Đau là triệu chứng thường gặp ở người bệnh ung thư, khoảng 44,5% người bệnh ung thư ở mọi giai đoạn trải qua cảm giác đau, khoảng 30,6% trường hợp đau vừa đến nặng và tỷ lệ càng cao hơn ở giai đoạn trễ (1). Cần hiểu rõ mức độ đau để giúp người bệnh kiểm soát đau hiệu quả hơn, đặc biệt ở giai đoạn cuối. Vậy người bệnh ung thư giai đoạn cuối đau như thế nào? Điều trị giảm đau cho người bệnh ung thư gồm những phương pháp nào?
Người bệnh ung thư giai đoạn cuối có thể đau do nhiều nguyên nhân như: (1)
Ngoài ra, tình trạng tâm lý tiêu cực có thể làm tăng cảm nhận về cơn đau. Một số người bệnh có thể cùng lúc đau ở nhiều vùng, do nhiều cơ chế phối hợp, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tổng thể cũng như chất lượng sống ở giai đoạn tiến triển của người bệnh ung thư.
Tuy nhiên, những người bệnh ung thư giai đoạn cuối đau như thế nào có thể rất khác nhau ở từng trường hợp cụ thể. Ví dụ, 1 nghiên cứu trên 77 người bệnh ung thư giai đoạn trễ ở Palestine bằng bảng kiểm đau rút gọn (BPI-SF) cho thấy khoảng 59 người (76,6%) đánh giá bản thân đau từ mức trung bình đến nghiêm trọng (3). Vì vậy, bác sĩ sẽ đánh giá và đưa ra phác đồ điều trị đau dựa trên nhiều yếu tố như nguyên nhân, vị trí, mức độ đau, các triệu chứng kèm theo và nguyện vọng của người bệnh.
Người bệnh thường được yêu cầu tự đánh giá mức độ đau bằng các công cụ như bảng kiểm đau rút gọn (BPI-SF) hay đơn giản đánh giá theo mức từ 0-10 (0 là không đau, 10 là đau nhất). Bác sĩ cũng có thể sử dụng các thang điểm đánh giá đau khác như thang điểm FLACC, thang điểm đau theo vẻ mặt của Wong-Baker để đánh giá mức độ đau cho từng trường hợp khác nhau.
Các rối loạn sức khỏe tâm thần như trầm cảm, rối loạn lo âu (anxiety disorder), rối loạn sử dụng chất (SUD)… có thể liên quan đến biểu hiện đau thể chất, hoặc làm tăng cảm nhận và mức độ nghiêm trọng của cơn đau thể chất.
Ngược lại, đau thể chất kéo dài cũng có thể là yếu tố thúc đẩy sự xuất hiện hoặc làm trầm trọng thêm trầm cảm, lo âu và rối loạn liên quan đến sử dụng chất. Mối liên hệ hai chiều này cho thấy sự cần thiết của việc đánh giá và điều trị đồng thời cả triệu chứng đau và các rối loạn tâm thần đi kèm để nâng cao hiệu quả điều trị và chất lượng sống của người bệnh.
Dưới đây là cách phân loại nguyên nhân đau, có thể giúp người bệnh, bác sĩ hiểu rõ đặc điểm, cơ chế, nguyên nhân, cũng như tình trạng ung thư giai đoạn cuối đau như thế nào ở người bệnh:
Đau cảm thụ (nociceptive pain) hay đau thực thể là tình trạng đau phát sinh khi các đầu mút thần kinh cảm thụ đau, mặc dù chưa tổn thương, bị kích thích bởi các tác nhân gây đau. Các đầu mút thần kinh (nociceptor) là các thụ thể thần kinh đặc biệt, chịu trách nhiệm phát hiện và truyền tín hiệu đau đến hệ thần kinh trung ương, giúp cơ thể nhận diện và tự bảo vệ khỏi các mối nguy hiểm.
Các cơn đau thụ cảm ở người bệnh ung thư có thể do nhiều nguyên nhân như khối u xâm lấn, phản ứng viêm quanh vùng tổn thương ung thư, hoặc đau do các thủ thuật y tế như phẫu thuật, sinh thiết, chọc dịch, lấy máu…
Đau cảm thụ được chia thành 2 loại: đau thân thể (somatic pain) và đau nội tạng (visceral pain). Đau thân thể là những cảm giác đau ở vùng mô da, cơ, khớp… Người bệnh thường có cảm giác đau nhói, đau từng cơn, bất chợt. Trong khi đau nội tạng thường do các cơ quan nội tạng tổn thương (như phổi, gan, dạ dày…) do ung thư. Người bệnh thường khó xác định và mô tả cơn đau một cách rõ ràng, cụ thể.
Cần lưu ý, các cơ quan như phổi, gan, thận không chứa các thụ thể cảm thụ đau trong nhu mô. Do đó, người bệnh chỉ xuất hiện triệu chứng đau khi khối u xâm lấn hoặc chèn ép các cấu trúc lân cận có các thụ cảm đau như bao gan, màng phổi hoặc bao thận. Điều này giải thích tại sao nhiều người bệnh chỉ xuất hiện triệu chứng đau khi ung thư đã tiến triển đến giai đoạn trễ. Ngược lại, một số người bệnh thậm chí không cảm thấy đau dù ung thư đã tiến triển, gây khó khăn trong việc phát hiện và điều trị sớm.
Đau thần kinh (neuropathic pain) là cơ đau do tổn thương các mô thần kinh ngoại biên (peripheral neuropathic pain) hoặc trung ương (central neuropathic pain) thường có cảm giác bỏng rát, kim châm, tê bì, điện giật… Người bệnh có thể đau do khối u chèn ép dây thần kinh, hay thần kinh bị tổn thương trong quá trình điều trị như hóa trị, xạ trị.
Việc đánh giá ung thư giai đoạn cuối đau như thế nào ở người bệnh đóng vai trò quan trọng trong xây dựng chiến lược điều trị giảm nhẹ. Bác sĩ có thể chẩn đoán và đánh giá mức độ đau theo nhiều phương pháp gồm khai thác tiền sử bệnh và thông tin cụ thể về cảm giác đau của người bệnh như:
Bên cạnh khai thác lâm sàng, bác sĩ còn dùng các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh (như CT-scan, MRI, X-quang, PET/CT) để đánh giá mức độ lan rộng và vị trí tổn thương do khối u trong cơ thể. Dựa trên các thông tin này, bác sĩ sẽ xây dựng phác đồ kiểm soát đau cá thể hóa phù hợp cho từng người bệnh.
Để kiểm soát đau cho người bệnh ung thư giai đoạn cuối, bác sĩ có thể dùng một hoặc nhiều phương pháp khác nhau, tùy vào nguyên nhân gây đau, mức độ đau và thể trạng chung của người bệnh. Một số phương pháp thường được áp dụng bao gồm:
Thuốc điều trị sẽ thay đổi dựa trên tình trạng ung thư giai đoạn cuối đau như thế nào ở người bệnh. Ví dụ, người bệnh đau nhẹ có thể dùng Paracetamol, nhưng tình trạng đau nghiêm trọng bác sĩ có thể chỉ định một số thuốc thuộc nhóm opioid.
Điều trị giảm đau chỉ là một phần trong chăm sóc giảm nhẹ toàn diện cho người bệnh ung thư giai đoạn cuối. Chăm sóc giảm nhẹ cho người bệnh ung thư không chỉ tập trung vào việc kiểm soát bệnh, mà còn hướng đến nâng cao chất lượng sống toàn diện cho người bệnh. Trong đó, ba nhóm hỗ trợ chính thường được bác sĩ và đội ngũ chăm sóc áp dụng gồm:
Đồng hành cùng người bệnh trong giai đoạn cuối của bệnh ung thư là một hành trình nhiều thử thách nhưng đầy yêu thương và ý nghĩa. Ở thời điểm này mục tiêu không còn là điều trị triệt để, mà giúp làm dịu triệu chứng, nâng đỡ thể chất và tinh thần, nhằm mang lại chất lượng sống tốt nhất cho người bệnh.
Quá trình này đòi hỏi sự hiểu biết, kiên nhẫn và cảm thông sâu sắc từ gia đình và người chăm sóc. Hãy lắng nghe người bệnh không chỉ bằng tai, mà bằng cả trái tim để hiểu những điều họ thật sự cần. Sự tôn trọng mong muốn cá nhân của người bệnh, cả trong những vấn đề nhỏ nhất, chính là nền tảng của chăm sóc cuối đời đầy nhân ái.
Việc đảm bảo tiếp cận kịp thời các phương pháp giảm đau hiệu quả, xây dựng chế độ dinh dưỡng nhẹ nhàng nhưng đầy đủ, cùng với môi trường sống yên tĩnh, an toàn và ấm áp có thể tạo nên khác biệt lớn. Quan trọng hơn cả, sự hiện diện của tình yêu thương giúp người bệnh cảm thấy mình không đơn độc, được che chở và an tâm trong những ngày tháng sau cùng của hành trình sống.
Khoa Ung bướu, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM và Đơn vị Ung bướu, Trung tâm Khám chữa bệnh Tâm Anh Quận 7 là địa chỉ khám và điều trị ung thư uy tín tại TP.HCM, đặc biệt điều trị giảm nhẹ với người bệnh ung thư giai đoạn trễ với các phương pháp hiệu quả như hóa trị, thuốc điều trị đích, miễn dịch, giảm đau… theo các phác đồ cá thể hóa, giúp nâng cao chất lượng sống của người bệnh.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Trên đây là bài viết giải thích về nguyên nhân cũng như cách đánh giá người bệnh ung thư giai đoạn cuối đau như thế nào. Việc điều trị đau ở người ung thư là một phần trong chăm sóc giảm nhẹ cho người bệnh ung thư, gồm nhiều phương pháp như điều trị nội khoa, hóa trị, xạ trị, phẫu thuật… bên cạnh đó, người bệnh ung thư giai đoạn cuối cũng cần được hỗ trợ chăm sóc về mặt tinh thần, xã hội.
