lấn quan trọng trong đánh giá hậu quả của bệnh. Siêu âm tim giúp đánh giá cấu trúc và chức năng của tim, phát hiện phì đại thất trái hoặc rối loạn chức năng tâm thu và tâm trương. Siêu âm động mạch cảnh có thể phát hiện xơ vữa động mạch. Siêu âm thận và động mạch thận giúp loại trừ hẹp động mạch thận và bệnh chủ mô thận mạn.
Chụp cắt lớp vi tính (CT) là phương pháp hình ảnh giúp đánh giá chi tiết các cơ quan trong cơ thể giúp tìm nguyên nhân bệnh kháng thuốc. Tùy vào từng trường hợp, bệnh nhân có thể được chỉ định chụp CT toàn thân, động mạch thận, tuyến thượng thận… để tìm bất thường.
Để điều trị tình trạng bệnh kháng trị thuốc cần có sự kết hợp giữa thay đổi lối sống và tuân thủ dùng thuốc một cách hợp lý.
Về lối sống, người bệnh nên điều chỉnh lối sống lành mạnh bằng các cách: giảm lượng muối ăn theo hướng dẫn của bác sĩ, có thói quen vận động thể dục đều đặn, hạn chế sử dụng thuốc chống viêm không steroid (NSAID) để giảm đau và thay thế bằng acetaminophen. (3)
Khoảng 40% trường hợp kháng trị là do người bệnh không tuân thủ dùng thuốc đúng cách. Vì vậy, để đạt được hiệu quả tốt trong quá trình điều trị, người bệnh cần dùng thuốc hàng ngày với liều lượng chính xác và đúng số lần mỗi ngày theo chỉ định của bác sĩ. Không tự ý ngưng dùng bất kỳ loại thuốc nào trước khi trao đổi với bác sĩ.
Nếu người bệnh đã dùng thuốc đúng cách nhưng vẫn huyết áp vẫn ở mức báo động, bác sĩ có thể kê thêm một loại thuốc khác. Có khoảng 2/3 bệnh nhân cần phối hợp điều trị với ba nhóm thuốc khác nhau để đạt được huyết áp mục tiêu. Một số khác có thể cần dùng bốn hoặc năm loại thuốc huyết áp. Các loại thuốc điều trị huyết áp thường được kê đơn là: thuốc lợi tiểu, thuốc chẹn kênh canxi, thuốc ức chế men chuyển/thuốc chẹn thụ thể angiotensin (ARB).
Tùy thuộc vào mức kali của người bệnh, bác sĩ có thể tăng gấp đôi liều thuốc lợi tiểu hoặc thêm loại thuốc thứ tư là thuốc đối kháng aldosterone như spironolactone để điều chỉnh huyết áp.
Để phòng ngừa tình trạng này, người bệnh cần dùng thuốc theo đúng chỉ định của bác sĩ, kết hợp với điều chỉnh lối sống khoa học:
Nếu có bất kỳ triệu chứng bất thường nào khi dùng thuốc điều trị, người bệnh cần đến gặp bác sĩ ngay. Hoặc trong trường hợp chỉ số huyết áp vẫn cao ngay cả khi bạn uống mọi loại thuốc theo chỉ định, nên đến bệnh viện để thăm khám sớm. Ngoài ra, người bệnh gặp cơn tăng huyết áp cần được chăm sóc y tế ngay lập tức.
Nếu tình trạng này xảy ra, huyết áp của bệnh nhân đột nhiên tăng rất cao (180/120 mmHg), kèm với đó là các triệu chứng như đau đầu, đánh trống ngực, chóng mặt, hụt hơi… cần nhanh chóng đưa người bệnh đến cấp cứu.
Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh quy tụ đội ngũ bác sĩ có tay nghề cao, giàu kinh nghiệm, trang bị hệ thống máy móc hiện đại giúp tầm soát và điều trị bệnh huyết áp hiệu quả.
Để đặt lịch khám, tư vấn và điều trị trực tiếp với các bác sĩ chuyên khoa tim mạch tại Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách có thể liên hệ theo thông tin sau:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Phòng ngừa tăng huyết áp kháng trị đòi hỏi sự nỗ lực toàn diện và liên tục từ cả bệnh nhân và nhân viên y tế. Việc kết hợp các biện pháp như thay đổi lối sống, tuân thủ điều trị và quản lý các bệnh đi kèm có thể mang lại hiệu quả đáng kể. Mặc dù tình trạng kháng trị thuốc là một thách thức, nhưng với sự quyết tâm và hợp tác chặt chẽ giữa bệnh nhân và bác sĩ, việc kiểm soát huyết áp và giảm thiểu các biến chứng là hoàn toàn khả thi. Điều quan trọng là duy trì lạc quan và kiên trì trong quá trình điều trị lâu dài.
