Tràn dịch màng phổi ác tính: Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị

Tràn dịch màng phổi là biểu hiện lâm sàng gặp trong nhiều bệnh lý khác nhau, từ các bệnh lý viêm nhiễm cho đến các rối loạn toàn thân. Trong số đó, tràn dịch màng phổi ác tính là tình trạng đặc biệt cần quan tâm vì thường xảy ra ở những bệnh nhân ung thư giai đoạn tiến triển, gây ảnh hưởng đến chất lượng sống. Bài viết với chủ đề “Tràn dịch màng phổi ác tính: Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị” sẽ cung cấp những thông tin quan trọng về bệnh.

Tràn dịch màng phổi ác tính là gì?

Tràn dịch màng phổi ác tính là tình trạng tích tụ dịch trong khoang màng phổi (khoang giữa lớp màng phổi và phổi) do ung thư. Đây là một trong những biến chứng nghiêm trọng của các bệnh ung thư, thường xảy ra khi các tế bào ung thư lan rộng đến màng phổi hoặc các cấu trúc xung quanh. (1)

Tình trạng này xảy ra ở khoảng 7% đến 23% các ca ung thư phổi, nhưng cũng có thể xảy ra với các loại ung thư khác như ung thư vú, u lympho. Tràn dịch màng phổi ác tính thường có tiên lượng xấu. Các triệu chứng bao gồm khó thở, cảm giác căng tức ở ngực và không thể nằm đầu thấp. Các phương pháp điều trị chủ yếu tập trung vào việc loại bỏ dịch, có thể thực hiện trực tiếp hoặc gián tiếp.

Nguyên nhân tràn dịch màng phổi ác tính

Tràn dịch màng phổi ác tính chủ yếu là hậu quả của các bệnh ung thư, đặc biệt là ung thư phổi và ung thư di căn. Khi các tế bào ung thư lan rộng đến màng phổi, chúng gây ra sự tích tụ dịch trong khoang màng phổi, dẫn đến các biến chứng hô hấp nghiêm trọng. Dưới đây là các nguyên nhân chính gây ra bệnh này.

1. Ung thư phổi

Ung thư phổi là nguyên nhân chính gây ra tràn dịch màng phổi ác tính. Khi các tế bào ung thư phát triển trong phổi, chúng có thể xâm lấn các mô xung quanh, bao gồm màng phổi. Tràn dịch màng phổi do ung thư có thể là dấu hiệu đầu tiên cảnh báo ung thư.

2. Ung thư di căn

Ngoài ung thư phổi, hầu hết các loại ung thư di căn đều có thể xâm lấn màng phổi và gây ra tràn dịch màng phổi ác tính. Ung thư vú là nguyên nhân phổ biến thứ hai, tiếp theo là u lympho và u trung biểu mô màng phổi.

Các loại ung thư khác như ung thư buồng trứng và bệnh bạch cầu cũng có thể gây tràn dịch màng phổi. Những tế bào ung thư từ các cơ quan này có thể di căn đến màng phổi, dẫn đến sự tích tụ dịch và làm trầm trọng thêm tình trạng hô hấp của bệnh nhân.

Đối với ung thư di căn, tràn dịch màng phổi ác tính thường xuất hiện ở giai đoạn cuối của bệnh, đặc biệt là giai đoạn IV khi ung thư đã lan rộng ra ngoài cơ quan nguyên phát. Do đó, đây không chỉ là một dấu hiệu cảnh báo bệnh đã tiến triển nghiêm trọng, mà còn là yếu tố ảnh hưởng lớn đến tiên lượng và chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Mặt khác, tràn dịch màng phổi do ung thư phổi không chỉ xuất hiện do sự lan rộng của tế bào ung thư mà còn có thể là biến chứng của các phương pháp điều trị ung thư như phẫu thuật, xạ trị hoặc hóa trị. Trong quá trình điều trị, các mô ở vùng phổi và màng phổi có thể bị tổn thương, làm rối loạn quá trình sản xuất và hấp thu dịch trong khoang màng phổi.

Ví dụ, xạ trị vùng ngực có thể gây viêm màng phổi, trong khi hóa trị có thể ảnh hưởng đến tính thấm thành mạch, khiến dịch rò rỉ vào khoang màng phổi nhiều hơn bình thường.

3. Các yếu tố tiên lượng xấu

Trong tràn dịch màng phổi ác tính do ung thư phổi hay các ung thư di căn khác, việc đánh giá tiên lượng rất quan trọng để bác sĩ quyết định hướng điều trị tích cực hay chủ yếu chăm sóc giảm nhẹ. Một số yếu tố sau đây được xem là dấu hiệu cho thấy bệnh có thể tiến triển xấu, tiên lượng đáp ứng kém với điều trị:

• Tràn dịch tái phát nhanh chóng: Sau khi đã dẫn lưu dịch mà dịch vẫn tăng trở lại trong vòng vài ngày đến vài tuần, cho thấy khối ung thư đang hoạt động mạnh.
• Khối u không đáp ứng với điều trị ung thư: Nếu hóa trị, xạ trị không kiểm soát được ung thư nguyên phát hoặc di căn, dịch sẽ tiếp tục tích tụ và gây biến chứng.
• Di căn xa nhiều cơ quan: Khi ung thư đã lan rộng đến gan, xương, não hoặc các cơ quan quan trọng khác, tiên lượng thường xấu hơn.

Cơ chế bệnh sinh tràn dịch màng phổi do ung thư phổi

Khoang màng phổi là khoảng không gian giữa hai lớp màng mỏng, trong đó, màng phổi tạng bao phủ phổi và màng phổi thành lót trong thành ngực. Bình thường, khoang này chỉ chứa một lượng dịch rất nhỏ, giúp bôi trơn, giảm ma sát khi phổi hô hấp. (2)

Khi tế bào ung thư lan tới màng phổi (do di căn hoặc xâm lấn trực tiếp), chúng làm rối loạn nghiêm trọng cơ chế điều hòa dịch:

• Tăng tiết dịch: Tế bào ung thư có thể kích hoạt phản ứng viêm tại chỗ, làm tăng tiết dịch từ mao mạch màng phổi.
• Giảm hấp thu dịch: Ung thư làm tắc nghẽn hệ bạch huyết – con đường chính dẫn lưu dịch ra khỏi khoang màng phổi. Khi ống dẫn bạch huyết bị tắc, dịch sẽ bị ứ lại và gây tràn dịch màng phổi.
• Ngoài ra, các mạch máu mới hình thành quanh khối u thường có cấu trúc bất thường, dễ rò rỉ dịch vào khoang màng phổi.

Triệu chứng tràn dịch màng phổi ác tính

Triệu chứng của tràn dịch màng phổi ác tính có thể diễn tiến âm thầm hoặc trở nên rõ rệt tùy theo lượng dịch và tốc độ tích tụ. Nhiều trường hợp bệnh nhân không có biểu hiện rõ ràng trong giai đoạn đầu, nhưng khi dịch tăng lên, các dấu hiệu sau thường xuất hiện:

• Khó thở do tràn dịch màng phổi: Đây là triệu chứng phổ biến nhất. Cảm giác khó thở thường xuất hiện khi dịch chèn ép phổi, làm giảm khả năng trao đổi khí. Người bệnh có thể thấy hụt hơi khi vận động nhẹ hoặc thậm chí ngay cả khi nghỉ ngơi.
• Đau ngực: Cơn đau thường âm ỉ, kéo dài hoặc có thể tăng lên khi hít sâu. Nguyên nhân là do màng phổi bị kéo căng hoặc tổn thương do khối u lan rộng.
• Ho kéo dài: Ho khan hoặc ho dai dẳng, không đáp ứng với thuốc thông thường, có thể là dấu hiệu cảnh báo tràn dịch màng phổi.
• Mệt mỏi, sút cân: Tình trạng suy giảm thể trạng chung, kèm theo giảm cân không rõ lý do, thường gặp trong các bệnh lý ung thư giai đoạn tiến triển.
• Sốt nhẹ hoặc cảm giác ớn lạnh: Có thể xảy ra nếu có bội nhiễm đi kèm trong khoang màng phổi.

Tuy nhiên, không phải bệnh nhân nào cũng có đầy đủ các triệu chứng kể trên.

Chẩn đoán tràn dịch màng phổi ác tính

Việc chẩn đoán tràn dịch màng phổi do ung thư phổi cần kết hợp nhiều phương pháp để xác định chính xác nguyên nhân gây dịch, mức độ lan rộng của bệnh và đưa ra hướng điều trị phù hợp. Ba phương pháp phổ biến và quan trọng nhất bao gồm chụp X-quang phổi, chụp cắt lớp vi tính (CT) lồng ngực và xét nghiệm dịch màng phổi.

1. Chụp X-quang phổi

Chụp X-quang là bước đầu tiên thường được thực hiện khi nghi ngờ có tràn dịch màng phổi. Hình ảnh X-quang có thể cho thấy sự hiện diện của dịch trong khoang màng phổi và giúp bác sĩ đánh giá mức độ dịch ứ đọng. Tuy nhiên, phương pháp này chỉ phát hiện được khi lượng dịch tương đối lớn và không phân biệt được bản chất của dịch.

2. Xét nghiệm dịch màng phổi

Dịch màng phổi sau khi được chọc hút sẽ được mang đi xét nghiệm để phân tích. Đây là bước quan trọng giúp xác định xem có sự hiện diện của tế bào ung thư hay không, cũng như phân biệt giữa dịch thấm và dịch tiết, tìm xem có vi khuẩn hay nấm, lao trong dịch màng phổi. Kết quả xét nghiệm sẽ hỗ trợ chẩn đoán nguyên nhân tràn dịch màng phổi.

3. Chụp CT lồng ngực

Chụp CT cung cấp hình ảnh chi tiết hơn rất nhiều so với X-quang, giúp đánh giá chính xác vị trí và mức độ tràn dịch, đồng thời phát hiện tổn thương ở nhu mô phổi hoặc màng phổi. Phương pháp này cũng hỗ trợ xác định khả năng di căn và theo dõi tiến triển bệnh.

Điều trị tràn dịch màng phổi ác tính

Điều trị tràn dịch màng phổi ác tính là một quá trình đa chuyên khoa, kết hợp giữa việc kiểm soát ung thư nền và giảm nhẹ triệu chứng cho người bệnh. Tùy theo mức độ tràn dịch, tình trạng sức khỏe và tiên lượng của từng bệnh nhân, bác sĩ sẽ đưa ra các lựa chọn phù hợp:

• Chọc hút dịch màng phổi: Đối với tràn dịch màng phổi ác tính, chọc hút dịch là một phương pháp chủ yếu mang tính chất cải thiện triệu chứng chứ không điều trị được căn nguyên gây bệnh. Dịch được lấy ra giúp người bệnh dễ thở hơn, giảm cảm giác nặng ngực, nhưng nếu không có biện pháp tích cực nào khác nhằm kiểm soát hoặc điều trị khối u ác tính thì dịch rất dễ tái phát trong thời gian ngắn.
• Can thiệp mở màng phổi tối thiểu kết hợp làm dính màng phổi: Ở những trường hợp tràn dịch màng phổi do ung thư, bác sĩ có thể chỉ định thêm phương pháp gây dính màng phổi bằng cách bơm bột talc hay betadin thông qua ống dẫn lưu. Thủ thuật này thường sử dụng đường rạch nhỏ, ít xâm lấn, giúp hạn chế đau, rút ngắn thời gian hồi phục cho người bệnh.
• Điều trị bệnh lý nền: Hóa, xạ trị điều trị ung thư có thể mang lại hiệu quả trong kiểm soát tràn dịch màng phổi do ung thư phổi. Khi bệnh đã ở giai đoạn di căn xa, khối u đã lan rộng đến mức không còn khả năng loại bỏ triệt để. Trong trường hợp này, các phương pháp điều trị chủ yếu được sử dụng với mục tiêu kiểm soát sự tiến triển của ung thư và làm giảm các triệu chứng, giúp người bệnh duy trì chất lượng cuộc sống.

Phòng ngừa tràn dịch màng phổi ác tính

Việc phòng ngừa tràn dịch màng phổi ác tính chủ yếu tập trung vào kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ và phát hiện sớm bệnh ung thư. Đặc biệt, với những người đang mắc ung thư, việc tuân thủ điều trị, tái khám định kỳ và theo dõi sát tình trạng hô hấp có thể giúp phát hiện sớm tình trạng tràn dịch màng phổi, từ đó can thiệp kịp thời trước khi bệnh tiến triển nặng.

Bên cạnh đó, lối sống lành mạnh bao gồm bỏ thuốc lá, ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, vận động hợp lý và tránh tiếp xúc với các chất độc hại cũng góp phần quan trọng trong việc hạn chế nguy cơ mắc ung thư, từ đó gián tiếp phòng ngừa tràn dịch màng phổi ác tính.

Cách chăm sóc tràn dịch màng phổi ác tính

Việc chăm sóc người bệnh tràn dịch màng phổi do ung thư phổi không chỉ dừng lại ở điều trị y tế mà còn bao gồm chế độ theo dõi, dinh dưỡng và hỗ trợ tinh thần phù hợp. Đây là quá trình dài hơi, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa người bệnh, gia đình và đội ngũ y tế.

Trước hết, người bệnh cần được theo dõi sát các dấu hiệu bất thường như khó thở tăng dần, đau ngực, ho kéo dài hoặc mệt mỏi không rõ nguyên nhân. Bất kỳ thay đổi nào cũng nên được báo ngay cho bác sĩ để kịp thời đánh giá và xử trí.

Bên cạnh đó, chế độ dinh dưỡng cũng đóng vai trò quan trọng giúp người bệnh duy trì sức khỏe và đáp ứng tốt hơn với các phương pháp điều trị. Bữa ăn nên dễ tiêu, giàu đạm, vitamin và khoáng chất, hạn chế thức ăn nhiều dầu mỡ, đồng thời uống đủ nước để hỗ trợ quá trình trao đổi chất.

Ngoài ra, yếu tố tinh thần cũng không thể xem nhẹ. Người bệnh cần được động viên, tạo môi trường sinh hoạt nhẹ nhàng, tích cực, được hỗ trợ tâm lý khi cần thiết. Trong nhiều trường hợp, việc hỗ trợ sẽ giúp người bệnh giảm đau, giảm lo âu và cải thiện chất lượng sống rõ rệt.

Câu hỏi liên quan

Hiểu rõ bệnh không chỉ giúp bạn yên tâm hơn mà còn giúp phối hợp tốt với bác sĩ trong quá trình điều trị. Dưới đây là những câu hỏi thường gặp mà người bệnh quan tâm, những thông tin rất cần thiết để bạn chủ động chăm sóc sức khỏe của mình một cách hiệu quả.

1. Tràn dịch màng phổi do ung thư phổi có chữa được không?

Tràn dịch màng phổi ác tính là một biến chứng của ung thư, thường xảy ra khi bệnh đã ở giai đoạn tiến triển. Hiện nay, chưa có phương pháp nào chữa trị tràn dịch màng phổi do ung thư phổi dứt điểm, nhưng y học có nhiều cách giúp kiểm soát triệu chứng và cải thiện chất lượng sống. Việc điều trị chủ yếu nhằm giảm khó thở, ngăn dịch tái phát và phối hợp song song với điều trị bệnh nền.

2. Tràn dịch màng phổi ác tính xảy ra ở những giai đoạn nào?

Như đã đề cập, tình trạng tràn dịch màng phổi ác tính này thường gặp ở những giai đoạn muộn của ung thư, khi tế bào ung thư đã lan rộng đến màng phổi. Tuy nhiên, không phải lúc nào tràn dịch cũng xuất hiện muộn; một số trường hợp có thể phát hiện từ giai đoạn sớm nếu ung thư có đặc tính xâm lấn mạnh. Việc chẩn đoán và theo dõi sát ung thư là rất quan trọng để phát hiện biến chứng tràn dịch màng phổi kịp thời.

3. Khi nào cần gặp bác sĩ?

Người bệnh nên gặp bác sĩ từ Bệnh viện Tâm Anh ngay khi có triệu chứng như khó thở, đau ngực âm ỉ hoặc cảm giác nặng ngực kéo dài. Đặc biệt, nếu đang điều trị ung thư mà xuất hiện các dấu hiệu bất thường về hô hấp, việc kiểm tra sớm là rất cần thiết để kịp thời phát hiện tràn dịch màng phổi. Ngoài ra, tái khám định kỳ theo lịch hẹn cũng giúp bác sĩ theo dõi hiệu quả điều trị và chủ động ngăn ngừa biến chứng.

Tràn dịch màng phổi ác tính là biến chứng thường gặp ở nhiều loại ung thư, đòi hỏi phải được phát hiện và xử trí đúng cách. Các biện pháp điều trị hiện nay chủ yếu nhằm mục tiêu giảm triệu chứng, cải thiện hô hấp và hạn chế tái phát dịch. Việc chăm sóc người bệnh cần sự phối hợp giữa chuyên môn y tế và hỗ trợ từ gia đình để đảm bảo hiệu quả điều trị và giúp người bệnh thoải mái hơn trong sinh hoạt hằng ngày.