Phế cầu khuẩn là tác nhân hàng đầu gây viêm phổi trên toàn cầu, chiếm khoảng 66% trong tổng số các trường hợp viêm phổi do vi khuẩn. Vắc xin phế cầu ra đời được cho là đã giảm thiểu đáng kể các trường hợp viêm phổi mắc trong cộng đồng ở trẻ em và người lớn. Vậy trẻ tiêm phế cầu có bị viêm phổi không? Cần kết hợp biện pháp nào để bảo vệ trẻ toàn diện? Cùng chuyên gia tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây!
Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS Bùi Thanh Phong, Quản lý Y khoa vùng 3 – Hồ Chí Minh, Hệ thống tiêm chủng VNVC
Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã cấp phép vắc xin liên hợp phế cầu khuẩn đầu tiên – vắc xin phế cầu khuẩn 7 giá trị (PCV7) vào năm 2000, đã cho thấy hiệu quả giảm 97% bệnh xâm lấn do các huyết thanh nhóm vắc xin gây ra. So với trẻ em chưa tiêm vắc xin, trẻ được tiêm PCV7 đã giảm 20% số lần chụp X-quang ngực để xác định bị viêm phổi. (1)
Vào năm 2010, FDA đã cấp phép sử dụng vắc xin phế cầu 13 giá trị (PCV13) giúp mở rộng số chủng phế cầu khuẩn phòng bệnh. Các nghiên cứu cho thấy PCV13 tạo ra mức kháng thể tương đương với mức do PCV7 tạo ra và có tác dụng bảo vệ chống lại bệnh xâm lấn.
Trong 2 thập kỷ qua, vắc xin liên hợp phế cầu khuẩn đã có tác động đáng kể đến sức khỏe cộng đồng trên toàn cầu, mang hiệu quả chống lại tình trạng nhập viện do bệnh phế cầu khuẩn xâm lấn, viêm phổi lâm sàng và viêm phổi được xác nhận bằng hình ảnh học đã được chứng minh.
Ở trẻ em dưới 5 tuổi, việc đưa vắc xin phế cầu 13 hóa trị vào sử dụng đã giúp giảm 175 triệu trường hợp mắc bệnh phế cầu khuẩn và 25.000 ca tử vong liên quan trên toàn thế giới trong vòng 10 năm. Trong đó có khoảng 14 triệu ca bệnh và 374.550 ca tử vong do viêm phổi bởi phế cầu khuẩn. (2)
Phế cầu khuẩn là nguyên nhân hàng đầu gây viêm phổi do vi khuẩn mắc phải trong cộng đồng ở mọi lứa tuổi. Trong nghiên cứu về gánh nặng Bệnh tật Toàn cầu năm 2016 đã cung cấp một phân tích về tác hại của các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp dưới (LRI) ở 195 quốc gia, cho thấy tỷ lệ mắc bệnh LRI do vi khuẩn ở trẻ em dưới 5 tuổi được ghi nhận cao nhất đối với vi khuẩn phế cầu. (3)
Trên toàn cầu, nguyên nhân gây tử vong do nhiễm trùng phổ biến nhất ở trẻ em từ 1 – 59 tháng tuổi là nhiễm trùng đường hô hấp dưới. Trong đó trường hợp trẻ bị viêm phổi do phế cầu khuẩn chiếm 18,3% trong các đợt viêm phổi nặng và 32,7% tổng số ca tử vong do viêm phổi ở trẻ em trên toàn cầu. Gánh nặng bệnh viêm phổi cao nhất ở trẻ nhỏ và ở một số khu vực như Nam Á và Châu Phi.
Vắc xin phế cầu được đánh giá là giải pháp dự phòng hiệu quả, vắc xin phế cầu đã chứng minh được vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa viêm phổi và các bệnh lý nghiêm trọng khác. Đặc biệt ở các đối tượng có nguy cơ cao, vắc xin là “tấm khiên” giúp giảm tỷ lệ mắc bệnh, tỷ lệ tử vong và gánh nặng về y tế.
Bên cạnh hiệu quả phòng bệnh vượt trội nhưng không tuyệt đối, nhiều phụ huynh vẫn băn khoăn liệu trẻ tiêm phế cầu có bị viêm phổi không? Nguy cơ mắc bệnh có cao không? Nếu mắc bệnh thì diễn tiến có nặng không? Cùng tìm hiểu thông tin ngay sau đây:
Trẻ sau tiêm vắc xin phế cầu vẫn có nguy cơ bị viêm phổi bởi viêm phổi là bệnh lý phức tạp do nhiều tác nhân khác nhau gây ra, bao gồm vi khuẩn (như phế cầu khuẩn, Haemophilus influenzae, Klebsiella pneumoniae), virus (như virus hợp bào hô hấp – RSV, virus cúm, adenovirus), nấm và thậm chí là các yếu tố môi trường.
Vắc xin phế cầu dù rất hiệu quả, nhưng chỉ bảo vệ cơ thể trước tác nhân là phế cầu khuẩn, mà không ngăn ngừa được các tác nhân khác gây ra bệnh viêm phổi. Điều này có nghĩa là trẻ đã tiêm vắc xin vẫn có thể bị viêm phổi, nhưng nguy cơ mắc bệnh do phế cầu khuẩn.
Ngay cả khi phòng viêm phổi do phế cầu khuẩn gây ra nhưng nguy cơ mắc bệnh vẫn hiện hữu do hiệu quả đáp ứng miễn dịch của mỗi trẻ đối với vắc xin là khác nhau, những trẻ có hệ miễn dịch suy yếu, khả năng phản ứng của hệ miễn dịch kém, kéo theo tính sinh miễn dịch thấp hơn so với các trẻ có hệ miễn dịch khỏe mạnh. Tuy nhiên, ngay cả khi đã mắc bệnh, diễn tiến bệnh sẽ nhẹ hơn so với những trẻ không tiêm phòng.
Bên cạnh đó, mặc dù vắc xin phế cầu có hiệu quả cao trong việc phòng các tình trạng phế cầu khuẩn xâm lấn gây ra các bệnh như viêm phổi ở trẻ. Tuy nhiên, phế cầu khuẩn có nhiều chủng loại khác nhau nhưng vắc xin phế cầu hiện tại không thể bảo vệ chống lại tất cả các chủng đó, nên vẫn tồn tại nguy cơ trẻ bị viêm phổi bởi các chủng phế cầu khác hoặc thậm chí do nhiễm các chủng vi khuẩn hoặc siêu vi khác phế cầu.
Theo các chuyên gia y tế, nguyên nhân dẫn đến tình trạng trẻ bị viêm phổi khi đã tiêm vắc xin phế cầu khuẩn đến từ những yếu tố chính như sau:
Phế cầu khuẩn là loại vi khuẩn gram dương, hình mũi mác, tồn tại trong vòm họng của con người và không có ổ chứa tự nhiên ở động vật, đặc biệt là có gần 100 huyết thanh khác nhau được phân lập và xác định. Tuy nhiên, các loại vắc xin phế cầu hiện nay chưa thể bao phủ hết các nhóm huyết thanh này, nên vẫn tồn tại một số nguy cơ khiến trẻ sau tiêm phế cầu vẫn bị viêm phổi do nhiễm trùng các chủng phế cầu không có trong vắc xin.
Theo kết quả nghiên cứu, huyết thanh phế cầu không có trong vắc xin phổ biến nhất gây bệnh viêm phổi được ghi nhận là huyết thanh nhóm 15A, chiếm 12,2% trong tất cả các trường hợp. Tiếp theo là huyết thanh các nhóm 23A, 35B, 6C, 16F và 23B.
Mặc dù phế cầu khuẩn là nguyên nhân chính gây ra tình trạng viêm phổi ở trẻ nhưng trong một số trường hợp, tình trạng viêm phổi gây ra các bởi các tác nhân có hại khác bao gồm vi khuẩn không phải phế cầu, virus, nấm và ký sinh trùng.
Các loại nấm đặc hữu như Histoplasma capsulatum , Coccidioides immitis , Blastomyces dermatitidis , Paracoccidioides brasiliensis , Sporothrix schenckii , Cryptococcus neoformans; Các sinh vật nấm cơ hội như Candida , loài Aspergillus , loài Mucor ) có xu hướng gây viêm phổi ở những bệnh nhân có khiếm khuyết bẩm sinh hoặc mắc phải trong hệ thống miễn dịch của vật chủ;
Trẻ nhỏ có tỷ lệ lưu hành phế cầu khuẩn trong hầu họng khoảng 30 – 60% ở trẻ nhỏ. Trong một số trường hợp, hơn 95% trẻ em có thể bị nhiễm tới sáu huyết thanh loại khác nhau khi được 2 tuổi. Trẻ nhỏ thường có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện trong khi kháng thể được nhận từ mẹ đang giảm dần và biến mất khi được 6 tháng, tiềm ẩn nguy cơ phế cầu khuẩn xâm lấn hoặc các tác nhân có hại khác xâm nhập và gây bệnh.
Theo các chuyên gia y tế, bất kỳ tình trạng hoặc bệnh nào có yếu tố suy giảm phản ứng miễn dịch của người bệnh, chẳng hạn như bị nhiễm HIV, tiểu đường, xơ nang, ung thư phổi,… Đồng thời, các tình trạng làm tăng nguy cơ như đột quỵ, co giật, gây mê, ngộ độc thuốc, suy dinh dưỡng, tắc nghẽn phế quản do khối u là những tình trạng tiền căn phổ biến khác gây bệnh viêm phổi.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đối với những trẻ sơ sinh bị nhiễm HIV, Pneumocystis jiroveci (nấm men) là một trong những nguyên nhân gây viêm phổi phổ biến nhất, gây ra ít nhất ¼ số ca tử vong do viêm phổi ở trẻ sơ sinh bị nhiễm HIV;
Không có vắc xin nào cung cấp khả năng bảo vệ tuyệt đối và vắc xin phòng phế cầu khuẩn cũng vậy. Tuy nhiên, đối với những trẻ đã tiêm phòng phế cầu khuẩn trước đó thường sẽ biểu hiện triệu chứng nhẹ hơn, ít khả năng đồng nhiễm với các chủng phế cầu khác, hạn chế biến chứng, bệnh nặng và tử vong.
Được biết, viêm phổi là nguyên nhân gây tử vong do nhiễm trùng lớn nhất ở trẻ em trên toàn thế giới. Theo thống kê, viêm phổi đã cướp đi tính mạng của khoảng 740.180 trẻ em dưới 5 tuổi vào năm 2019, chiếm 14% tổng số ca tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi và chiếm 22% tổng số ca tử vong ở trẻ em từ 1 đến 5 tuổi. Viêm phổi ảnh hưởng đến trẻ
Theo các chuyên gia y tế, bên cạnh việc tiêm phòng vắc xin phế cầu, phụ huynh cần phải đảm bảo trẻ được tiêm đầy đủ các loại vắc xin theo lịch tiêm chủng khuyến cáo, bao gồm vắc xin ngừa các bệnh có thể gây biến chứng viêm phổi như ho gà, sởi, cúm, Hib (Haemophilus influenzae type b)… giúp tăng cường khả năng bảo vệ cơ thể trẻ trước các bệnh nguy hiểm.
Danh mục vắc xin phòng bệnh viêm phổi và biến chứng viêm phổi do các bệnh truyền nhiễm khác cho trẻ:
Hệ miễn dịch khỏe mạnh là “lá chắn” quan trọng giúp bảo vệ trẻ trước các tác nhân có hại gây bệnh truyền nhiễm. Do đó, bố mẹ cần chú ý tăng cường miễn dịch cho trẻ để tạo lập hàng rào miễn dịch vững chắc, tránh xa khỏi bệnh tật nguy hiểm. Các công tác tăng cường hệ miễn dịch cho trẻ bao gồm:
Việc vệ sinh cá nhân đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa nguy cơ nhiễm khuẩn gây ra các bệnh nghiêm trọng. Các bố mẹ cần hướng dẫn trẻ rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đặc biệt trước bữa ăn và sau khi đi vệ sinh. Đảm bảo môi trường sống của trẻ sạch sẽ, không khói thuốc và thông thoáng. Đồng thời vệ sinh đồ dùng của trẻ như đồ chơi, ga giường… theo định kỳ.
Nếu có người trong gia đình hoặc môi trường xung quanh mắc bệnh đường hô hấp, hãy hạn chế trẻ tiếp xúc để giảm nguy cơ lây nhiễm. Khuyến khích trẻ đeo khẩu trang khi cần thiết, nhất là ở những nơi đông người.Hạn chế để trẻ tiếp xúc với môi trường ô nhiễm, bụi bẩn hoặc khói thuốc lá, vì các yếu tố này có thể kích thích đường hô hấp và làm tăng nguy cơ viêm phổi. Bố mẹ có thể dùng máy lọc không khí nếu cần để duy trì môi trường trong sạch.
Cần lưu ý, bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, như ho kéo dài, sốt, hoặc khó thở, cần được phát hiện sớm và điều trị kịp thời. Đến cơ sở y tế, bệnh viện khám sức khỏe định kỳ cũng giúp theo dõi và đánh giá tình trạng sức khỏe của trẻ một cách toàn diện.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Bài viết trên đây đã giải đáp thắc mắc “Trẻ tiêm phế cầu có bị viêm phổi không?” cho phụ huynh một cách chi tiết. Vắc xin phế cầu có hiệu quả phòng bệnh viêm phổi cao cho trẻ nhưng vẫn tồn tại một số rủi ro khiến trẻ có nguy cơ mắc bệnh viêm phổi như nhiễm trùng virus – vi khuẩn khác, miễn dịch bị suy yếu… Các chuyên gia khuyến cáo, bên cạnh việc tiêm vắc xin phế cầu, trẻ cần thực hiện dự phòng các loại vắc xin quan trọng khác như sởi, cúm, não mô cầu, thủy đậu… để bảo vệ sức khỏe phổi toàn diện.
