Nhiều người trẻ đối mặt với tình trạng loãng xương sớm do thiếu canxi, vitamin D, ít vận động hoặc ăn uống thiếu cân đối…

Theo ThS.BS Nguyễn Thị Ánh Ngọc, khoa Cơ xương khớp, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, loãng xương là tình trạng mật độ khoáng xương giảm dần, xương yếu đi, giòn hơn và dễ gãy. Quá trình loãng xương diễn ra âm thầm, thường không có dấu hiệu rõ ràng, dễ bị bỏ qua. Đến khi xương đã quá giòn, đau lưng mạn tính hoặc giảm chiều cao, thậm chí gãy xương… người bệnh mới phát hiện, khi đó điều trị sẽ phức tạp hơn nhiều.

Việt Nam là một trong những nước có tỷ lệ loãng xương cao trên thế giới. Viện Dinh dưỡng Quốc gia tầm soát mật độ xương gần 100.000 người năm 2023-2024, cho thấy 50% người từ 40 tuổi trở lên có nguy cơ loãng xương và 27% đã loãng xương. Một số thống kê ước tính khoảng 10% nữ tuổi 20-50 và 7% nam độ tuổi này bị loãng xương. Tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, người trẻ chiếm 25% số ca loãng xương được ghi nhận, theo bác sĩ Ngọc.

Điển hình như trường hợp của chị Hạnh (28 tuổi, Hà Nội) vừa sinh con đầu lòng. Trong giai đoạn mang thai và cho con bú, chị gần như không uống sữa, không dùng thêm viên canxi vì lo con to khó đẻ và sợ bị sỏi thận. Sau sinh, bận chăm con nhỏ, chị ăn uống thất thường, lại không có thói quen tiếp xúc ánh nắng sớm, xuất hiện triệu chứng đau nhức lưng, mỏi chân tay. Một lần va nhẹ vào mép giường, chị thấy đau dữ dội vùng hông.

Tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, kết quả chụp X-quang cho thấy chị bị gãy xương chậu, đo mật độ xương thì phát hiện đã loãng xương nặng, nồng độ vitamin D trong máu thấp rõ rệt.

Theo bác sĩ Ngọc, phụ nữ sau sinh và cho con bú là nhóm có nhu cầu canxi và vitamin D rất cao. Nếu không được bổ sung đúng cách, cơ thể sẽ tự “rút” canxi từ hệ xương để duy trì nồng độ canxi ổn định trong máu, dẫn đến xương bị thưa, giòn và dễ gãy dù chỉ chấn thương nhẹ.

Người bệnh kiểm tra mật độ xương tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh. Ảnh: Linh Đặng

Tương tự, anh Hùng (36 tuổi) theo chế độ ăn chay trường suốt 7 năm. Làm việc tại nhà, anh hầu như không tiếp xúc ánh nắng. Sau một thời gian, anh bắt đầu bị đau mỏi thắt lưng, tê bì tay chân nhưng nghĩ do ngồi sai tư thế. Tuy nhiên, kết quả kiểm tra tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh cho thấy anh bị thiếu hụt canxi và vitamin D, mật độ xương thấp hơn nhiều so với mức trung bình của lứa tuổi.

Theo bác sĩ Ngọc, chế độ ăn thuần nếu không được thiết kế khoa học và cân đối, dễ dẫn đến thiếu các vi chất thiết yếu cho xương, đặc biệt là canxi, vitamin D, vitamin B12. Việc hạn chế tiếp xúc ánh nắng càng làm giảm khả năng tổng hợp vitamin D qua da, khiến khả năng hấp thu canxi ở ruột non bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Thiếu cả hai yếu tố này lâu dài sẽ gây mất xương, loãng xương sớm, tăng nguy cơ gãy xương, thậm chí ảnh hưởng đến tim mạch và chức năng co cơ.

Với chị Hạnh và anh Hùng, bác sĩ chỉ định bổ sung canxi, vitamin D, điều chỉnh chế độ ăn, tăng tiếp xúc ánh nắng và tập vận động phù hợp. Cả hai sẽ được theo dõi mật độ xương định kỳ để kịp thời điều chỉnh phác đồ.

Trong những trường hợp loãng xương nặng, có nguy cơ gãy xương cao, bác sĩ có thể cân nhắc chỉ định thuốc điều trị chuyên sâu như kháng thể đơn dòng (denosumab). Đây là nhóm thuốc thế hệ mới giúp ức chế quá trình hủy xương, tăng mật độ xương rõ rệt và giảm nguy cơ gãy xương hiệu quả. Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội hiện là một trong những cơ sở đầu tiên tại thủ đô triển khai điều trị loãng xương bằng kháng thể đơn dòng, đem lại cơ hội phục hồi xương và phòng ngừa gãy xương cho người bệnh có tình trạng mất xương nghiêm trọng.

Bác sĩ Ngọc cho biết, canxi chiếm khoảng 99% lượng khoáng trong hệ xương. Đây là thành phần chính tạo nên cấu trúc xương, đồng thời tham gia điều hòa hoạt động thần kinh, co cơ, đông máu. Từ sau tuổi 30, mật độ xương bắt đầu giảm dần mỗi năm.

Nếu không được can thiệp kịp thời bằng dinh dưỡng, vận động và kiểm soát yếu tố nguy cơ, quá trình này diễn tiến nhanh và dễ dẫn đến loãng xương. Ở nữ giới, tốc độ mất xương tăng đột biến trong 5-10 năm đầu sau mãn kinh. Ở nam giới, tốc độ chậm hơn nhưng cũng không thể chủ quan, đặc biệt ở người uống rượu bia nhiều, ít vận động, hoặc có bệnh lý mạn tính làm rối loạn hấp thu.

Nhiều người lầm tưởng rằng chỉ người cao tuổi mới cần bổ sung canxi, thực tế nhu cầu canxi cao nhất là ở lứa tuổi đang phát triển (dậy thì), phụ nữ mang thai – cho con bú và người trên 50 tuổi. Nhu cầu canxi khuyến nghị cho người trưởng thành khoảng 1000-1200mg mỗi ngày, nhưng khẩu phần ăn của người Việt thường không cung cấp đủ số lượng này. Bên cạnh đó, thói quen ăn mặn, sử dụng nhiều thực phẩm chế biến sẵn hoặc uống nhiều cà phê, rượu bia cũng khiến lượng canxi bị đào thải qua nước tiểu cao hơn bình thường.

Theo bác sĩ Ngọc, phòng ngừa mất xương cần bắt đầu từ sớm, ngay từ khi còn trẻ. Một chế độ ăn đầy đủ sữa và các sản phẩm từ sữa, cá nhỏ nguyên xương, đậu phụ, rau xanh đậm (cải xoăn, rau dền, cải bó xôi) sẽ giúp cung cấp canxi từ nguồn thực phẩm tự nhiên. Trẻ nhỏ cần được bú mẹ đầy đủ, bổ sung vitamin D hợp lý.

Phụ nữ mang thai và sau sinh càng cần lưu ý bổ sung canxi và vitamin D đúng cách theo chỉ định của bác sĩ, tránh quan niệm sai lầm như kiêng sữa, sợ con to khó đẻ hoặc sợ sỏi thận. Người trưởng thành nên tiếp xúc ánh nắng sáng 15-30 phút mỗi ngày để tổng hợp vitamin D qua da. Trường hợp không thể đảm bảo qua ăn uống, có thể sử dụng viên bổ sung canxi – vitamin D theo hướng dẫn của bác sĩ.

Hoạt động thể lực cũng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe xương. Các bài tập chịu lực như đi bộ, leo cầu thang, yoga, nâng tạ nhẹ… giúp kích thích tạo xương mới. Tập thể dục đều đặn kết hợp chế độ ăn giàu canxi – vitamin D sẽ giúp làm chậm quá trình mất xương do lão hóa.

Bác sĩ Ngọc khuyến cáo những người thuộc nhóm nguy cơ cao cần kiểm tra mật độ xương định kỳ gồm: phụ nữ trên 65 tuổi, nam giới trên 70 tuổi, người từng gãy xương bất thường, người ăn chay nghiêm ngặt, người có bệnh mạn tính như bệnh đường tiêu hóa, bệnh Cushing, cường giáp, suy thận, bệnh gan mạn, đái tháo đường, bệnh khớp viêm mạn tính… hoặc dùng thuốc ảnh hưởng đến xương như corticoid.