Viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang: Cách xử lý an toàn

Hàng năm vào thời điểm giao mùa, kiến ba khoang lại xuất hiện trong nhà, ký túc xá hay khu cân cư, gây ra nhiều vấn đề về da liễu. Độc tố trong cơ thể loài kiến này có thể khiến da bỏng rát, phồng rộp và để lại sẹo thêm nếu không được xử lý sớm. Đây chính là biểu hiện của viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang, một trong những vấn đề da liễu khá phổ biến ở nước ta.

Viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang là như thế nào?

Viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang đốt là tình trạng da bị tổn thương do tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp với độc tố từ kiến ba khoang. Kiến ba khoang có tên khoa học là Paederus fuscipes, loài côn trùng này có thân mình thon, dài như hạt thóc, màu cam đen đặc trưng.

Kiến ba khoang không đốt hay cắn, nhưng trong dịch cơ thể của loài vật này có chứa pederin, một chất độc gây rộp, phỏng da. Khi bị chà xát hoặc nghiền nát, cơ thể kiến tiết ra độc tố pederin, tuy nhiên lượng tiết ra rất nhỏ nên chỉ gây tổn thương tại chỗ.

Các vùng da thường bị ảnh hưởng là mặt, cổ, tay, chân hoặc vùng da hở. Ban đầu, người bệnh chỉ thấy rát nhẹ, đỏ da, sau đó nhanh chóng xuất hiện mụn nước, mụn mủ, gây đau và ngứa rát. Nếu không được xử lý đúng cách, vùng viêm có thể lan rộng, nhiễm trùng và để lại sẹo thâm kéo dài. (1)

Vì sao chất độc của kiến ba khoang gây viêm da tiếp xúc?

Độc tố Pederin tồn tại trong cơ thể kiến ba khoang chủ yếu dưới dạng dịch tiết. Chỉ cần một lượng rất nhỏ độc tố này tiếp xúc với da, phản ứng viêm có thể khởi phát trong vòng vài giờ. Chất độc này không xâm nhập sâu vào mạch máu như các loại nọc độc côn trùng khác, nhưng lại có khả năng phá hủy lớp biểu bì và gây phản ứng viêm nặng tại chỗ, gây ra hiện tượng viêm da tiếp xúc đặc trưng.

Cơ chế gây tổn thương da trong viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang có thể tóm tắt như sau:

• Tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết có chứa pederin từ kiến ba khoang là nguyên nhân chính gây viêm da. Ngoài ra, việc mặc quần áo, sử dụng khăn, vật dụng cá nhân… dính dịch tiết Pederin từ kiến ba khoang cũng có thể gây lây lan gián tiếp.
• Pederin không gây kích ứng tức thời, mà sau 6 – 24 giờ mới xuất hiện phản ứng viêm đặc trưng.
• Pederin ức chế tổng hợp protein trong tế bào, làm gián đoạn quá trình tái tạo biểu bì, dẫn đến hoại tử bề mặt da.
• Phản ứng viêm xuất hiện với các cảm giác bỏng rát, đỏ da và phồng rộp.
• Các yếu tố làm tăng nguy cơ phản ứng nặng gồm: cơ địa nhạy cảm, vùng da mỏng, người có bệnh nền da liễu (viêm da cơ địa, vảy nến,…) hoặc xử lý sai cách như gãi, chà xát, đắp thuốc dân gian.

Triệu chứng viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang

Các triệu chứng điển hình (lâm sàng) khi bị viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang gồm:

• Dấu hiệu sớm trong vài giờ đầu: cảm giác châm chích, rát bỏng tại vùng da vừa tiếp xúc.
• Tổn thương da điển hình: mảng đỏ hình vệt, đôi khi theo đường chảy của dịch kiến, sau vài giờ xuất hiện mụn nước hoặc mụn mủ nhỏ li ti, viền xung quanh sưng nền rõ rệt.
• Triệu chứng toàn thân có thể gặp: sốt nhẹ, sưng hạch, đau đầu, mệt mỏi nếu vùng tổn thương rộng hoặc người bệnh gãi nhiều dẫn tới nhiễm trùng thứ phát.

Thông thường, tổn thương da do kiến ba khoang sẽ lành sau 7 – 10 ngày nếu được chăm sóc đúng cách, nhưng nếu người bệnh tự ý bôi thuốc không phù hợp hoặc làm vỡ mụn nước, vết thương có thể lâu lành hơn, khoảng 2 – 3 tuần.

Biện pháp xử lý ngay khi da tiếp xúc với kiến ba khoang

Khi da tiếp xúc với kiến ba khoang, bạn nên xử lý sớm và đúng cách theo các hướng dẫn dưới đây:

• Không dùng tay đập hay chà xát khi thấy kiến ba khoang bò trên da, mà nên thổi nhẹ, có thể dùng giấy hoặc bất kỳ thứ gì để hất chúng ra khỏi da.
• Ngay lập tức rửa vùng da nghi ngờ tiếp xúc bằng nước sạch và xà phòng dịu nhẹ để loại bỏ độc tố.
• Chườm lạnh hoặc bôi dung dịch sát khuẩn (như povidine) để giảm viêm, tránh tổn thương lan rộng.
• Không tự ý bôi thuốc mỡ chứa corticoid mạnh, thuốc kháng sinh hay rượu thuốc dân gian vì có thể khiến tổn thương nặng hơn.
• Đi khám ngay nếu vùng da sưng đỏ, phồng rộp nhiều, lan rộng hoặc kèm sốt, ngứa rát dữ dội.

Tìm hiểu thêm: Cách xử lý khi bị kiến ba khoang đốt giảm thiểu tác hại tối đa

Gợi ý các biện pháp tránh viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang

• Giữ gìn vệ sinh nhà cửa sạch sẽ, thoáng mát, đặc biệt là khu vực gần đèn sáng, nơi kiến thường bay đến ban đêm.
• Đóng cửa sổ, dùng lưới chống côn trùng, hạn chế để đèn sáng trắng thu hút kiến.
• Ngủ trong mùng, mặc quần áo dài tay khi ngủ hoặc làm việc ban đêm.
• Không ngồi hoặc nằm gần khu vực có ánh sáng mạnh, đặc biệt là dưới đèn huỳnh quang.
• Kiểm tra chăn, gối, quần áo trước khi sử dụng, vì kiến có thể ẩn nấp bên trong.
• Hướng dẫn trẻ nhỏ và người già tránh cầm nắm, nghiền nát hoặc đập kiến trên da.
• Giữ da sạch và khô ráo, tránh để mồ hôi, bụi bẩn tạo điều kiện cho vi khuẩn bội nhiễm nếu chẳng may bị tổn thương da.

Việc phòng ngừa đúng cách giúp giảm thiểu đáng kể nguy cơ viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang, nhất là trong mùa mưa, thời điểm kiến sinh sôi mạnh.

Viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang là phản ứng viêm da cấp tính do độc tố pederin gây ra. Dù không quá nguy hiểm, nhưng nếu xử lý sai cách, bệnh có thể để lại sẹo thâm, viêm lan rộng hoặc bội nhiễm. Vì vậy, khi phát hiện vùng da bị phỏng rát, nổi mụn nước sau khi tiếp xúc với kiến, người bệnh nên rửa sạch và đến bệnh viện chuyên khoa để được hướng dẫn, điều trị phù hợp.