Ung thư vòm họng: Triệu chứng, nguyên nhân và chẩn đoán

Ung thư vòm họng ở giai đoạn muộn sẽ di căn đến các bộ phận khác của cơ thể làm cho việc điều trị trở nên khó khăn và tiên lượng tử vong cao. Việc tìm hiểu và phát hiện sớm các triệu chứng đóng vai trò quyết định đến hiệu quả điều trị.

Ung thư vòm họng là gì?

Ung thư vòm họng là loại ung thư ác tính sản sinh từ các tế bào vùng vòm họng, nằm phía trên cùng của cuốn họng, phía sau mũi. Đây là loại ung thư phổ biến ở vùng đầu mặt cổ, có nguyên nhân, triệu chứng và tiên lượng khác nhau tùy thuộc vào vị trí và giai đoạn của khối u ác tính. (1)

• ICD-10: C11

Phân loại

Có 3 loại phổ biến hiện nay (2), bao gồm:

1. Ung thư mũi hầu (nasopharyngeal cancer – NPC)

Mũi hầu là phần trên của họng và phía sau mũi. NPC là loại ung thư đứng đầu ở vùng đầu cổ, và đứng hàng thứ 6 trong các loại ung thư nói chung. Tỷ lệ mắc bệnh cao ở một số chủng tộc, đặc biệt là châu Á. Tỷ lệ mắc bệnh ở nam giới cao gấp 2 -3 lần so với nữ giới. Ung thư mũi hầu có tiên lượng tốt nếu được phát hiện sớm, điều trị đúng và kịp thời.

2. Ung thư hầu họng (oropharyngeal cancer)

Hầu họng là phần giữa của họng và phía sau mũi. Ung thư hầu họng gồm đáy lưỡi, amidan, khẩu cái mềm và thành sau họng. Loại này đang có xu hướng gia tăng, và 70% trường hợp là do virus u nhú ở người (ví dụ như HPV type 16) lây truyền qua đường tình dục khi quan hệ tình dục bằng miệng gây ra. Ung thư họng hầu HPV (+) có tiên lượng tốt hơn và có hướng điều trị khác so với ung thư họng hầu HPV (-). Nam giới có nguy cơ mắc cao gấp 2 lần phụ nữ.

3. Ung thư hạ hầu/hạ họng (hypopharyngeal cancer)

Hạ hầu (hạ họng) là phần dưới cùng của họng. Ung thư hạ họng hiếm gặp. Số lượng ca mắc mới đang có xu hướng giảm do giảm hút thuốc lá.

Triệu chứng ung thư vòm họng

Dấu hiệu thường có diễn tiến thầm lặng và biểu hiện không đặc hiệu, khiến việc nhận biết sớm trở nên cực kỳ khó khăn. Ung thư ở vòm họng có xu hướng “ngụy trang” dưới dạng các bệnh lý mũi xoang thông thường như viêm xoang, viêm mũi dị ứng, hoặc vẹo vách ngăn mũi.

Đặc điểm nguy hiểm nhất của căn bệnh này là các triệu chứng chỉ thường xuất hiện rõ ràng khi khối u đã xâm lấn sâu vào các cấu trúc xung quanh hoặc bắt đầu di căn đến các cơ quan khác – lúc này việc điều trị đã trở nên phức tạp hơn nhiều.

1. Nổi hạch cổ

Đây là dấu hiệu cảnh báo vòm họng có khối u ung thư phổ biến nhất, xuất hiện ở hầu hết các bệnh nhân khi đến khám. Tuy nhiên, không phải hạch nổi ở cổ nào cũng đáng lo ngại, có thể phân biệt các loại hạch dựa trên các biểu hiện sau:

• Hạch lành tính: Thường do viêm mũi họng, nhiễm trùng đường hô hấp, xuất hiện rồi tự biến mất sau 1-2 tuần
• Hạch ác tính: Không đau, cứng chắc, không di động, và quan trọng nhất là không tự khỏi mà ngược lại tăng kích thước dần theo thời gian

2. Các triệu chứng do bướu gây ra

Khi bướu gây chèn ép vùng vòm họng và các cấu trúc xung quanh, có thể gây ra các triệu chứng tương ứng như: nghẹt mũi, chảy máu cam hoặc dịch mũi, đau tai, ù tai, giảm thính lực, nhìn đôi, nhìn mờ, đau đầu hoặc sốt…

3. Các triệu chứng toàn thân

Các triệu chứng toàn thân sẽ xuất hiện đi kèm với các dấu hiệu điển hình kể trên như:

• Sụt cân/Giảm cân không biết lý do
• Xanh xao
• Mệt mỏi
• Ăn uống kém, chán ăn
• Khó nuốt, khó thở
• Đau họng, ho
• Giọng nói bị thay đổi (như bị vỡ hay khàn tiếng)

Nếu các triệu chứng này kéo dài, không cải thiện với các phương pháp điều trị nội khoa thông thường, cần nghĩ đến việc loại trừ bệnh lý u ác tính vùng vòm họng; người bệnh nên tới bệnh viện kiểm tra sớm với bác sĩ chuyên khoa ung bướu hoặc bác sĩ tai mũi họng.

Nguyên nhân gây ung thư vòm họng

Phần lớn các trường hợp u vòm họng ác tính đều bắt nguồn từ một trong ba nguyên nhân: hút thuốc lá, uống nhiều rượu và nhiễm virus HPV. (3)

1. Thuốc lá

Khi hút thuốc lá (chủ động) hoặc hít phải khói thuốc (bị động), một lượng hóa chất gây ung thư đã xâm nhập vào phổi của bạn. Đây là lý do thuốc lá trở thành nguyên nhân hàng đầu gây ung thư phổi. Không chỉ vậy, các bộ phận khác của cơ thể tiếp xúc với thuốc lá, bao gồm vùng cổ họng, cũng dễ dàng bị tế bào ung thư tấn công.

2. Rượu

Nếu thuốc lá làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư vòm họng, thì rượu là tác nhân khiến cho bệnh nặng hơn. Nghiên cứu cho thấy uống rượu trong khi hút thuốc sẽ tăng đáng kể nguy cơ ung thư vùng đầu cổ so với việc chỉ hút thuốc hoặc chỉ uống rượu. Nguyên nhân là rượu hoạt động như một chất kích thích trong miệng và cổ họng, đưa các hóa chất trong thuốc lá xâm nhập vào tế bào một cách dễ dàng hơn.

Bên cạnh đó, rượu cũng làm chậm khả năng phân hủy và loại bỏ các hóa chất độc hại của cơ thể. Hai điều này tạo thành một “combo” vô cùng có lợi cho tế bào ung thư hình thành và phát triển.

3. Virus u nhú ở người – HPV

Trước đây, thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây ra căn bệnh ung thư này. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, virus u nhú ở người (HPV) đã trở thành nguyên nhân phổ biến nhất của căn bệnh này.

HPV là một nhóm gồm khoảng 100 loại virus lây lan qua quan hệ tình dục bằng đường sinh dục hậu môn và miệng; trong số đó có một số loại có khả năng gây ung thư. Các chuyên gia cho rằng, tình trạng quan hệ tình dục bằng miệng sẽ dẫn đến sự gia tăng nguy cơ mắc ung thư vùng họng liên quan đến HPV.

Ung thư đầu cổ do HPV gây ra thường phát triển ở phần hầu họng, bao gồm amidan, đáy lưỡi, khẩu cái mềm và thành sau họng. Hiện nay, căn bệnh này là dạng phổ biến nhất của bệnh ung thư liên quan đến virus HPV.

Ngoài ba nguyên nhân chính là thuốc lá, rượu và HPV, còn một số yếu tố nguy cơ khác gây u ác tính ở vòm họng, bao gồm:

• Sắc tộc: Các nhà nghiên cứu chưa lý giải được tại sao, nhưng có vẻ như những người gốc Á (da vàng), đặc biệt người gốc Trung Quốc, có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Trong khi đó, người da đen và da trắng có nhiều khả năng bị ung thư họng hầu và thanh quản.
• Virus Epstein-Barr: Nhiễm virus Epstein-Barr là yếu tố nguy cơ gây ung thư mũi hầu.
• Dinh dưỡng: Chế độ ăn ít vitamin A và E có thể làm tăng nguy cơ ung thư vùng vòm họng, thanh quản và  họng hầu.
• Nghề nghiệp: Một số hóa chất độc hại như amiăng, bụi gỗ, khói sơn… là tác nhân làm tăng nguy cơ phát triển thành khối u ác tính. Do đó, những người làm việc trong các ngành xây dựng, chế tác kim loại, dệt, gốm sứ, khai thác gỗ và thực phẩm sẽ có khả năng mắc bệnh này cao hơn.
• Nhai trầu: Nhiều người Việt vẫn còn giữ thói quen nhai trầu, và họ không biết hỗn hợp của lá trầu, cau và vôi sống có liên quan chặt chẽ đến việc tăng nguy cơ bị ung thư.
• Hội chứng Plummer-Vinson: Tình trạng hiếm gặp này, liên quan đến thiếu sắt và gây khó nuốt, làm tăng nguy cơ ung thư vùng cổ họng.

Các giai đoạn của u ác tính vòm họng

Bác sĩ phải khám lâm sàng, xác định các tác nhân gây bệnh (có hoặc không có HPV) kết hợp một số xét nghiệm cận lâm sàng để có thể ước tính khả năng lan rộng của bệnh. Khối u phải được xác định bằng kết quả mô học. Các xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh cũng góp phần trong phân giai đoạn bệnh. Giai đoạn phát triển ung thư vòm cổ họng có thể được xếp từ giai đoạn 0 đến giai đoạn IV hoặc từ giai đoạn I đến giai đoạn IV tùy thuộc vị trí tổn thương và tác nhân gây bệnh. (4)

Phương pháp chẩn đoán ung thư vòm họng

• PET-CT scan: Ngoài việc hỗ trợ CT scan/ MRI trong việc bổ sung thông tin cho khối u nguyên phát, PET-CT scan có thể hỗ trợ xác định hạch cổ, nhưng không khảo sát được các tổn thương vi thể. Tuy nhiên, PET-CT ưu việt hơn cả CT và MRI về phát hiện hạch vùng di căn, cũng như tổn thương di căn xa, hay khối u nguyên phát thứ 2. (5)
• CT scan: Phương pháp này giúp đánh giá khối u vùng đầu cổ nhờ phát hiện sự biến dạng cấu trúc giải phẫu và sự tăng hấp thu thuốc cản quang tại khối u. Tổn thương xâm lấn đến xương và sụn vùng đầu cổ, một yếu tố ảnh hưởng đến chẩn đoán giai đoạn bệnh, cũng có thể được phát hiện nhờ CT scan.
• Cộng hưởng từ MRI: MRI có thể khảo sát mô mềm tốt hơn CT scan và thường cung cấp thêm thông tin bổ sung cho CT scan. Nhưng CT scan có thể cung cấp thông tin về xâm lấn xương tốt hơn MRI.
• Nội soi: Thủ thuật này được tiến hành bằng cách dùng một ống nhỏ, mềm có gắn camera ở đầu để để nhìn thấy bên trong mũi họng và tìm những bất thường.
• Sinh thiết: Phương pháp này thường được sử dụng để có chẩn đoán mô học đầu tiên ngay khi bệnh nhân có khối u ở cổ. Có các biện pháp sinh thiết:
  • Sinh thiết mở: Phẫu thuật lấy mẫu mô để sinh thiết.
  • Sinh thiết kim nhỏ (Fine needle aspiration biopsy – FNA): Dùng kim nhỏ chọc vào khối u hoặc hạch để lấy mẫu mô sinh thiết.
  • Sinh thiết qua nội soi: Lấy mẫu mô sinh thiết nhờ sự hỗ trợ của ống soi.
• Xét nghiệm HPV-p16
• Xét nghiệm EBV-DNA

Xem thêm:

• Tầm soát ung thư vòm họng như thế nào?
• Ung thư vòm họng có lây không?

Phương pháp điều trị ung thư vùng vòm họng

Tương tự như nhiều loại ung thư khác, các phương pháp điều trị bao gồm phẫu thuật, xạ trị, hóa trị và liệu pháp trúng đích. Tùy thuộc vào tình trạng bệnh và một số yếu tố khác, bác sĩ sẽ đưa ra kế hoạch điều trị với phương pháp phù hợp.

1. Phẫu thuật

Phẫu thuật là biện pháp điều trị có thể được thực hiện vào tất cả các giai đoạn của bệnh. Bác sĩ tiến hành phẫu thuật để cắt bỏ khối u hoặc hạch vùng cổ và một số mô lành xung quanh. Sau phẫu thuật, bệnh nhân có thể được tiếp tục điều trị bằng xạ trị hoặc hóa trị.

2. Xạ trị

Xạ trị là biện pháp điều trị sử dụng tia X năng lượng cao hoặc các loại tia khác để tiêu diệt tế bào ung thư hoặc ngăn chặn sự phát triển của tế bào ung thư. Có 2 biện pháp xạ trị

• Xạ trị ngoài: Sử dụng máy bên ngoài cơ thể để chiếu chùm tia về phía tổ chức ung thư.
• Xạ trị trong: Sử dụng các chất phóng xạ để đặt trực tiếp vào bên trong hoặc gần tổ chức ung thư.

3. Hóa trị

Hóa trị là biện pháp điều trị ung thư sử dụng thuốc viên uống hoặc thuốc tiêm truyền qua đường tĩnh mạch để ngăn chặn sự phát triển cũng như tiêu diệt tế bào ung thư. Hóa trị có thể được thực hiện cùng lúc với xạ trị (hóa – xạ đồng thời) hoặc sau khi hoàn tất xạ trị hoặc trước khi xạ trị. Bác sĩ sẽ quyết định hóa trị như thế nào tùy thuộc vào dạng bệnh và giai đoạn bệnh.

4. Liệu pháp trúng đích

Đây là biện pháp điều trị sử dụng thuốc để tấn công các tế bào ung thư đặc hiệu. Kháng thể đơn dòng là một dạng điều trị trúng đích. Các kháng thể đơn dòng này có tác dụng tiêu diệt tế bào ung thư, ngăn chặn con đường phát triển hoặc lan tràn. Cetuximab là một loại kháng thể đơn dòng hoạt động bằng cách liên kết với một protein bề mặt tế bào ung thư làm ngăn chặn sự phát triển và phân chia của tế bào này. Nó được sử dụng trong điều trị ung thư tái phát và di căn.

Cách phòng ngừa ung thư vòm cổ họng như thế nào?

Bất cứ điều gì làm tăng khả năng mắc bệnh u vòm họng ác tính đều được xem là yếu tố nguy cơ. Do đó, để phòng ngừa bệnh, bác sĩ Trần Vương Thảo Nghi khuyến nghị mỗi người nên thực hiện những điều sau:

1. Bỏ thuốc lá, hạn chế uống rượu bia

Nguy cơ mắc các khối u ác tính nơi vòm họng tăng khi vừa hút thuốc lá, vừa uống rượu bia. Trong đó, hút thuốc lá được coi là nguy cơ lớn nhất gây ubệnh, trước khi yếu tố nguy cơ nhiễm virus HPV được phát hiện.

2. Chế độ dinh dưỡng lành mạnh

• Tỷ lệ mắc bệnh thường cao ở các vùng châu Á, Bắc Phi và vùng Bắc Cực, có thể liên quan đến chế độ ăn rất nhiều cá và thịt ướp muối ngay từ khi còn nhỏ. Quá trình nấu thực phẩm ướp muối sẽ tạo ra các hóa chất, chẳng hạn như nitrosamine, là chất có thể gây ung thư.
• Tỷ lệ bệnh đang giảm ở đông nam Trung Quốc và Singapore trong thời gian gần đây có thể một phần là do việc điều chỉnh thói quen ăn uống (giảm uống rượu bia, giảm tiêu thụ các thực phẩm ủ muối như cá muối, mắm, dưa muối…).

3. Phòng ngừa lây nhiễm HPV (Human Papilloma Virus)

Virus HPV có thể truyền từ người này sang người khác khi tiếp xúc da kề da. Con đường lây lan chính của HPV là qua hoạt động tình dục, bao gồm quan hệ tình dục qua đường âm đạo, hậu môn và miệng. HPV có thể lây lan ngay cả khi người nhiễm bệnh không có dấu hiệu hoặc triệu chứng rõ ràng, hoặc lây lan qua tiếp xúc bộ phận sinh dục mà không có quan hệ tình dục (tuy nhiên tỷ lệ này không phổ biến). Hiện nay, Việt Nam đã có vắc xin Gardasil 9 giúp phòng ngừa u vùng vòm họng.

Chế độ dinh dưỡng cần thiết dành cho bệnh nhân ung thư vòm họng

Chế độ ăn cân bằng là chế độ ăn cung cấp đủ dinh dưỡng vào đúng thời điểm. Những thành phần chúng ta cần cung cấp đủ:

• Carbohydrate (tinh bột): Bánh mì, khoai tây, cơm, mì, bún… là những thực phẩm thuộc nhóm tinh bột, cung cấp năng lượng cho cơ bắp và trí não.
• Protein (chất đạm): có nhiều trong cá và các loại hải sản, thịt nạc, thịt gia cầm, trứng, các loại đậu, các loại hạt…
• Chúng cung cấp các axit amin, xây dựng và phát triển tế bào cơ bắp, tế bào da và tóc, tế bào thần kinh…
• Lipid (chất béo): Đây là thành phần không thể thiếu đối với hệ thống miễn dịch, não và nhiều cơ quan khác. Một chế độ ăn uống cân bằng đòi hỏi phải có đủ chất béo bão hòa, chất béo không bão hòa và dầu ăn. Tất cả các loại thịt là nguồn chất béo bão hòa phong phú. Chất béo không bão hòa có nhiều trong các loại cá có dầu (cá ngừ, cá hồi, cá thu, cá trích…) còn những loại dầu tốt cho bệnh nhân ung thư bao gồm dầu cá, dầu nành, dầu mè, dầu hướng dương…
• Trái cây và rau củ: cung cấp cho chúng ta chất xơ, vitamin, khoáng chất, chất chống oxy hóa và chất lỏng.
• Sữa và các chế phẩm từ sữa (phô mai, bơ, váng sữa…): được xem là một hỗn hợp của protein chất béo và carbohydrate. Nên chọn loại sữa ít béo hoặc tách béo, không/ít đường.
• Nước: Bên cạnh việc dung nạp các loại thực phẩm giàu dinh dưỡng, người bệnh cần bổ sung 1,5 – 2 lít nước mỗi ngày, có thể là nước lọc, nước trái cây nguyên chất, sinh tố…

Để đặt lịch khám tại khoa Ung bướu, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, bạn có thể liên hệ:

Ngay khi thấy xuất hiện các triệu chứng bệnh ung thư vòm họng gây cảm giác khó chịu vùng đầu cổ kéo dài và không cải thiện sau một thời gian điều trị triệu chứng, bạn nên đến bệnh viện để được thăm khám, chẩn đoán sớm.