Bệnh cơ tim phì đại, đối tượng nguy cơ cao mắc bệnh, biểu hiện của bệnh, nguy cơ đột tử, phương pháp tầm soát và điều trị bệnh cơ tim phì đại hiện nay… đã được các chuyên gia giải đáp chi tiết trong chương trình tư vấn trực tuyến “Bệnh cơ tim phì đại: Dấu hiệu cảnh báo và nguy cơ đột tử” vào ngày 24/11 vừa qua.

Trong thời gian vừa qua, khi BVĐK Tâm Anh triển khai tiêm chủng vaccine phòng Covid-19, không ít trường hợp bị bệnh cơ tim phì đại được phát hiện khi khám sàng lọc trước tiêm. Đáng nói là trước đó, người bệnh chưa từng thăm khám, tầm soát bệnh này. Phần lớn người bệnh chỉ xuất hiện cơn đau thắt ngực thoáng qua, thỉnh thoảng chóng mặt, hoa mắt hoặc bị trì hoãn tiêm chủng ở cộng đồng nhiều lần vì rối loạn nhịp tim, tăng huyết áp…

Bệnh cơ tim phì đại thường không được chẩn đoán sớm vì không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu. Người bệnh sống chung với bệnh mà không hay biết cho đến khi bệnh tiến triển nặng, gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như loạn nhịp tim, suy tim, thậm chí đột tử.

Các chuyên gia đến từ Trung tâm Tim mạch, BVĐK Tâm Anh TP.HCM giải đáp những thắc mắc xoay quay căn bệnh có diễn tiến thầm lặng nhưng vô cùng nguy hiểm này.

Bệnh cơ tim phì đại là gì? Các dấu hiệu thường gặp của bệnh? Ai có nguy cơ mắc bệnh? Biến chứng của bệnh là gì?

PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh – Giám đốc Trung tâm Tim mạch BVĐK Tâm Anh TP.HCM:

Cơ tim phì đại là bệnh lý mà chúng ta mới biết khoảng 70 năm trở lại đây. Đây là một bệnh di truyền, nếu cha hoặc mẹ mắc bệnh thì có thể truyền cho con. Người có bệnh cơ tim phì đại sẽ bị phì đại một phần của vách tim, có thể là vách giữa hoặc vách bên. Bệnh này cần được phát hiện sớm vì tỷ lệ mắc khá cao, cứ 500 người lớn (một số thống kê còn cho là 200 người lớn) thì có 1 người bị cơ tim phì đại.

Ba biến chứng rất đáng sợ của bệnh cơ tim phì đại là đột tử, suy tim và loạn nhịp tim, làm suy giảm chất lượng cuộc sống người bệnh.

Yếu tố nguy cơ nào khiến người bệnh cơ tim phì đại dễ đột tử? Những dấu hiệu cảnh báo đột tử của bệnh cơ tim phì đại? Khi có những dấu hiệu này, chúng ta nên làm gì để giúp đỡ người bệnh?

TS.BS Trần Vũ Minh Thư, Trưởng khoa Nội Tim mạch 2, Trung tâm Tim mạch BVĐK Tâm Anh TP.HCM:

Ở người bệnh cơ tim phì đại, một số yếu tố có thể dẫn tới nguy cơ đột tử như: trong gia đình có người thân bị đột tử, người bệnh có triệu chứng ngất không rõ lý do, thành tim quá dày, tim bóp kém đi… Một số dấu hiệu cảnh báo cho người bệnh là hoa mắt, chóng mặt, hồi hộp. Đây chính là báo hiệu của những cơn loạn nhịp, mà cơn loạn nhịp rất nguy hiểm và có thể dẫn tới đột tử.

Khi thấy người bệnh cơ tim phì đại trong tình trạng mệt, chóng mặt, chúng ta nên đưa họ đến trung tâm y tế gần nhất. Nếu tình huống ngưng tim xảy ra thì cần có những biện pháp cấp cứu kịp thời để giúp người bệnh qua khỏi. Vì có trường hợp chỉ cần chậm 10-15 phút thôi là đã không cứu được bệnh nhân.

PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh – Giám đốc Trung tâm Tim mạch BVĐK Tâm Anh TP.HCM bổ sung:

Cách đây vài năm, có một cầu thủ của Pháp đang đá bóng trên sân thì té ngã, ngưng tim. Mặc dù các y bác sĩ trên sân đã dùng đủ loại máy móc hiện đại nhưng đã không cứu được. Đến lúc giải phẫu tử thi mới phát hiện cầu thủ này bị bệnh cơ tim phì đại. Vì thế, cần để ý 3 dấu hiệu cơ năng chính của bệnh cơ tim phì đại: đau thắt ngực khi gắng sức, khó thở khi gắng sức, ngất khi gắng sức. Ngoài ra khi bệnh nhân đến khám, tôi luôn luôn hỏi họ trong gia đình có ai bị đột tử không, đặc biệt đột tử khi gắng sức. Nếu thỉnh thoảng bệnh nhân cảm thấy choáng váng, chóng mặt, có thể người đó có loạn nhịp tim và lúc này cần phải tầm soát bệnh cơ tim phì đại.

Bệnh cơ tim phì đại có điều trị được không? Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh đang áp dụng phương pháp nào giúp chẩn đoán sớm và điều trị hiệu quả bệnh này?

PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh:

Cách đây 20 năm, bệnh này rất khó điều trị. Nhưng hiện nay, Việt Nam chúng ta đã điều trị bệnh cơ tim phì đại giỏi gần bằng nước Mỹ – được coi là nơi chữa trị bệnh này tốt nhất. Nếu đáp ứng điều trị tốt, người bệnh cơ tim phì đại sẽ có cuộc sống gần như người bình thường. Quan trọng nhất là phải phát hiện bệnh sớm.

Tại Trung tâm Tim mạch BVĐK Tâm Anh TP.HCM, khi thăm khám, chúng tôi sẽ hỏi về bệnh sử của người bệnh (có những triệu chứng cơ tim phì đại hay không) cũng như tiền sử gia đình (có người thân bị bệnh này không). Tiếp theo là đo điện tâm đồ, siêu âm tim. Trung tâm Tim mạch BVĐK Tâm Anh TP.HCM có một đơn vị chuyên về bệnh cơ tim phì đại do TS.BS Trần Vũ Minh Thư đứng đầu. Trong đơn vị đó, chúng tôi đào tạo những chuyên viên có thể làm siêu âm phát hiện cơ tim phì đại. Ngoài ra, một phương pháp nữa giúp phát hiện bệnh chính là chụp cộng hưởng từ. Tôi tin rằng với những trang thiết bị và kỹ thuật hiện đại này, chúng tôi có thể giúp phát hiện sớm bệnh cơ tim phì đại và điều trị hiệu quả cho bệnh nhân.

TS.BS Trần Vũ Minh Thư bổ sung:

Khi siêu âm chẩn đoán bệnh cơ tim phì đại, chúng ta phải chú ý đến các vị trí khó nhìn, chẳng hạn như ở mỏm tim, đồng thời chú ý nếu bề dày thành tim chỉ 15-16mm, hoặc chỉ dày một vùng nhỏ ở tim. Đây là những tình huống dễ bị bỏ sót nên cần lưu ý khi siêu âm tim.

Bé nhà em 15 tuổi, nhịp tim khi ngủ là 45-40, khi đi bộ nhịp tim 120-150. Trường hợp của bé bị hạ nhịp tim khi ngủ là bệnh gì, có liên quan đến bệnh cơ tim phì đại không? Tháng 9/2021 bé bị nhiễm Covid-19, điều trị tại nhà và đã khỏi. Có phải nhiễm Covid-19 sẽ ảnh hưởng đến tim không? Ngày 3/11, bé đã chích 1 mũi vaccine phòng Covid-19, sau khi chích nhịp tim của bé chậm hơn từ 42-40, vậy bé có nên chích tiếp mũi 2 không? Tiêm phòng Covid-19 có gây biến chứng cơ tim phì đại không?

PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh:

Khi chúng ta ngủ, hệ thần kinh phó giao cảm hoạt động mạnh khiến tim đập chậm (40-50 nhịp/phút) và điều này là bình thường. Nhưng ban ngày, nếu lúc nào nhịp tim cũng là 120 nhịp/phút thì là bất thường và cần tìm nguyên nhân tại sao lại như thế. Có nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng này như bất thường về tim mạch, rối loạn nội tiết, có bất thường hệ thần kinh tự chủ…

Trường hợp bé đã nhiễm Covid-19 thì tôi nghĩ là có ảnh hưởng đến tim. Cơ chế nhiễm Covid-19 gây ra rất nhiều phản ứng viêm, đồng thời tạo ra cơn bão cytokine, cục máu đông, viêm cơ tim, có thể gây tổn thương phổi. Do đó, người bị nhiễm Covid-19 có nguy cơ bị viêm cơ tim, mặc dù đã khỏi bệnh nhưng một thời gian sau tim có thể đập nhanh hoặc chậm tùy theo tổn thương cơ tim. Phải mất khoảng 1-2 tháng chữa trị, hoạt động của tim mới quay lại được trạng thái bình thường.

Bất kỳ loại thuốc chủng ngừa nào, dù là AstraZeneca, Moderna hay Pfizer thì đều có một số tác động lên cơ thể con người. Có người tiêm ngừa xong tim đập nhanh, cần được chăm sóc để tim đập chậm lại. Do vậy, tôi nghĩ bạn không nên quá lo. Cần đo điện tâm đồ, tìm hiểu lý do tại sao tim cháu lại chậm. Khi tìm ra nguyên nhân thì mới điều trị hiệu quả được.

Anh trai em 37 tuổi, bị tăng huyết áp nhẹ, tối đa 140/90, hiện đang uống Losartan 25mg mỗi ngày. Anh bị mỡ máu nhẹ, hay hồi hộp, đánh trống ngực và nhịp tim là 115, nhất là buổi đêm trước khi đi ngủ. Như vậy có phải dấu hiệu của bệnh cơ tim phì đại không? Gia đình em có tiền sử bị bệnh tim.

TS.BS Trần Vũ Minh Thư:

Đối với những bệnh nhân bị tăng huyết áp, chúng tôi sẽ cho thăm dò một số biện pháp như đo điện tâm đồ, siêu âm tim…, qua đó khảo sát độ dày của thành tim, từ đó xác định có cơ tim phì đại hay không. Thành tim từ 15mm trở lên thì có thể kết luận là cơ tim phì đại (nếu không có những nguyên nhân khác làm dày thành tim). Khi bề dày thành tim dưới 15mm, đi kèm các triệu chứng như hồi hộp thì không thể kết luận là bệnh cơ tim phì đại. Hồi hộp có thể do tình trạng loạn nhịp của bệnh cơ tim.

Muốn xác định các biểu hiện mà anh bạn gặp phải có liên quan đến di truyền không thì phải xem xét tiền sử gia đình. Nếu có người thân mắc bệnh cơ tim, loạn nhịp tim và nếu cả gia đình cùng đi khám, trong đó có 2 người bị bệnh cơ tim phì đại thì đây là những dấu hiệu đáng quan tâm.

Ba em bị bệnh cơ tim phì đại lệch tâm. Bệnh này lần đầu tiên em nghe, tìm hiểu thấy rất ít thông tin. Xin bác sĩ tư vấn để gia đình em biết cách chăm sóc cho ba. 

PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh:

Nói đến bệnh cơ tim phì đại, tôi sẽ không quan tâm đến đồng tâm, lệch tâm mà chỉ quan tâm bề dày vách tim là bao nhiêu, nếu trên 30mm thì chắc chắn có nguy cơ đột tử, lúc này phải đặt máy phá rung. Tiếp theo, phải xem kết quả siêu âm có nghẽn đường ra của thất trái hay không, nếu có thì phải điều trị vì nó dẫn đến suy tim rất nhanh. Thứ ba là xem có hở van 2 lá do bệnh cơ tim phì đại không, nếu có thì phải chữa trị.

Trường hợp bạn có anh chị em thì tất cả mọi người, cả mẹ bạn nữa, đều cần đi khám tầm soát bệnh này. Nếu cả ba mẹ bạn đều được chẩn đoán cơ tim phì đại thì hầu như anh chị em bạn đều mắc phải; còn nếu chỉ có ba bạn bị thì khả năng di truyền cho các con là 50%. Không phải tất cả các bác sĩ đều hiểu rõ về bệnh cơ tim phì đại. Vì thế, bạn nên tìm bệnh viện với chuyên khoa tim mạch đã có nghiên cứu về bệnh này, được các bác sĩ tại đó chăm sóc thì sẽ an toàn hơn.

Em năm nay 32 tuổi, sinh bé được 1 năm. Từ sau sinh em hay bị chóng mặt, đi xét nghiệm thì không bị thiếu máu. Gần đây, mỗi lần em gắng sức thấy khá mệt, tim đập nhanh như kiểu đánh trống ngực. Biểu hiện của em có phải bệnh cơ tim phì đại hay bệnh tim mạch nào không?

TS.BS Trần Vũ Minh Thư:

Những triệu chứng bạn mô tả có thể là do rối loạn nhịp hoặc bệnh cơ tim, chứ không chỉ riêng bệnh cơ tim phì đại. Bạn nên đi khám ở Trung tâm tim mạch để biết đó là bệnh tim gì và chữa trị sớm. Khi đến khám, bác sĩ sẽ hỏi bệnh nhân diễn tiến, triệu chứng bệnh, sau đó cho thăm dò một số tình trạng, làm xét nghiệm thường quy để đánh giá toàn bộ về tình trạng sức khỏe của cơ thể. Tiếp đến, bác sĩ sẽ xem xét về nhịp tim của bệnh nhân xem có bình thường hay không, tim co bóp tốt không qua điện tâm đồ, siêu âm tim. Đặc biệt, nếu phát hiện rối loạn nhịp, bác sĩ cần thăm dò, đo điện tim trong thời gian dài hơn (24-48 tiếng). Đó là những biện pháp rất cần thiết đối với các bệnh nhân có triệu chứng như bạn.

Tôi năm nay 37 tuổi, bị phì đại cơ tim không tắc nghẽn, bờ dày thành tim khoảng 30mm, nhịp tim dao động 50-60 lần/phút. Tôi không có triệu chứng gì đặc biệt ngoài việc mau xuống sức khi làm việc nặng hoặc tập thể thao. Tình trạng bệnh của tôi có nặng lắm không? Có cần phải can thiệp tim (đốt cồn làm hẹp thành tim, gắn máy ngừa đột tử…) không? Và tôi có nên chơi tennis không?

PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh:

Nếu tôi khám cho bạn, tôi sẽ hỏi bạn có anh em không, nếu có thì khuyên họ nên đi khám. Tiếp theo, tôi sẽ hỏi mấy người anh em đó còn khỏe không? Bạn có mấy đứa con? Nếu có con rồi thì những đứa con của bạn có đi khám chưa? Cuối cùng là quay ngược về hỏi bố mẹ bạn còn khỏe không?

Trong bệnh cơ tim phì đại, bác sĩ luôn hỏi bệnh sử của gia đình người bệnh (bao gồm cha mẹ, anh chị em và con cái).

Đối với trường hợp của bạn, vách tim dày 30mm là rất đáng sợ vì có nguy cơ đột tử. Tôi từng gặp bệnh nhân bị cơ tim phì đại, siêu âm thấy có túi phình thất trái, vách trên 30mm; dù bệnh nhân chưa hề ngất hay đau thắt ngực thì cũng phải nghĩ đến đặt máy phá rung (ICD).

Còn bệnh nhân có vách dày không tới 30mm, không có túi phình thì chúng tôi luôn luôn phải tính chỉ số nguy cơ đột tử. Nếu trên 6% phải đặt ICD. Đây là một phương tiện rất cần thiết để phòng ngừa đột tử cho bệnh nhân cơ tim phì đại. Trường hợp vách dày quá thì có khả năng bị suy tim về sau, phải điều trị. Nếu có nghẽn đường giao thất trái thì sẽ có hai biện pháp: phẫu thuật cắt vách liên thất và đốt cồn cho mỏng bớt. Biện pháp phẫu thuật được cho là tốt hơn, nhưng tại Việt Nam chỉ mới có một số trung tâm làm được phương pháp này.

Em năm nay 31 tuổi, thỉnh thoảng đau thắt ngực, mệt khi gắng sức, đi khám thì được bác sĩ chẩn đoán ban đầu là tim to, giãn cơ tim không rõ nguyên nhân và suy tim. Bệnh của em có nặng lắm không, có cần can thiệp phẫu thuật không hay chỉ cần dùng thuốc?

TS.BS Trần Vũ Minh Thư:

Đối với trường hợp của bạn, để đưa ra quyết định rõ ràng về điều trị thì cần phải biết mức độ khó thở như thế nào, quá trình diễn biến bệnh và tim giãn ở mức độ nào, điều đó có ảnh hưởng đến sức co bóp của cơ tim hay không… Trong một số trường hợp có thể dùng thuốc, nếu đáp ứng tốt sẽ giúp buồng tim nhỏ lại và bệnh nhân thấy khỏe hơn.

Còn một số trường hợp tim giãn, hoạt động kém thì phải đặt dụng cụ. Nếu van làm cho tim giãn thì cần điều trị van bằng cách phẫu thuật.

Bạn nên đi khám sớm để được chẩn đoán bệnh rõ ràng và có phương pháp điều trị cụ thể.

Con em mới sinh đã bị cơ tim phì đại, gia đình em đang chờ kết quả từ bệnh viện và đang rất lo cho cháu. Xin phó giáo sư tư vấn bệnh này có thể chữa khỏi không, nếu không thì ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe của bé? Cần lưu ý gì khi chăm sóc trẻ sơ sinh bị cơ tim phì đại?

PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh:

Trên lý thuyết, mặc dù người từ 1 tuổi đến 80 tuổi có thể phát hiện bệnh cơ tim phì đại nhưng đối với trẻ em, chúng ta phải loại bỏ nhiều nguyên nhân khác nhau chứ đừng vội kết luận bệnh cơ tim phì đại ngay.

Ví dụ nếu bệnh dày thất phải, vách liên thất cũng dày, bệnh nhân bị hẹp van động mạch phổi thì nếu không khám kỹ, chúng ta sẽ dễ liên tưởng đến bệnh cơ tim phì đại. Thứ hai, trẻ có thể mắc một số hội chứng về di truyền, nếu có phì đại cơ tim thì bác sĩ nhi, bác sĩ tim mạch nhi phải tìm những hội chứng di truyền đó.

Con bạn đã được bác sĩ chẩn đoán, phát hiện phì đại cơ tim nhưng chưa biết thuộc nhóm nào. Bạn nên đưa bé đến các bệnh viện có chuyên khoa tim mạch để xác định bệnh thuộc thể gì, từ đó có hướng xử trí đúng đắn.

Tôi bị cơ tim phì đại dẫn đến suy tim, hở van 2 lá, van 3 lá, đã mổ sửa 2 van vào năm 2016 và có bị rung nhĩ. Đến đầu năm nay, tôi hay bị những cơn nhanh thất phải cấp cứu thường xuyên, bác sĩ khuyên đặt máy ICD ba buồng tim. Bác sĩ tư vấn giúp việc đặt máy này có hiệu quả cao không, bao lâu sẽ thích nghi? Tôi hay dùng điện thoại, có ảnh hưởng đến máy không?

TS.BS Trần Vũ Minh Thư:

Trong bệnh cơ tim phì đại, ICD còn được gọi là máy phá rung, có tác dụng triệt tiêu những cơn nhịp nhanh thất, rung thất mà người bị cơ tim phì đại hay gặp phải. Điều này giúp cứu sống người bệnh và là một phương pháp điều trị hiệu quả.

Người bệnh được cài máy ICD vào người sẽ có hiệu quả tức thời. Bất kỳ lúc nào người bệnh có cơn rung thất, nhanh thất nguy hiểm đến tính mạng, máy sẽ được lập trình sẵn để nhận diện những cơ rối loạn nhịp nguy hiểm, phá đi cơn loạn nhịp để trở lại nhịp bình thường. Khoảng 5-7 ngày sau khi cấy máy vào người, người bệnh được xuất viện, cuộc sống gần như bình thường.

Ngày nay, kích thước của các máy phá rung khá nhỏ, rất thuận tiện mang trong người. Bên cạnh đó, các bác sĩ, kỹ thuật viên sẽ hướng dẫn người bệnh về cách vận động, sinh hoạt hàng ngày để thích nghi với việc mang ICD. Việc sử dụng điện thoại không ảnh hưởng đến máy. Chỉ lưu ý là khi bệnh nhân đi qua máy quét từ trường được đặt ở cửa check-in sân bay, chụp cộng hưởng từ ở bệnh viện thì cần báo cho kỹ thuật viên để có biện pháp bảo vệ máy.

PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh bổ sung:

Máy phá rung có loại 1 buồng, loại 2 buồng, riêng máy phá rung 3 buồng vừa tạo sự đồng bộ cơ tim vừa phá rung được. Tôi chưa rõ bệnh tình của bạn nhưng nếu bác sĩ đã khuyên bạn đặt máy 3 buồng tim thì tình trạng cơ tim đã xấu lắm rồi. Tôi nghĩ bạn cần được bác sĩ chuyên khoa theo dõi và điều trị phù hợp.

Con em 9 tháng tuổi, nặng 5,6kg, cao 68cm. Bé được chẩn đoán bị thông liên nhĩ lỗ thứ phát 10,4 mm, giãn nhẹ tim phải, hở van 3 lá 2/4, động mạch phổi 39mmHg, co bóp của tim tốt 66%. Vậy tình trạng của con em có ổn không? Nếu mổ thì cần lưu ý những gì?

PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh:

Với một cháu bé có thông liên nhĩ,thông thường bác sĩ siêu âm phải cho biết thông liên nhĩ kiểu gì: thông liên nhĩ lỗ thứ 1, thông liên nhĩ lỗ thứ 2, thông liên nhĩ xoang tĩnh mạch hay thông liên nhĩ xoang vành. Thứ hai, đường kính thông liên nhĩ bao nhiêu, dòng máu từ nhĩ trái qua nhĩ phải nhiều hay không, vì có qua nhiều thì buồng tim phải mới giãn và thường thông liên nhĩ không có triệu chứng cơ năng.

Cháu bé mới 9 tháng tuổi thì chưa can thiệp được nhiều, trừ trường hợp cháu có tăng áp động mạch phổi. Áp lực động mạch phổi 39mmHg thì vẫn theo dõi được nếu cháu không khó thở, vẫn lên cân. Nếu cần, chúng ta có thể đóng bằng dù.

Hiện nay, các trung tâm tim mạch lớn đều đóng được thông liên nhĩ lỗ thứ hai. Còn thông liên nhĩ lỗ thứ nhất bắt buộc mổ nhưng sẽ xem xét kỹ chỉ định. Nếu áp lực động mạch phổi tăng trên 39mmHg thì 3-6 tháng sau sẽ siêu âm lại lần nữa để kiểm tra có tăng hơn không, tăng hơn là phải mổ. Trước khi mổ, phải thăm khám lại xem có nguyên nhân nào khác nữa không.

Gần đây cháu hay bị đau rát vùng ngực, có lúc như kim đâm, nhưng hiện tại không đau nữa. Cháu cứ mệt mỏi, cảm giác thở bị thiếu oxy, đi bộ một lát là tim đập rất mạnh và khó thở, đôi khi đánh trống ngực. Lúc tối ngủ cháu hay lo âu và mơ nhiều. Cháu từng đi khám bệnh viện tỉnh hai lần, siêu âm và đo điện tim nhưng bác sĩ bảo bình thường. Nhưng cháu lo quá vì thấy giống những biểu hiện của bệnh cơ tim phì đại, cháu mới 24 tuổi thôi, mong bác sĩ tư vấn!

PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh:

Bạn mới 24 tuổi và với những triệu chứng đó thì tôi ít khi nghĩ tới bệnh mạch vành. Bạn đã làm siêu âm ở bệnh viện tỉnh mà bác sĩ không phát hiện gì thì chắc không bị bệnh tim bẩm sinh hay van tim. Nếu là bệnh cơ tim phì đại thì cần để ý các triệu chứng như: đau thắt ngực khi gắng sức, khó thở, ngất khi gắng sức. Triệu chứng của bạn thường xảy ra ban đêm thì chưa chắc là bệnh cơ tim phì đại.

Nếu bạn đến thăm khám tại BVĐK Tâm Anh, chúng tôi sẽ hỏi lại triệu chứng, nếu không liên quan đến gắng sức thì không lo lắm. Thứ hai là nghe tim, nếu không thấy âm thổi, sờ mỏm tim không lệch xa thì đỡ lo. Sau đó, bác sĩ sẽ cho chụp X-quang ngực, đo điện tâm đồ, siêu âm tim. Trường hợp tất cả bình thường, bác sĩ sẽ xem thêm lúc siêu âm tim vị trí mạch vành có bình thường không, mạch vành trái phải xuất phát như thế nào. Nếu ổn hết có thể kết luận là rối loạn thần kinh tim, đây là bệnh khó chữa và phụ nữ bị khá nhiều.

Bác tôi 53 tuổi, vừa rồi bị ngất và đưa vào bệnh viện cấp cứu. Cách thời gian nhập viện tầm 5 tháng, bác thường bị khó thở khi gắng sức, mệt mỏi, khó thở khi đi bộ lên dốc hoặc leo vài bậc thang, nhịp tim 80 lần/phút, huyết áp 110/80 mmHg, nhịp thở 14 lần/phút. Sau khi bác ngất, đưa vào bệnh viện cấp cứu thì được chẩn đoán bệnh cơ tim phì đại tắc nghẽn. Trường hợp của bác tôi nên điều trị như thế nào? Bác có bệnh tiểu đường, giờ lại thêm bệnh này thì có nguy hiểm không?

TS.BS Trần Vũ Minh Thư:

Bệnh nhân 53 tuổi, khó thở 5, 6 tháng khi gắng sức, gần đây ngất và được chẩn đoán cơ tim phì đại được xem là một trường hợp nguy hiểm. Tình trạng khó thở có thể liên quan đến nghẽn buồng tim hoặc suy tim; còn triệu chứng ngất với người bị cơ tim phì đại thì cần cảnh giác với những loạn nhịp nguy hiểm. Hơn nữa, ngất có thể là triệu chứng báo trước của tình trạng đột tử. Người bệnh cần được đánh giá toàn diện về bề dày thành tim, hình thái tim và chức năng tim để xem xét chỉ định đặt máy phá rung trong việc ngừa đột tử.

Trong trường hợp chẩn đoán khó thở do tắc nghẽn, cũng phải tìm vị trí gây ra tắc nghẽn, bề dày thành tim gây tắc nghẽn để đưa ra phương án điều trị như dùng thuốc, phẫu thuật, đốt cồn… Bệnh nhân cần được đánh giá lại để đưa ra quyết định điều trị. Bạn nên đưa bác đến trung tâm tim mạch, làm thêm các chẩn đoán khác vì đây là trường hợp nguy hiểm, cần điều trị sớm.

Trong quá trình điều trị, chúng tôi gặp không ít bệnh nhân có tăng huyết áp, tiểu đường đi kèm cơ tim phì đại. Khi đó, chúng tôi cần xem xét có kèm theo triệu chứng bệnh mạch vành hay không vì tiểu đường là yếu tố nguy cơ của bệnh mạch vành. Người bệnh cần được tầm soát, nếu phát hiện hẹp mạch vành thì tùy theo mức độ sẽ có phương pháp điều trị thích hợp.

Bố em bị cơ tim phì đại nhiều năm. Ba tháng trước bố bị đột quỵ, may mắn đưa đến bệnh viện kịp thời nên qua cơn nguy kịch. Giờ bố bị lệch mặt và liệt bên tay trái. Bác sĩ cho em hỏi tình trạng của bố em có có phục hồi được không? Nguy cơ bị đột quỵ lại có cao không?

PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh:

Ở trường hợp này, điều quan trọng hơn là phải tìm cách ngăn không để bố em bị đột quỵ lần nữa. Phương pháp được xem xét là điều trị thích ứng, uống kháng đông, giảm xơ vữa động mạch. Nếu bố em bị đột quỵ do nguyên nhân khác thì cần làm CT não để tìm nguyên nhân.

Em trai tôi là vận động viên bóng chuyền, cách đây 3 tuần em bị ngất trên sân tập, đưa đến bệnh viện thì phát hiện bị cơ tim phì đại. Trước đó, có đôi lúc em hơi khó thở nhưng nghĩ do tập luyện nhiều nên mệt. Vậy em trai tôi có thể tập luyện thể thao được nữa không thưa bác sĩ?

TS.BS Trần Vũ Minh Thư:

Nếu có chẩn đoán là bị cơ tim phì đại, kèm theo triệu chứng ngất là rất nguy hiểm. Sau khi loại bỏ những nguyên nhân khác và có kết luận ngất do cơ tim phì đại, bác sĩ sẽ có chỉ định đặt máy phá rung ngừa đột tử cho bệnh nhân. Nếu người trẻ có triệu chứng như vậy thì nên dừng chơi những môn thể thao có tính ganh đua cao, trong đó có bóng chuyền.

Về các hoạt động thường ngày và việc tập thể dục thể thao thì tùy vào độ tuổi, bề dày thành tim, xơ hóa của cơ tim và triệu chứng của người bệnh mà bác sĩ sẽ đưa ra lời khuyên khác nhau. Nếu người bệnh cơ tim phì đại có bề dày thành tim 15-16mm, không có triệu chứng thì có thể chơi những môn thể thao cường độ vừa đến nhẹ như tennis đôi, cầu lông đôi, đi bộ, chạy bộ chậm, đạp xe, bơi lội… Trước khi chơi các môn thể thao cường độ mạnh như bóng đá, bóng chuyền thì phải hỏi ý kiến bác sĩ. Bác sĩ sẽ xem xét các thông số về y khoa để quyết định người bệnh có được chơi hay không.

Bé nhà em mới sinh đã phát hiện tim nhanh nhĩ, dùng thuốc 1 năm thì dừng, thi thoảng đi kiểm tra vẫn còn nhịp nhanh nhưng trong mức độ cho phép. Khoảng nửa tháng trở lại đây, cháu đi tái khám phát hiện bị cơ tim phì đại. Hiện bác sĩ chưa đưa ra giải pháp gì mà chỉ hẹn tháng sau tái khám. Liệu có giải pháp nào khả quan cho trường hợp của bé không? Bé 21 tháng mà nặng có 6,5kg.

PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh:

Tim nhanh nhĩ ở trẻ em cũng là một bệnh lý khó điều trị, rất may con bạn đã đỡ nhưng bây giờ bé được phát hiện thêm cơ tim phì đại. Vợ chồng bạn nên đi siêu âm, xem tiền sử gia đình có ai đột tử hay không, sau đó sẽ theo dõi định kỳ cho bé. Các bác sĩ sẽ thăm khám, đánh giá xem đó là bệnh cơ tim phì đại đơn thuần hay thuộc hội chứng nào khác. Tùy theo độ dày, mức độ thay đổi trong cơ tim, triệu chứng… bác sĩ sẽ có những biện pháp thích hợp để điều trị cho cháu. Vợ chồng bạn không nên quá lo lắng.

Về bệnh tim nhanh nhĩ trong lúc mang thai thì có thể phát hiện được thông qua siêu âm tim thai. Nếu thấy thai nhi có tràn dịch màng tim, nước ở bụng nhiều, nước màng phổi, nghĩa là thai đó có thể bị suy tim. Phần lớn trẻ nhỏ bị suy tim là do nhịp nhanh kịch phát trong tim, trong đó có nhịp nhanh nhĩ.

Thưa bác sĩ, phương pháp chẩn đoán bệnh tim phì đại là gì? Khi bị hội chứng tim vận động viên (athletic heart) thì sẽ điều chỉnh vận động ra sao để giảm bớt phì đại?

TS.BS Trần Vũ Minh Thư:

Để chẩn đoán bệnh cơ tim phì đại cần dựa vào triệu chứng lâm sàng của bệnh nhân như đau ngực, khó thở, ngất, đo điện tâm đồ thấy dấu hiệu bất thường của thành tim. Siêu âm tim nếu bề dày thành tim từ 15mm trở lên thì chẩn đoán là bệnh cơ tim phì đại. Đối với các vận động viên, cần phân biệt họ bị bệnh cơ tim phì đại thật sự hay tim dày do cường độ hoạt động thể lực quá cao. Nếu vận động viên giảm giờ hoạt động (ví dụ từ 14 giờ xuống còn một nửa hoặc ngưng luôn ở những trường hợp cần chẩn đoán phân biệt trong khoảng 2-3 năm) thì bề dày thành tim cũng sụt xuống khoảng 4-5mm. Hoặc làm xét nghiệm di truyền, 50% người bệnh cơ tim phì đại phát hiện mang đột biến gen. Đã có tình huống ghi nhận vận động viên sau khi làm xét nghiệm di truyền thì phát hiện có đột biến gen liên quan đến bệnh cơ tim phì đại. Trong trường hợp đó, người vận động viên này được khuyên nên ngưng chơi thể thao chuyên nghiệp.

Trong hội chứng tim vận động viên, người ta tìm thấy bề dày thành tim gia tăng, dễ gây hiểu lầm với bệnh cơ tim phì đại do hoạt động thể lực quá mức. Ở hội chứng tim vận động viên, chỉ cần họ ngưng hoạt động thể lực thì tim sẽ trở về bình thường. Còn bệnh cơ tim phì đại sẽ tiến triển theo thời gian, thành tim dày nhanh hoặc dày chậm chứ bề dày thành tim không trở lại như cũ được.

PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh bổ sung:

Thông thường, độ dày ở tim vận động viên là độ dày đồng tâm còn đa số bệnh cơ tim phì đại là dày cư trú. Thứ hai, tim vận động viên dày không bao giờ quá 16mm còn bệnh cơ tim phì đại có thể dày đến 18-20mm. Thứ ba, tim vận động viên thường thành dày và buồng tim giãn vì phải hoạt động cường độ mạnh. Như vậy, tim vận động viên là buồng tim giãn, độ dày không quá độ và đa số là đồng tâm.

Vợ chồng tôi kết hôn được 1 năm, đang có kế hoạch có em bé. Trước đây bố chồng tôi mất vì bệnh cơ tim phì đại. Trước khi kết hôn, vợ chồng tôi đi khám sức khỏe tổng quát thì bình thường, không có vấn đề gì. Giờ chuẩn bị có em bé thì có cần phải đi khám lại không, vì tôi nghe nói bệnh cơ tim phì đại di truyền nên lo lắm, sợ có vấn đề gì lại ảnh hưởng đến em bé.

PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh:

Chồng bạn siêu âm cách đây 1 năm không có bệnh không có nghĩa là không mang gen bệnh, vì có thể một vài năm sau mới xuất hiện triệu chứng. Trường hợp bố bị cơ tim phì đại, sinh con bị bệnh thì vẫn có thể chăm sóc cho con. Do đó, theo tôi là không cần làm gì hết, vợ chồng bạn cứ sinh con đi. Hiện nay, chúng ta có đủ biện pháp điều trị, chăm sóc bệnh nhi và trẻ hoàn toàn có thể phát triển bình thường.

Tôi nghe nói người bệnh tăng huyết áp nếu không điều trị sớm và hiệu quả thì có nguy cơ mắc bệnh cơ tim phì đại. Tôi bị tăng huyết áp hơn 3 năm nay, đang điều trị ổn định, sức khỏe ổn thì có thể yên tâm trước căn bệnh cơ tim phì đại này được chưa? Hay là cần tầm soát thêm gì nữa?

TS.BS Trần Vũ Minh Thư:

Trong bệnh lý tăng huyết áp, nếu kiểm soát huyết áp không tốt có thể đưa đến dày thành tim. Tuy nhiên, bề dày thành tim ít khi vượt quá 15mm. Tình trạng phì đại trong bệnh tăng huyết áp và phì đại trong bệnh cơ tim phì đại không giống nhau.

Bạn hỏi rằng trong tương lai liệu mình có mắc bệnh cơ tim phì đại không thì chưa thể khẳng định chắc chắn. Bệnh cơ tim phì đại có thể xuất hiện ở bất cứ giai đoạn nào trong cuộc đời. Người bệnh tăng huyết áp có khả năng mắc cơ tim phì đại phối hợp, trên lâm sàng chúng tôi đã gặp ở một số bệnh nhân. Có thể nhận biết sớm bệnh cơ tim phì đại ở những người bệnh tăng huyết áp dựa vào lịch trình siêu âm tim mỗi năm một lần. Nếu bề dày thành tim gia tăng trong bệnh cơ tim phì đại thì bác sĩ có thể chẩn đoán được.

Chồng em bị bệnh cơ tim phì đại và đang điều trị. Vợ chồng em mới kết hôn, chưa sinh con. Nếu muốn sinh con thì cần làm những xét nghiệm hoặc điều trị như thế nào để con không bị di truyền thưa bác sĩ?

PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh:

Cho đến nay, y học chưa can thiệp được nhiều về mặt di truyền, vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Theo tôi, vợ chồng bạn không nên lo lắng gì hết, cứ sinh con, chỉ có 50% khả năng con sinh ra mắc bệnh vì di truyền NST thường tính trội. Quan trọng là sinh con xong cần chăm sóc bé kỹ.

Trước đây, ở Trung Quốc có một bác sĩ can thiệp gen để điều trị, nhưng thế giới phản đối rất gay gắt vì chưa có chứng minh y học nào, điều đó là vô đạo đức. Việc chỉnh sửa gen có thể tạo ra những giống nòi khác, rất có hại. Do đó, hai vợ chồng bạn cứ yên tâm sinh bé. Tại Việt Nam hiện đã có biện pháp can thiệp điều trị thích hợp ở thời điểm phù hợp.

Em được biết cơ tim phì đại có hai dạng: cơ tim phì đại tắc nghẽn và cơ tim phì đại không tắc nghẽn. Vậy dạng nào nguy hiểm hơn, dễ dẫn tới đột tử khi chơi thể thao hơn, và dạng nào có tiên lượng khả quan hơn?

TS.BS Trần Vũ Minh Thư:

Đúng là trong bệnh cơ tim phì đại có 2 thể đó, tuy nhiên, nói về nguy cơ đột tử ở bệnh nhân thì cần dựa vào nhiều yếu tố như tiền căn gia đình bị đột tử, bề dày thành tim, triệu chứng ngất ở bệnh nhân, chức năng tim còn tốt hay không, tim có xơ hóa nhiều không, có khả năng rối loạn nhịp thất nguy hiểm không… chứ không chỉ dựa vào mức độ tắc nghẽn trong buồng tim. Do đó, cần đánh giá kỹ từng trường hợp cụ thể.

Trong thể thao, khi chúng ta hoạt động với cường độ mạnh thì sự tắc nghẽn trong buồng tim có thể khiến người bệnh ngất khi hoạt động thể lực ở mức cao. Đó là một điều rất đáng lo ngại.

Ở lần siêu âm tim gần nhất, em được chẩn đoán thành cơ tim dày. Tuy nhiên, bác sĩ chưa kết luận em bị bệnh gì vì đây có thể là nguyên nhân của huyết áp cao, hoạt động thể thao quá sức hoặc cơ tim phì đại. Cho em hỏi để chẩn đoán chính xác bệnh lý, em cần làm thêm các chẩn đoán nào? Liệu có cần chụp MRI hoặc CT không vì em nghe nói bệnh cơ tim phì đại rất khó phát hiện? 

PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh:

Theo tôi, bệnh cơ tim phì đại không khó phát hiện nếu bác sĩ làm siêu âm kỹ. Trường hợp của bạn năm nay không phát hiện được, nhưng qua năm sẽ tìm ra. Nếu nghi ngờ kết quả, bạn có thể đến trung tâm chuyên sâu về bệnh cơ tim phì đại để được thăm khám và siêu âm. Kết quả siêu âm chỉ đúng tại thời điểm đó, có khi 3 năm, 5 năm sau mới hiện ra bệnh cơ tim phì đại. Do vậy, nếu gia đình bạn có người bệnh cơ tim phì đại thì bạn nên thăm khám kỹ, ngược lại thì cứ sống vui vẻ, thoải mái.

Về phương pháp chụp cộng hưởng từ, tất nhiên sẽ cho kết quả khách quan, nhưng quá trình chụp cũng lâu và tốn kém. Vì thế không ai tầm soát thường quy, khi nào cần mới làm. Trong nhiều trường hợp, cộng hưởng từ có thể gây xơ hóa dẫn đến đột tử nhiều hơn. Cho nên, hầu hết bác sĩ sẽ làm siêu âm tim để tầm soát cơ tim phì đại chứ ít khi làm cộng hưởng từ.

Thưa bác sĩ, có cách nào phòng ngừa biến chứng của bệnh cơ tim phì đại không? Có phải người bệnh nếu được kiểm soát bệnh tốt, ăn uống, vận động lành mạnh thì sẽ chung sống an toàn với bệnh mà không gặp phải biến chứng gì không?

TS.BS Trần Vũ Minh Thư:

Đây là câu hỏi mà ngành tim mạch nói chung và cơ tim phì đại nói riêng đều hướng đến trong những năm qua. Cho tới thời điểm hiện tại, chúng ta đã có nhiều biện pháp để phòng ngừa biến chứng do bệnh lý này gây ra, từ tắc nghẽn, suy tim cho đến biến chứng nguy hiểm nhất là đột tử.

Lấy ví dụ đột tử, qua thăm khám định kỳ, bác sĩ có thể phát hiện ra những dấu hiệu nguy hiểm như dày thành tim hoặc rối loạn nhịp nguy hiểm, đặc biệt là triệu chứng ngất. Mỗi năm, nếu ở thời điểm đó bạn chưa có đủ tiêu chí để đặt ICD ngăn ngừa đột tử thì bác sĩ sẽ theo dõi kỹ cho bệnh nhân. Khi bệnh nhân có những triệu chứng nghi ngờ đột tử sẽ được đánh giá lại.

Đối với tình trạng tắc nghẽn, mỗi 6 tháng hoặc 1 năm chúng ta sẽ làm siêu âm để xem triệu chứng có đến mức cần can thiệp hay chưa. Những biến chứng như rung nhĩ đưa đến đột tử vẫn có thể phát hiện được thông qua dấu hiệu rung nhĩ sớm. Thời gian qua, chúng tôi đã phát hiện và điều trị thành công cho nhiều bệnh nhân nhờ dùng thuốc kháng đông đúng thời điểm.

Nói tóm lại, nếu được thăm khám kỹ lưỡng định kỳ thì hoàn toàn có thể phòng ngừa biến chứng của cơ tim phì đại.

PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh bổ sung:

Thứ nhất, về ăn uống, bệnh nhân không nên dùng chất kích thích như không uống rượu, không hút thuốc bởi sẽ tăng tần suất tim, tăng xơ vữa động mạch. Chúng ta nên ăn cá, rau củ quả, hạn chế ăn nhiều thịt đỏ (thịt bò, thịt heo…).

Thứ hai, về hoạt động, nên tập thể dục vừa phải như đi bộ trong công viên. Về thể thao, nếu người bệnh thích đánh tennis thì nên đánh vui với mấy người bạn, không nên đánh đôi. Không nên đánh golf, cầu lông vì các môn này rất nặng. Những người tập luyện cường độ cao quá, không đột tử vì bệnh cơ tim phì đại thì cũng có nguy cơ tử vong vì bệnh mạch vành. Do đó, chỉ nên tập ở mức độ vừa phải, và người bệnh cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi tập luyện.

Độc giả có thể xem lại chương trình tư vấn trực tuyến tại đây.

Bên cạnh đội ngũ chuyên gia đầu ngành giỏi chuyên môn, Trung tâm Tim mạch BVĐK Tâm Anh còn có hệ thống máy móc hiện đại cùng cơ sở vật chất và phòng khám tiện nghi, tạo cho khách hàng cảm giác thoải mái, an tâm khi đến thăm khám và điều trị. Hệ thống máy DSA – máy chụp mạch vành 2 bình diện, máy siêu âm tim và mạch máu chuyên dụng, MSCT tim và động mạch vành, máy chụp cộng hưởng từ tim, máy đo ECG, Holter ECG… sẽ giúp chẩn đoán, tầm soát chuyên sâu các bệnh lý tim mạch. Trung tâm luôn cập nhật nhanh chóng những phương pháp điều trị hiện đại, các thuốc mới theo Hướng dẫn và Khuyến cáo của Hiệp hội Tim Mạch châu Âu và Hội tim mạch Hoa Kỳ, giúp điều trị bệnh hiệu quả và ngăn ngừa tối đa biến chứng.

Để đặt lịch khám với các chuyên gia Trung tâm Tim mạch, Hệ thống BVĐK Tâm Anh, khách hàng có thể liên hệ: