Viêm phổi cộng đồng ở trẻ em: Tác nhân gây bệnh và điều trị

Viêm phổi mắc phải trong cộng đồng là nguyên nhân thường gặp khiến trẻ phải nhập viện theo dõi và điều trị tích cực. Tác nhân gây bệnh có thể là vi khuẩn, virus hoặc các vi sinh vật khác nhưng phổ biến nhất là virus, đặc biệt là virus hợp bào hô hấp (RSV). Vậy viêm phổi cộng đồng ở trẻ em là gì? Điều trị thế nào? Chi tiết xem qua bài viết sau đây!

Viêm phổi cộng đồng ở trẻ em là gì?

Viêm phổi cộng đồng ở trẻ em (CAP) là tình trạng trẻ bị nhiễm trùng cấp tính ở nhu mô phổi xảy ra bên ngoài bệnh viện, trong cộng đồng. Trẻ mắc bệnh có thể đồng thời bị viêm phổi, viêm phế quản và/hoặc viêm tiểu phế quản (ở trẻ dưới 2 tuổi). (1)

Các tác nhân gây viêm phổi cộng đồng ở trẻ

Viêm phổi cộng đồng ở trẻ em có thể do nhiều tác nhân khác nhau gây ra. Các tác nhân này có thể là virus, vi khuẩn, nấm, hay thậm chí là ký sinh trùng. Dưới đây là các tác nhân chính gây viêm phổi mắc phải tại cộng đồng ở trẻ em:

• Vi khuẩn điển hình: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis, liên cầu khuẩn nhóm A, Staphylococcus aureus và một số vi khuẩn gram âm như Escherichia coli, Klebsiella…
• Vi khuẩn không điển hình: Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae, Legionella và Coxiella burnetii…
• Virus đường hô hấp: virus hợp bào hô hấp – tác nhân gây bệnh phổ biến nhất (đặc biệt ở trẻ dưới 2 tuổi), virus cúm A và B, Rhinovirus, SARS-CoV-2, Adenovirus và Metapneumovirus.
• Nấm: Histoplasma capsulatum, Coccidioides immitis, Cryptococcus neoformans, Pneumocystis jiroveci…

Dấu hiệu trẻ bị viêm phổi tại cộng đồng

Triệu chứng điển hình của viêm phổi cộng đồng ở trẻ em bao gồm thở nhanh, ho, sốt, biếng ăn, khó thở, lờ đờ và có hiện tượng co rút ngực khi thở. Ngoài ra, trẻ cũng có thể có các triệu chứng tiêu hóa như buồn nôn, nôn, tiêu chảy.

Ở trẻ sơ sinh, triệu chứng của bệnh không đặc hiệu, có thể biểu hiện bằng tình trạng cáu kỉnh, bú kém, bồn chồn, thở nhanh, phập phồng cánh mũi, trương lực cơ thấp, mềm nhũn, lờ đờ, ngưng thở, thân nhiệt tăng/giảm bất thường, tím tái, hạ huyết áp. (2)

Chẩn đoán viêm phổi cộng đồng ở trẻ nhỏ

Khi khám lâm sàng, bác sĩ sẽ kiểm tra và đánh giá mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng. Bác sĩ cũng sẽ hỏi bố mẹ về bệnh sử của trẻ, thời điểm xuất hiện các triệu chứng và các biện pháp giúp giảm nhẹ các triệu chứng mà bố mẹ đã thực hiện.

Tiếp đó, bác sĩ sẽ chỉ định thực hiện một số cận lâm sàng để xác định tình trạng bệnh cụ thể, tìm nguyên nhân gây bệnh nhằm xây dựng phác đồ điều trị phù hợp. Các cận lâm sàng này có thể bao gồm:

• Chụp X-quang ngực;
• Siêu âm ngực;
• Xét nghiệm máu;
• Xét nghiệm đờm;
• Cấy dịch màng phổi;
• Đo oxy máu;
• Chụp CT;
• Xét nghiệm tác nhân virus.

Cách điều trị viêm phổi cộng đồng ở trẻ em

Tùy vào mức độ nghiêm trọng, tác nhân gây bệnh và sức khỏe tổng thể của trẻ, bác sĩ sẽ chỉ định điều trị phù hợp. Nếu bị nặng, trẻ có thể phải nhập viện để được theo dõi và điều trị chuyên sâu, bao gồm điều trị nguyên nhân gây bệnh và hỗ trợ hô hấp, bổ sung dịch, oxy hoặc tập thở nếu cần thiết.

• Viêm phổi do vi khuẩn: Bác sĩ sẽ chỉ định kháng sinh phù hợp cho các loại vi khuẩn thường gặp và phù hợp bệnh cảnh lâm sàng cụ thể, hoặc dựa trên kết quả cấy đờm hoặc máu (kết quả thường sau 3 ngày); với trường hợp không thể uống thuốc, trẻ sẽ được truyền kháng sinh qua đường tĩnh mạch.
• Viêm phổi do virus: Thuốc kháng sinh sẽ không được chỉ định. Bác sĩ sẽ cân nhắc cho trẻ dùng thuốc kháng virus với liều dùng phù hợp.

Trường hợp trẻ bị nhẹ, bác sĩ có thể kê thuốc điều trị phù hợp, hướng dẫn bố mẹ theo dõi, chăm sóc tại nhà và hẹn tái khám. Trẻ nên nghỉ ngơi đầy đủ, dinh dưỡng phù hợp, uống thuốc đúng liều, uống đủ nước, làm thông thoáng đường thở và đảm bảo các yếu tố vệ sinh.

Lưu ý, bố mẹ tuyệt đối không tự ý dùng thêm thuốc khác hoặc cho trẻ ngưng thuốc khi chưa có chỉ định của bác sĩ. Việc tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn điều trị giúp trẻ hồi phục nhanh và tránh các biến chứng nguy hiểm.

Biến chứng viêm phổi mắc phải tại cộng đồng trẻ em

Viêm phổi cộng đồng ở trẻ em nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm như:

• Nhiễm trùng huyết: Xảy ra khi vi khuẩn, virus từ phổi xâm nhập vào máu, gây ra tình trạng nhiễm trùng lan rộng, dẫn đến suy các cơ quan nội tạng.
• Suy hô hấp: Viêm phổi nặng hoặc ở trẻ có bệnh lý nền ở phổi, nguy cơ dẫn đến suy hô hấp sẽ cao hơn bình thường.
• Tràn dịch, tràn mủ màng phổi: Trẻ đau ngực, khó thở do dịch tích tụ trong khoang giữa thành ngực và mô phổi.
• Áp xe phổi: Hình thành ổ áp xe ở phổi, đòi hỏi phải điều trị bằng kháng sinh hoặc can thiệp phẫu thuật, dẫn lưu áp xe.

Phòng ngừa viêm phổi cộng đồng ở trẻ

Chăm sóc trẻ đúng cách, nâng cao sức đề kháng cho trẻ và hạn chế tiếp xúc với nguồn bệnh là biện pháp quan trọng giúp giảm nguy cơ mắc phải bệnh trong cộng đồng cũng như các bệnh lý hô hấp khác. Một số biện pháp phòng ngừa viêm phổi cộng đồng ở trẻ em hiệu quả, bố mẹ nên biết:

• Cho trẻ tiêm vaccine đủ mũi và đúng lịch. Mặc dù có nhiều tác nhân gây bệnh viêm phổi mắc phải tại cộng đồng ở trẻ nhưng việc tiêm vaccine đủ mũi và đúng lịch sẽ giúp trẻ phát triển miễn dịch, tăng cường đề kháng. Trẻ được tiêm đủ vaccine không may mắc bệnh, việc điều trị bệnh thường sẽ đơn giản, nguy cơ biến chứng thấp hơn so với trẻ chưa tiêm đủ vaccine. Nhờ tiêm vaccine thường quy, tỷ lệ mắc bệnh và nhập viện do Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae và phế cầu khuẩn đã giảm đáng kể.
• Nếu trẻ thuộc nhóm nguy cơ cao: sinh non, mắc bệnh tim bẩm sinh, mắc bệnh hô hấp mạn tính… bố mẹ tham khảo ý kiến bác sĩ về biện pháp dự phòng RSV bằng kháng thể đơn dòng Palivizumab.
• Tập cho trẻ thói quen thường xuyên rửa tay đúng cách với xà phòng và nước sạch, nhất là sau khi đi vệ sinh, trước và sau khi ăn hoặc sau khi tiếp xúc với người bệnh.
• Hạn chế để trẻ tiếp xúc với người đang mắc hoặc nghi ngờ mắc bệnh, đến những khu vực đông người, khu vực công cộng khi có dịch bệnh.
• Xây dựng chế độ ăn uống khoa học, cung cấp đầy đủ dinh dưỡng, uống đủ nước giúp tăng sức đề kháng cho trẻ.
• Thường xuyên dọn dẹp nhà cửa, vệ sinh đồ dùng, đồ chơi của trẻ, tạo môi trường sạch sẽ, thoáng mát.
• Khi đưa trẻ ra ngoài, đặc biệt là đến những khu vực đông người, cần đeo khẩu trang cho trẻ.
• Tránh để trẻ tiếp xúc với khói bụi, nhất là khói thuốc lá.
• Giữ ấm cho trẻ đúng cách khi thời tiết lạnh hoặc giao mùa.
• Cho trẻ khám sức khỏe định kỳ và điều trị dứt điểm các bệnh lý nhiễm trùng, viêm ở tai, mũi, họng, răng hàm mặt.

Câu hỏi liên quan

Một số câu hỏi thường gặp về viêm phổi mắc phải tại cộng đồng ở trẻ:

1. Viêm phổi cộng đồng ở trẻ có lây không?

Có, viêm phổi cộng đồng ở trẻ em lây lan chủ yếu qua đường hô hấp, thông qua các giọt bắn khi trẻ ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc gần với người bệnh. Một số chủng vi khuẩn, virus có thể tồn tại trên bề mặt đồ vật và lây truyền khi trẻ chạm tay vào rồi đưa lên miệng, mũi.

2. Viêm phổi mắc phải tại cộng đồng khác gì viêm phổi bệnh viện?

Viêm phổi mắc phải tại cộng đồng và bệnh viện khác nhau chủ yếu ở thời điểm mắc bệnh, môi trường nhiễm bệnh và tác nhân gây bệnh:

• Viêm phổi cộng đồng: Người bệnh bị lây nhiễm tác nhân gây viêm phổi từ cộng đồng, chưa nhập viện hoặc mới nhập viện dưới 48 giờ. Tác nhân gây bệnh thường là các loại vi khuẩn hoặc virus phổ biến trong cộng đồng như Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, virus cúm, RSV.
• Viêm phổi bệnh viện: Người bệnh bị lây nhiễm tác nhân gây viêm phổi từ bệnh viện, xảy ra sau 48 giờ kể từ khi người bệnh nhập viện, và không có dấu hiệu nhiễm trùng phổi trước đó. Loại này thường do các vi khuẩn như Pseudomonas aeruginosa, Acinetobacter baumannii, các chủng vi khuẩn kháng kháng sinh như MRSA.

3. Tại sao trẻ em dễ mắc viêm phổi cộng đồng hơn người lớn?

Hệ miễn dịch của trẻ, đặc biệt là trẻ nhỏ dưới 5 tuổi, còn non yếu và chưa phát triển đầy đủ, nên khả năng chống lại các tác nhân gây bệnh yếu hơn so với người lớn. Đường thở nhỏ nên khi bị bệnh hô hấp, trẻ dễ bị tắc đàm, ứ đọng đàm làm cho vi khuẩn dễ phát triển.

Trẻ thường xuyên tiếp xúc với môi trường đông người như nhà trẻ, trường học, nơi có nguy cơ cao lây lan các bệnh truyền nhiễm qua đường hô hấp. Một số trẻ sinh non, có bệnh lý tim, phổi bẩm sinh dễ bị hơn. Do đó, trẻ em sẽ dễ mắc bệnh viêm phổi mắc phải trong cộng đồng hơn người lớn.

4. Khi nào nên đưa trẻ đến cơ sở y tế?

Trẻ có dấu hiệu bị viêm phổi nên được đưa đến bệnh viện để bác sĩ khám và tư vấn điều trị đúng cách, kịp thời. Khi chăm sóc trẻ tại nhà, nếu trẻ gặp phải những tình trạng dưới đây, bố mẹ cần đưa trẻ trở lại bệnh viện để bác sĩ kiểm tra và hỗ trợ phù hợp:

• Sốt cao, sốt kéo dài không đáp ứng với thuốc hạ sốt.
• Ho nhiều, ho dai dẳng.
• Thở khò khè, thở rít, thở nhanh, khó thở, thở rút lõm lồng ngực, cánh mũi phập phồng khi thở.
• Bú kém, bỏ bú, bỏ ăn, nôn ói.
• Mệt mỏi, li bì, giảm vận động.
• Tím tái.

Hy vọng với những thông tin trên, quý phụ huynh đã hiểu rõ hơn về bệnh viêm phổi cộng đồng ở trẻ em. Nâng cao sức đề kháng, chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa viêm phổi mắc phải trong cộng đồng cho trẻ là điều cần thiết để giúp trẻ giảm nguy cơ mắc bệnh, phát triển khỏe mạnh và toàn diện.